Espainiako 1812ko Konstituzioa: berrikuspenen arteko aldeak

t
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
1. lerroa:
'''1812ko Espainiako Konstituzioa''' edo '''Cádizko konstituzioa''' [[Espainia]]ko [[konstituzio]] liberal bat izan zen, [[Cadizko Gorteak|Cadizko Gorteek]] aldarrikatua. Espainian, askok Espainiako lehenengo konstituziotzat daukate, [[Baionako konstituzioa|Baionakoa]] ez baitute kontuan hartzen, eta hari 'estatutu' deitzen diote.
 
1812ko Espainiako Konstituzioa mugarri bat da herrialde horren historian, harrezkero alderdi progresista eta liberalaren erreferentzia bilakatu zelako hurrengo hamarkadetan, eta hura berrezarri ere egin zen une desberdinetan, labur bada ere (1820, 1836). Dena den, inspirazio-iturri bilakatu zen beste konstituzio batzuk eta Espainiako [[Nazio-estatu|nazio-estatua]] edo estatu zentralizatua eratzeko orduan
[[File:Constitución_1812.JPG|thumb|1812ko Konstituzioaren portada]]
 
15 ⟶ 17 lerroa:
1808an, [[Jose Bonaparte]] erregeaz aparte, Batzorde Zentral gorena eratu zen eta probintzia bakoitzeko batzordeetako ordezkaritza osatzen zuten. Erakunde horrek, gerra zuzentzeaz gain, Espainiako politika aurrera atera zuen. 1810an Batzorde Zentral Gorenak biltzeko dei bat egin zuen, erregea kanpoan zela, eta [[Cádiz|Cádizen]] elkartu ziren, liberala zelako eta britaniar ontzidiaren babesa zuelako. Cádizen, erreformistak, absolutistak, liberalak eta ilustratuak elkartu ziren.
 
Hasiera batean, batzartutakoekin bat egin zuen Espainiako ilustrazio despotikoaren ordezkari ezagun bat, [[José Moñino|José Moñino, Floridablancako kondea]], baina 1808an bertan hil zen. Inkisizioak agindutako espetxetik atera berria zen [[Gaspar Melchor de Jovellanos|Jovellanos idazleak]] ere haiekin bat egin zuen, baina hura 1811ko azaroan hil zen. Bertan bildu zirenak monarkiako eliteak baino liberalagoak ziren nabarmen eta, egileak Napoleoni kontrajarri bazitzaizkion ere, lege testu horrek [[Frantziako Iraultza|Frantziako Iraultzaz]] ondoren ezarritako lege testuetatik edaten du nagusiki.
 
== Konstituzioaren ezarpena eta iraupena==
35 ⟶ 37 lerroa:
1812ko Konstituzioak iraupen laburra izan zuen, baina hura berrezartzeko geroko ahaleginetarako oinarria ezarri zuen, monarkiaren lurraldeko alderdi progresistarentzako erreferente bihurtu baitzen. Hala, 1820-1823ko [[Hirurteko Liberala|Hirurteko Liberalean]], konstituzio hori berrezarri egin zen.
 
Aldi labur horri, [[Fernando VII.a]] erregearen absolutismo aldiak jarraitu zion 1833 arte. Hura hildakoan, berriz, liberalek hartu zuten boterea, eta berriz saiatu ziren hura berrezartzen, baita egin ere 1836an ere, labur bada ere: [[s:es:Constitución española de 1837|1837an, Espainiako beste konstituzio moderatuago batek]] ordezkatu zuen.
 
== Konstituzioaren artikulu batzuk ==
* 1. Artikulua: Nazio espainiarra hemisferio bietako espainiar guztien batasuna da.
 
* 2. Art. Nazio espainiarra askea eta independienteaindependentea da, eta ez da eta ezin daiteke familia edo pertsona baten ondasuna izan.
 
* 5. Art. Espainiarrak dira Espainiaren menpeko lurraldeetan aske jaio eta bizi diren guztiak, eta beren seme-alabak.
46 ⟶ 48 lerroa:
* 6. Art. Aberriaren maitasuna da espainiar guztien betebehar garrantzitsuenetako bat eta, aldi berean, zuzenak eta eskuzabalak ezan behar dute espainiar guztiek.
 
* 7. Art. Espainiar guztiek leial izan behar dutezaizkio Konstituzioari, legeak bete eta ezarritako agintarriakagintariak errespetatu behar dituzte.
 
* 10. Art. Espainiako lurraldera biltzen dira penintsulan eta ondoko uharteetan: Aragoi, Asturias, Gaztela Zaharra, Gaztela Berria, Katalunia, Cordoba, Extremadura, Galizia, Granada, Jaen, Leon Molina, Murtzia, Nafarroa, Euskal Probintziak, Sevilla eta Valentzia, BaleareetakoBalearretako eta Kanarietako uharteak, eta Afrikako koloniak. Ipar Amerikan..., ErtamerikanErdialdeko Amerikan..., Asian.
 
* 12. Art. Espainiako Nazioaren erlijioa katolikoa, apostolikoerromatarra, egiazko bakarra, da eta izango da beti.