Immunitate-sistema: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t →‎Fagozitoak: Kohesioa
153. lerroa:
=== Fagozitoak ===
{{sakontzeko|Fagozito}}
[[Fagozito]]ak immunitate-sistemaren zelula oso garrantzitsuak dira, partikula arrotzak suntsitzeko ahalmena dutenak.<ref> Janeway CA, Jr. et al (2005). Immunobiology. (6th ed. edizioa). Garland Science </ref> [[Odol]]ean, [[linfa]]n eta [[Ehun (biologia)|ehun]]etan daude. Horietako batzuk aktibatu eta gorputzeko toki espezifikoetara abiatzen dira zitokinen jardueraren bidez.<ref> Alberts, Bruce; Alexander Johnson, Julian Lewis, Martin Raff, Keith Roberts, and Peter Walters (2002 [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK21054/?depth=2 Molecular Biology of the Cell, 4th edition] New York and London: Garland Science </ref> Fagozitosia egiten dutenean, fagozitoek mikrobio edo partikula arrotzak irensten dituzte. Gero partikula horien liseriketa prozesua burutzen dute [[Lisosoma|lisosometan]] dituzten [[entzima]] hidrolitikoen bitartez.
 
[[Neutrofilo|Leukozito neutrofilo]]ak eta [[makrofago]]ak dira fagozito aipagarrienak. Leukozito neutrofiloak dira leukozito ugarienak odolean. [[Hezur-muin]]ean sortzen dira, abiadura handiz (milioi bat segunduko, gutxi gorabehera)<ref> Ingraham, J. eta Ingraham, C.: Introducción a la Microbiología vol. II, Ed. Reverté (1998), 386 orr. ISBN: 84-291-1871-3 </ref> eta [[infekzio]] bat dagoenean haien kopurua nabarmen igotzen da. Oso eraginkorrak dira bakterio eta onddoen aurka. Hanturaren ondorioz hanturaren bitartekariak askatzen dira, eta hauek neutrofiloak erakartzen dituzte -[[kimiotaxi]]aren bidez- kaltetutako eremura.
Fagozitosia egiten dutenean, fagozitoek mikrobio edo partikula arrotzak irensten dituzte. Gero partikula horien liseriketa prozesua burutzen dute [[Lisosoma|lisosometan]] dituzten [[entzima]] hidrolitikoen bitartez.
 
[[Neutrofilo|Leukozito neutrofilo]]ak eta [[makrofago]]ak dira fagozito aipagarrienak. Leukozito neutrofiloak dira leukozito ugarienak odolean. [[Hezur-muin]]ean sortzen dira, abiadura handiz (milioi bat segunduko, gutxi gorabehera)<ref> Ingraham, J. eta Ingraham, C.: Introducción a la Microbiología vol. II, Ed. Reverté (1998), 386 orr. ISBN: 84-291-1871-3 </ref> eta [[infekzio]] bat dagoenean haien kopurua nabarmen igotzen da. Oso eraginkorrak dira bakterio eta onddoen aurka.
 
Hanturaren ondorioz hanturaren bitartekariak askatzen dira, eta hauek neutrofiloak erakartzen dituzte -[[kimiotaxi]]aren bidez- kaltetutako eremura.
 
[[Makrofago]]ak ahalmen [[fagozitosi|fagozitikoa]] duten zelula handiak dira eta ehun guztietan daude, baina gehienbat ehun konjuntiboan. [[Monozito]]etatik sortzen dira: hauek zain eta kapilarrak zeharkatzen dituzten leukozitoak dira (hezur muinetan sortuak) eta gero, ehun konjuntiboetan sartu eta makrofago itxura hartzen dute. Fagozitosia egiteaz gain, zeregin oso garrantzitsua burutzen dute makrofagoek, fagozitatutako mikrobioaren antigenoak azalaratzen dituztelako eta Th linfozitoei aurkezten dizkietelako. Hots, zelula antigeno-aurkezleak dira <ref> Madigan M.T., Martinko J.M., Parker J. ''Brock Mikroorganismoen biologia'' (2007) E.H.U-ak euskaratua: 809 orr. ISBN: 978-84-9860-026-1.</ref>. Aurkezpen hori erantzun immunitario humoralaren eta zelularraren lehen pausua da.
 
