Gehiegizko ustiapen: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
→Bioaniztasunaren galera: argazkia |
→Espezieen iraungitzea: atala sortu Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
58. lerroa:
Bioaniztasunarekin lotutako osasun-arazo nagusietako bat droga-aurkikuntza eta baliabide sendagarrien erabilgarritasuna dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=GMO Compass|data=2013-05-03|url=http://archive.is/Calrg|aldizkaria=archive.is|sartze-data=2019-06-19}}</ref>. [[Botika|Botiken]] proportzio garrantzitsu bat iturri biologikoetatik, zuzenean edo zeharka, eratorritako [[produktu natural]]ak dira. Itsasoko ekosistemak interes berezikoak izan ohi dira kasu hauetan<ref>{{Cite web|url=https://www.researchgate.net/publication/275660725_Marine_organisms_potential_source_for_drug_discovery|izenburua=Marine organisms: potential source for drug discovery|sartze-data=19-06-2019|egunkaria=|aldizkaria=Current Science|alea=3|zenbakia=94|data=2008/02|abizena=Jain|izena=Roopesh|abizena2=Mandrekar|izena2=Noopur|abizena3=Sonawane|izena=Shailendra|egile-lotura=|hizkuntza=en|formatua=PDF}}</ref>. Hala ere, arautu gabeko [[bioprospekzio]]ek gehiegizko esplotazioa, ekosistemen degradazioa eta [[Biodibertsitate galera|biodibertsitatea galtzea]] eragin dezakete<ref>{{Erreferentzia|izena=Hans Chr|abizena=Bugge|izenburua=Bioprospecting: Effects on Environment and Development|orrialdeak=491–493|abizena2=Amundsen|abizena3=Svarstad|abizena4=Dhillion|izena2=Cathrine|izena3=Hanne|izena4=Shivcharn S.|data=2002/09|url=https://bioone.org/journals/AMBIO-A-Journal-of-the-Human-Environment/volume-31/issue-6/0044-7447-31.6.491/Bioprospecting-Effects-on-Environment-and-Development/10.1579/0044-7447-31.6.491.full|aldizkaria=AMBIO: A Journal of the Human Environment|alea=6|zenbakia=31|issn=0044-7447|doi=10.1579/0044-7447-31.6.491|sartze-data=2019-06-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Andrew|abizena=Cole|izenburua=Looking for new compounds in sea is endangering ecosystem|orrialdeak=1350|hizkuntza=en|data=2005-06-09|url=https://www.bmj.com/content/330/7504/1350.5|aldizkaria=BMJ|alea=7504|zenbakia=330|issn=0959-8138|pmid=15947392|doi=10.1136/bmj.330.7504.1350-d|sartze-data=2019-06-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=COHAB Initiative : Natural Products and Medicinal Resources|url=http://www.cohabnet.org/en_issue4.htm|aldizkaria=www.cohabnet.org|sartze-data=2019-06-19}}</ref>.
=== Galzoriko espeziak ===
[[Fitxategi:Overgrazing.JPG|alt=Gehiegizko ustiapena animalia basatiek ere eragin dezakete, irudian ikusten den moduan. Hala ere, baliteke gizakiaren jarduerek (harrapatzaileak gutxituz) aurrekari gisa jokatzea.|thumb|Gehiegizko ustiapena animalia basatiek ere eragin dezakete, irudian ikusten den moduan. Hala ere, baliteke gizakiaren jarduerek (harrapatzaileak gutxituz) aurrekari gisa jokatzea.]]