Garbiketa lanak egiten dituzte: zelula hilak edo partikula bizigabeak fagozitatzen, eta zitokinak ekoizteko gai dira. [[Zelula dendritiko]]ak beste fagozito mota bat dira. Makrofagoen antzera, antigeno arrotzak aurkezten dizkiete Th linfozitoei. Beren izenak zelula horiek [[Neurona|neuronekin]] antza dutela agerian jartzen du, nahiz eta zelula dendritikoek zer ikusirik ez izan [[nerbio-sistema]]rekin.
 
[[Zelula dendritiko]]ak beste fagozito mota bat dira. Makrofagoen antzera, antigeno arrotzak aurkezten dizkiete Th linfozitoei. Beren izenak zelula horiek [[Neurona|neuronekin]] antza dutela agerian jartzen du, nahiz eta zelula dendritikoek zer ikusirik ez izan [[nerbio-sistema]]rekin.
 
=== Linfozitoak ===
{{sakontzeko|Linfozito}}
[[Linfozito]]ak dira erantzun immunitario espezifikoan parte hartzen duten immunitate-sistemaren zelulak. Gai dira antigeno espezifiko bat ezagutzeko eta beraren aurka erantzun egokia emateko. Gizaki batek 10<sup>12</sup> linfozito ditu.<ref> Madigan M.T., Martinko J.M., Parker J. ''Brock Mikroorganismoen biologia'' (2007) E.H.U-ak euskaratua: 809 orr. ISBN: 978-84-9860-026-1.</ref> Bi dira linfozito mota nagusiak: [[T linfozito]]ak (immunitate zelularraren eragileak) eta [[B linfozito]]ak (immunitate humoralarenak).
 
Bi dira linfozito mota nagusiak: [[T linfozito]]ak (immunitate zelularraren eragileak) eta [[B linfozito]]ak (immunitate humoralarenak).
 
Linfozitoen zelula aitzindariak hezur-muinean sortzen dira. Gero zelula aitzindari horietako batzuk [[timo]]ra joaten dira eta bertan T linfozito bihurtu. Besteak, aldiz, hezur-muinean geratzen dira eta bertan heldu ondoren B linfozito bihurtzen dira.
181 ⟶ 173 lerroa:
* B Linfozitoak: organo linfoidetan ([[gongoil linfatiko]]etan, [[Amigdala|amigdaletan]], hesteetako [[Peyer-en plaka|Peyer-en plaketan]]...) egon ohi dira. Molekula arrotzetara batuko diren antigorputzak sortzea da haien eginkizuna. Geldirik oso txikiak dira baina aktibatzean milioika antigorputz sortzen dituzte.
 
Th linfozitoek B linfozitoen ugalketa sustatzen dute, [[zitokina]]k askatzean. Sintesi hori blokeatu ere egin dezakete, zitokin inhibitzaileak askatzen badituzte. [[NK zelula|NK linfozito]]ak edo zelula hiltzaileak beste linfozito mota bat dira, linfozito guztien %2a osatzen dutenak. T eta B linfozitoen aldean, linfozito hauek ez dituzte antigenoak ezagutzen eta bereizi gabeko erasoak burutzen dituzte birusek infektatutako zelulak eta zelula gaiztoak (tumoralak) akabatzeko. Hori dela eta, minbiziaren prebentzioan funtsezko zeregina betetzen dute. Ez dute [[fagozitosi]]a egiten: zelulak suntsitzen dituzte [[zelula-mintz]]a zulatzerakoan.
 
[[NK zelula|NK linfozito]]ak edo zelula hiltzaileak beste linfozito mota bat dira, linfozito guztien %2a osatzen dutenak. T eta B linfozitoen aldean, linfozito hauek ez dituzte antigenoak ezagutzen eta bereizi gabeko erasoak burutzen dituzte birusek infektatutako zelulak eta zelula gaiztoak (tumoralak) akabatzeko. Hori dela eta, minbiziaren prebentzioan funtsezko zeregina betetzen dute. Ez dute [[fagozitosi]]a egiten: zelulak suntsitzen dituzte [[zelula-mintz]]a zulatzerakoan.
 
== Oroimen immunologikoa ==
195 ⟶ 185 lerroa:
Kontuan hartu behar da mikrobio inbaditzaile batek lehenengo aldiz infektatzen duenean immunitate-sistemak aste bat edo gehiago behar dituela antigorputz egokiak sortzeko. Baina oroimen immunologikoari esker, bigarren aldiz infektatzen baldin badu (hilabete edo urte batzuk geroago) oroimen zelulek erantzun oso azkarra emango dute eta antigorputzak denbora gutxian sortuak izango dira. Erantzun azkar horrek mikrobio patogenoak neutralizatzen ditu gaixotasun infekziosoa agertu aurretik. Horrenbestez, [[elgorri]]a, [[barizela]], [[errubeola]], [[kukutxeztul]]a edo [[baztanga]] bezalako gaixotasun infekziosoak behin bakarrik harrapatu daitezke.
 
Antzeko zerbait ere gertatzen da immunitate zelularrarekin: antigeno arrotz batekin (mikrobio batena edo minbizidun zelula batena, esaterako) kontaktua egiterakoan Th linfozitoak aktibatu eta ugaltzen dira. Linfozito batzuek makrofagoak eta Tc linfozitoak piztuko dituzten zitokinak askatuko dituzte, eta beste linfozito batzuek oroimen zelulak bihurtuko dira, beti prest egongo direnak erantzun azkarra emateko antigeno berarekin topo eginez gero. Oroimen immunologikoari esker [[ostalari]]arekin aurretik kontaktua izan duen patogeno batek infekzioa berriro sortzea galarazten da, oroimen zelulek patogeno horren aurka erantzun azkarra eta indartsua ematen dutelako. Printzipio horretan datza [[txerto]]en erabilera.
 
Oroimen immunologikoari esker [[ostalari]]arekin aurretik kontaktua izan duen patogeno batek infekzioa berriro sortzea galarazten da, oroimen zelulek patogeno horren aurka erantzun azkarra eta indartsua ematen dutelako. Printzipio horretan datza [[txerto]]en erabilera.
 
== Immunitate Pasiboa eta Immunitate Aktiboa ==
213 ⟶ 201 lerroa:
=== Immunitate Aktiboa ===
 
Asko irauten du immunitate mota honek, batzuetan bizitza osoa, lehen aipatu dugun [[oroimen immunologiko]]ari esker. Dakigunez, mikrobio batek infekzioa sortzen duenean immunitate-sistemak oroimen zelulak ekoizten ditu, mikrobio hori beti gogoratuko duten bizitza luzeko oroimen zelulak. Zelula horiek mikrobio beraren bigarren infekzio bat galaraziko dute, mikrobio horrek geroago infektatu nahi badu bere aurkako erantzun azkarra abian jarriko dutelako.
 
Immunitate aktiboan, beraz, organismoak berak antigorputzak ekoizten ditu. Immunitate pasiboan, aitzitik, organismoak kanpotik hartzen ditu antigorputz babesle horiek. Immunitate aktiboa modu artifizial batean ere sor daiteke, [[txerto]]en bidez. Txertaketak mikrobio patogeno baten antigeno bat -inaktibatuta- sartzen du gorputzean, immunitate-sistemak aktibatzeko eta patogeno horren aurkako oroimen zelulak eta antigorputzak ekoizteko, bigarren infekzio bat prebenituko dutenak. Txertaketak gaixotasun infekziosoak prebenitzeko inoiz asmatu den prozedurarik eraginkorrena da, mundu osoan bizitza asko salbatu dituena.<ref> Munduko Osasun Erakundea [https://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/en/ Global Health Estimates (GHE)] </ref>
Dakigunez, mikrobio batek infekzioa sortzen duenean immunitate-sistemak oroimen zelulak ekoizten ditu, mikrobio hori beti gogoratuko duten bizitza luzeko oroimen zelulak. Zelula horiek mikrobio beraren bigarren infekzio bat galaraziko dute, mikrobio horrek geroago infektatu nahi badu bere aurkako erantzun azkarra abian jarriko dutelako.
 