Gehiegizko ustiapenak arriskuan dauden [[ornodun]]en herena mehatxatzen du, baita beste talde batzuk ere. Arrain jangarriak baztertuz, fauna basatiaren legez kanpoko salerosketak urtean 10.000 milioi [[dolar]] mugitzen ditu. Honen ardura duten industrien barnean [[basa-haragiaren merkataritza]], [[Txinatar medikuntza tradizionala|Txinatar medikuntzaren merkataritza]] eta [[ilaje merkataritza]] dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Ginette|abizena=Hemley|izenburua=International Wildlife Trade: A Cites Sourcebook|argitaletxea=Island Press|hizkuntza=en|data=1994-10|url=https://books.google.es/books/about/International_Wildlife_Trade.html?id=oS79xZPLWUEC&redir_esc=y|isbn=9781559633482|sartze-data=2019-06-19}}</ref>. Mehatxatutako Fauna eta Flora Espezie Basatien Nazioarteko Merkataritzaren Hitzarmena (ingelesez ''Convention for International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora'' edo [[CITES (erakundea)|CITES]]) arriskuan dauden animalien merkataritza kontrolatzeko eta arautzeko sortu zen. Gaur egun, 33.000 espezie [[animalia]] eta [[landare]] mota babesten ditu neurri batean edo bestean. Ameriketako Estatu Batuetako mehatxatutako ornodunen laurdena eta arriskuan dauden [[ugaztun]]en erdiak gehiegizko ustiapenaren eraginagatik dela uste da<ref>{{Erreferentzia|abizena=Primack, Richard B., 1950-|izenburua=Essentials of conservation biology|argitaletxea=Sinauer Associates|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/49871760|edizioa=3rd ed|isbn=0878937196|pmc=49871760|sartze-data=2019-06-19}}</ref>.
Organismo bizi guztiek bizirik irauteko baliabideak behar dituzte. Baliabide horien luzaroko gehiegizko ustiapenak, gordailu naturalak agortu ahal ditu, denbora-tarte laburrean berreskuratu ezin diren puntura arte. Gizakiek betidanik bizirik irauteko behar dituzten janaria eta beste baliabide batzuk biltzen dituzte. [[Munduko biztanleria|Giza-populazioak]], historikoki, txikiak ziren eta bilketa-metodoak kantitate txikietara mugatzen ziren. Giza biztanleriaren gehikuntza esponentzialaren ondorioz, merkatuak eta eskariak handitzen doaz. Faktore hauek, harrapatzeko tekniken eta irisgarritasunaren hobekuntzarekin batera, espezie asko maila iraunkorretik haratago [[Baliabide naturalen ustiapena|ustiatzea]] eragiten dute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mammals of the Neotropics, Volume 2|url=https://www.press.uchicago.edu/ucp/books/book/chicago/M/bo3640464.html|sartze-data=2019-06-19}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=F. J.|abizena=Fitzgibbon|izenburua=Biological treatment of distillery waste for pollution-remediation|orrialdeak=293–301|hizkuntza=en|abizena2=Nigam|abizena3=Singh|abizena4=Marchant|izena2=P.|izena3=D.|izena4=R.|data=1995|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/jobm.3620350504|aldizkaria=Journal of Basic Microbiology|alea=5|zenbakia=35|issn=1521-4028|doi=10.1002/jobm.3620350504|sartze-data=2019-06-19}}</ref>. Termino praktikoetan, jarraituz gero, baliabide baliotsuak murrizten ditu oso maila baxuetaraino. Ustiapen hori orduan ez da jasangarria izango eta eta [[Espezieen iraungipen|espezie bat desagertzea]] ekarri dezake. Gainera, [[ekosistema]]n [[Funtsezko espezie|aurreikusi gabeko efektu dramatikoak]] eragin ditzake<ref>{{Erreferentzia|abizena=Frankham, Richard, 1942-|izenburua=Introduction to conservation genetics|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/57506188|isbn=0511077564|pmc=57506188|sartze-data=2019-06-19}}</ref>. Gehiegizko ustiapena sarritan merkatuak irekitzen direnean gertatzen da, aurrez ustiatu gabeko baliabideak edo tokian tokiko espezieak erabiliz era zabalean erabiliz.