Immunitate aktiboan, beraz, organismoak berak antigorputzak ekoizten ditu. Immunitate pasiboan, aitzitik, organismoak kanpotik hartzen ditu antigorputz babesle horiek.
 
Immunitate aktiboa modu artifizial batean ere sor daiteke, [[txerto]]en bidez. Txertaketak mikrobio patogeno baten antigeno bat -inaktibatuta- sartzen du gorputzean, immunitate-sistemak aktibatzeko eta patogeno horren aurkako oroimen zelulak eta antigorputzak ekoizteko, bigarren infekzio bat prebenituko dutenak. Txertaketak gaixotasun infekziosoak prebenitzeko inoiz asmatu den prozedurarik eraginkorrena da, mundu osoan bizitza asko salbatu dituena.<ref> Munduko Osasun Erakundea [https://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/en/ Global Health Estimates (GHE)] </ref>
 
Txertoen erabileraren aitzindaria [[Edward Jenner]] sendagile ingelesa izan zen. [[Baztanga]] edo nafarreriaren aurkako immunizazioa artifizialaren metodoa argitaratu eta ''vaccination'' izena eman zion, gaixotasuna behiarena zelako. Jenner-ek behien nafarreriaren birusa inokulatu zien giza nafarreria zutenei, haien immunizazioa lortuz. Horrenbestez, lehenengo txertoa sortu zuen eta hasiera eman zion gaur egungo immunologiari.<ref> Baxby, Derrick (1999). «Edward Jenner's Inquiry; a bicentenary analysis». Vaccine 17 (4): 301-7 [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9987167 Edward Jenner's Inquiry; a bicentenary analysis.] </ref>
255 ⟶ 239 lerroa:
Immunitate-sistemaren elementu batzuek beren lana burutzeko gabeziak dituztenean agertzen da [[immunoeskasia]]. Immunitate-sistemaren jarduera gutxituta dago, eta horrek ondorio patologikoak ekartzen ditu: gaixotasun infekziosoak sarritan harrapatzen dira eta [[Mikrobio oportunista|mikrobio oportunistek]] gaitz larriak sortzen dituzte. [[Minbizi]]a pairatzeko aukerak ere areagotzen dira.
 
T edo B linfozitoen funtzionamenduaren akatsak, fagozitoen jardueraren arazoak edo [[konplementu sistema]]ren funtzionamendu okerra egon ohi dira immunoeskasiaren atzean. Immunoeskasia sortzetikoa ala harrapatutakoa izan daiteke. Sortzetiko immunoeskasiaren atzean akats genetikoak daude.<ref> Basic Immunology: Functions and Disorders of the Immune System, 3rd Ed. 2011 </ref> Harrapatutako immunoeskasiaren kausak anitzak dira: [[HIES]]a, minbizi batzuk, malnutrizioa, hainbat botika ([[immunosupresore]]ak), alkohola, zahartze prozesua<ref> Copeland K, Heeney J (1996) [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC239461/pdf/600722.pdf T Helper Cell Activation and Human
Retroviral Pathogenesis] Microbiol Rev 60 (4): 722-42 </ref>....
 
Immunoeskasia sortzetikoa ala harrapatutakoa izan daiteke. Sortzetiko immunoeskasiaren atzean akats genetikoak daude.<ref> Basic Immunology: Functions and Disorders of the Immune System, 3rd Ed. 2011 </ref> Harrapatutako immunoeskasiaren kausak anitzak dira: [[HIES]]a, minbizi batzuk, malnutrizioa, hainbat botika ([[immunosupresore]]ak), alkohola, zahartze prozesua<ref> Copeland K, Heeney J (1996) [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC239461/pdf/600722.pdf T Helper Cell Activation and Human
Retroviral Pathogenesis] Microbiol Rev 60 (4): 722-42 </ref>....
 
=== Gaixotasun autoimmuneak ===
265 ⟶ 247 lerroa:
Immunoeskasiaren aldean beste muturreko asaldurak dira gaixotasun autoimmuneak: immunitate-sistema ez dago gutxitua, oso aktibatuta baizik, eta kanpoko antigeno arrotzei eraso egin beharrean gorputzeko berezko antigenoen aurka etengabe jotzen du. Horren ondorioz, gorputzeko organo batzuk kaltetuta suertatzen dira.<ref> [https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/autoimmune-diseases Autoimmune diseases] OWH 2012ko uztailaren 16an </ref>
 
Gaixotasun autoimmunearen oinarria, beraz, berezko antigenoak eta kanpoko antigenoen arteko desberdintasuna ez ezagutzean datza. Oso hedatuta daude gaitz autoimmuneak, batez ere herrialde garatuetan: Europan eta Ipar Amerikan kalkulatzen da helduen %5ak gaixotasun autoimmune bat daukala.<ref> Aldaba, J., López P., Pascual, MM., Urzelai, A: Biología 2. Batxilergoa, Elkar (2006), 378 orr. ISBN: 84-783-222-1 </ref> Jatorri autoimmunea dute honako gaixotasun hauek: [[anemia hemolitiko]]a, [[miastenia gravis]], [[1. motako diabetes mellitus|gazteen diabetes mellitus]], [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a eta [[esklerosi anizkoitz]]a, besteak beste.
Gaixotasun autoimmunearen oinarria, beraz, berezko antigenoak eta kanpoko antigenoen arteko desberdintasuna ez ezagutzean datza.
 
Oso hedatuta daude gaitz autoimmuneak, batez ere herrialde garatuetan: Europan eta Ipar Amerikan kalkulatzen da helduen %5ak gaixotasun autoimmune bat daukala.<ref> Aldaba, J., López P., Pascual, MM., Urzelai, A: Biología 2. Batxilergoa, Elkar (2006), 378 orr. ISBN: 84-783-222-1 </ref>
 
Jatorri autoimmunea dute honako gaixotasun hauek: [[anemia hemolitiko]]a, [[miastenia gravis]], [[1. motako diabetes mellitus|gazteen diabetes mellitus]], [[artritis erreumatoide]]a, [[lupus eritematoso sistemiko]]a eta [[esklerosi anizkoitz]]a, besteak beste.
 
=== Hipersentiberatasuna. Alergiak ===
301 ⟶ 279 lerroa:
 
=== Zelulak suntsitzeko mekanismoak ===
GIB-aren azaleko antigenoak T linfozitoen azaleko hartzaile proteikoekin akoplatzen dira. Atxikidura gauzatu ondoren, birusaren material genetikoa T linfozitoren barrualdera sartzen da, infekzioa osatuz. GIB-ak gehien erasotzen dituen zelulak Th linfozitoak dira (linfozito laguntzaileak). Dena den, makrofagoak eta timoren eta burmuinaren zelulak ere kaltetu ditzake. Gongoil linfatikoetan pilatzen dira birus patogenoak, eta bertatik immunitate-sistemaren hondamena antolatzen dute.
 
GIB-ak gehien erasotzen dituen zelulak Th linfozitoak dira (linfozito laguntzaileak). Dena den, makrofagoak eta timoren eta burmuinaren zelulak ere kaltetu ditzake. Gongoil linfatikoetan pilatzen dira birus patogenoak, eta bertatik immunitate-sistemaren hondamena antolatzen dute.
 