[[Fitxategi:Conuropsis carolinensisAWP026AA2.jpg|alt=Conuropsis carolinensis iraungi arte ehizatua izan zen|ezkerrera|thumb|''[[Conuropsis carolinensis]]'' [[Espezieen iraungipen|iraungi arte]] ehizatua izan zen]]
Gaur egun, baliabide naturalen gehiegizko esplotazioa eta erabilera okerra [[espezie aberastasun]]arentzat mehatxu etengabea da. Hau [[uharteko ekologia]]ri eta horietan bizi diren espezieei begira nabariagoa da, uharteak miniaturazko munduen gisa ikus ditzakegulako. Uharteetako populazio [[Endemismo|endemikoak]] errazago desagertu daitezke gehiegizko ustiapenagatik, askotan ugalketa-tasa murriztua duten dentsitate baxuetan existitzen baitira<ref>{{Erreferentzia|izena=John E|abizena=Dowding|izenburua=The impact of predation by introduced mammals on endemic shorebirds in New Zealand: a conservation perspective|orrialdeak=47–64|abizena2=Murphy|izena2=Elaine C|data=2001-05-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006320700001877|aldizkaria=Biological Conservation|alea=1|zenbakia=99|issn=0006-3207|doi=10.1016/S0006-3207(00)00187-7|sartze-data=2019-06-19}}</ref>. Horren adibide onak uharteetako barraskiloak dira, hala nola, [[Achatinella]] eta [[Frantziar Polinesia]]ko [[Partula]]. Achatinelline barraskiloen 15 espezie desagertutzat jo dira eta 24 arriskuan daude, eta 60 partulidae espezie desagertuta daude eta beste 14 arriskuan<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The IUCN Red List of Threatened Species|url=https://www.iucnredlist.org/en|aldizkaria=IUCN Red List of Threatened Species|sartze-data=2019-06-19}}</ref>. WCMCk gehiegizko bilketa eta bizitza osoko ugalkortasun baxua aipatzen ditu arrazoi gisa espezi hauen ahultasuna azaltzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Global Biodiversity: status of the Earth's living resources|data=1992|url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/97636|aldizkaria=Biodiversity Heritage Library|sartze-data=2019-06-19}}</ref>.
Beste adibide bat, [[triku arrunt]]a [[Eskozia]]ko [[Uist]] uhartean sartu zenean, biztanleria asko zabaldu zen eta gehiegizko ustiapena eragin zuen itsasertzeko txorien arrautzetan, haien hazkuntza arrakastan izugarri eraginez. Hamabi [[hegazti]] espezie daude kaltetuak, eta espezie batzuk % 39a murriztu dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Digger B.|abizena=Jackson|izenburua=Long-term population changes among breeding shorebirds in the Outer Hebrides, Scotland, in relation to introduced hedgehogs (Erinaceus europaeus)|orrialdeak=151–166|abizena2=Fuller|abizena3=Campbell|izena2=Robert J.|izena3=Steve T.|data=2004-05-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006320703002891|aldizkaria=Biological Conservation|alea=2|zenbakia=117|issn=0006-3207|doi=10.1016/S0006-3207(03)00289-1|sartze-data=2019-06-19}}</ref>.
[[Migrazio|Giza migrazioa]], gatazka zibilak edo [[gerra]] nabarmenak badira, baliteke kontrolik ez izatea. Populazio zibilaren ezegonkortasun egoeretan, adibidez, [[Kongoko Errepublika Demokratikoa|Kongon]] eta [[Ruanda]]n, [[su-arma]]k ohikoak bihurtu dira. Herrialde horietan elikagaien banaketa sareen suntsitzearekin batera, ingurune naturaleko baliabideak zaurgarriak bihurtu dira<ref>{{Cite aldizkari|hizkuntza=en|izenburua=Farewell to Africa|urtea=1990|abizena=Jones|izena=Robert|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Audubon|ISBN=}}</ref>. Animaliak tiro praktikak egiteko erabiltzen dira edo, besterik gabe, gobernuak izorratzeko. [[Primate]] handien populazioak, hala nola [[gorila]]k eta [[txinpantze]]ak, [[ungulatu]]ak eta beste ugaztun batzuk, % 80 edo gehiago gal dezakete ehizaren eraginez eta espezie batzuk guztiz ezabatuak izan daitezke<ref>{{Erreferentzia|izena=David S.|abizena=Wilkie|izenburua=Bushmeat hunting in the Congo Basin: an assessment of impacts and options for mitigation|orrialdeak=927–955|hizkuntza=en|abizena2=Carpenter|izena2=Julia F.|data=1999-07-01|url=https://doi.org/10.1023/A:1008877309871|aldizkaria=Biodiversity & Conservation|alea=7|zenbakia=8|issn=1572-9710|doi=10.1023/A:1008877309871|sartze-data=2019-06-19}}</ref>. Murrizketa hori deitzen da basa-haragiaren krisia deitu zaio.
== Erreferentziak ==
| |||