Bi dira GIBaren infekzioak jarraitu ditzakeen bideak: lehenengoan, birusak Th linfozitoak infektatu ondoren linfozito horien tresneria zelularra erabiltzen du partikula biriko berriak sortzeko (proteinak eta RNA birikoa). Linfozito barnean ugaltzen dira birusak eta zelularen lisia eragin gero.
 
Baina kasu gehienetan linfozitoak infektatu ondoren birusaren material genetikoak ez ditu partikula biriko berriak sortzen, eta linfozitoen DNAn integratzen da, [[probirus]] moduan. Urteak igaro ditzake integratutako birusak sor egoeran, harik eta linfozitoen lisia eragin arte. Egoera horretan dauden pertsonak seropositiboak dira eta ez dituzte gaitzaren sintomak pairatzen, baina beste pertsona batzuk kutsa ditzakete. Tratamendurik gabe HIESa duten gaixoek infekzio [[Mikrobio oportunista|oportunista]] ugari pairatzen dituzte eta horien ondorioz hiltzen dira.
 
Tratamendurik gabe HIESa duten gaixoek infekzio [[Mikrobio oportunista|oportunista]] ugari pairatzen dituzte eta horien ondorioz hiltzen dira.
 
== Immunitatea eta minbizia ==
315 ⟶ 289 lerroa:
[[Fitxategi:Macs killing cancer cell.jpg|thumb|300px|Makrofagoak minbizidun zelula bati (irudiaren erdian, handiagoa) erasotzen]]
 
Immunitate-sistemak funtsezko zeregina burutzen du [[minbizi]]aren prebentzioan, [[NK zelula|NK zelulen]] eta T linfozitoen bidez (zelula hauek minbizidun zelulak ezagutu eta suntsitzen baitituzte). [[Tumore]] baten zelulek zelula normaletan agertzen ez diren azaleko antigenoak dituzte. Immunitate-sistemak antigeno horiek arrotzatzat hartzen ditu eta antigeno horiek dituzten zelulei eraso egiten die. Erasotzeko erabiltzen dituen elementuak [[makrofago]]ak, [[NK zelula]]k eta T linfozitoak dira.<ref> Gorka Larrinaga, Iker Badiola eta José Ignacio López [https://zientziakaiera.eus/2018/07/03/tumorearen-mikroingurunean-ezkutaketan-jolasten/ Tumorearen mikroingurunean ezkutaketan jolasten] Zientzia Kaiera(2018) </ref>
 
[[Tumore]] baten zelulek zelula normaletan agertzen ez diren azaleko antigenoak dituzte. Immunitate-sistemak antigeno horiek arrotzatzat hartzen ditu eta antigeno horiek dituzten zelulei eraso egiten die. Erasotzeko erabiltzen dituen elementuak [[makrofago]]ak, [[NK zelula]]k eta T linfozitoak dira.<ref> Gorka Larrinaga, Iker Badiola eta José Ignacio López [https://zientziakaiera.eus/2018/07/03/tumorearen-mikroingurunean-ezkutaketan-jolasten/ Tumorearen mikroingurunean ezkutaketan jolasten] Zientzia Kaiera(2018) </ref>
 
Zelula tumoraleko antigenoak jatorri ezberdinekoak izan daitezke:<ref> Andersen MH, Schrama D, Thor Straten P, Becker JC (2006). «Cytotoxic T cells». J Invest Dermatol 126 (1): 32-41 </ref> batzuek jatorri birikoa dute (birus onkogeniko batetik datoz: [[giza papilomaren birus]]ak, esaterako, [[umetoki-lepoko minbizia]] eragiten du)<ref> Boon T, van der Bruggen P (1996). «Human tumor antigens recognized by T lymphocytes». J Exp Med 183: 725-29 </ref> eta beste batzuek organismo beraren proteinak dira zelula normaletan kopuru txikietan daudenak baina tumore baten zeluletan kontzentrazio handietan azaltzen direnak.