Ilargia: berrikuspenen arteko aldeak

=== Atmosfera ===

[[Fitxategi:Apollo 17 twilight ray sketch.jpg|thumb|[[Apollo 17]] misioko astronautek egindako zirriborroa. Ilargiaren atmosfera beranduago ikertuko zen, [[Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer|LADEEren]] bidez.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=List of Reviewers October 2012-September 2013|orrialdeak=430–433|data=2013-11|url=http://dx.doi.org/10.1111/1748-8583.12025|aldizkaria=Human Resource Management Journal|alea=4|zenbakia=23|issn=0954-5395|doi=10.1111/1748-8583.12025|sartze-data=2019-06-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer Mission (LADEE)|data=2015|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-3-319-18717-4|editore-abizena=Elphic|editore-izena=Richard C.|doi=10.1007/978-3-319-18717-4|sartze-data=2019-06-03}}</ref> ]]

Ilargiak [[atmosfera]] baliogabe edo hutsal bat du, bere [[Grabitazio|grabitate]] baxuak ez diolako [[Molekula|molekulak]] haren lurrazalaren inguruan mantentzen uzten, hala, [[Gas|gasezko]] geruza sendo bat eratzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Nam H.|abizena=Nguyen|izenburua=Exploring the Solar System and Beyond In Basque|argitaletxea=Nam H Nguyen|hizkuntza=eu|data=2018-04-06|url=https://books.google.es/books?id=dpdUDwAAQBAJ&pg=PT35&lpg=PT35&dq=ilargiaren+atmosfera+ahula&source=bl&ots=Zr78CLm5Tp&sig=ACfU3U1kfvMU_1U2kwt9_xFmHOe8uvyW6A&hl=eu&sa=X&ved=2ahUKEwj4ie6o1sriAhX66eAKHU7BC9gQ6AEwA3oECAkQAQ#v=onepage&q=ilargiaren%20atmosfera%20ahula&f=false|sartze-data=2019-06-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Luna|url=https://thales.cica.es/rd/Recursos/rd99/ed99-0114-01/Laluna.HTM|aldizkaria=thales.cica.es|sartze-data=2019-06-02}}</ref> Aipatu beharra dago, 2015ean [[Columbia Unibertsitatea|Columbiako]] eta [[Ouluko unibertsitatea|Ouluko unibertsitateetako]] astronomoek gure sateliteak hauts-hodei iraunkor bat duela frogatu zutela, hodei hau satelitearen ingurutik kometak igarotzean askatutako partikulei esker sortu zela baieztatu zuten.<ref>{{Cite web|url=https://aldizkaria.elhuyar.eus/albisteak/ilargiaren-inguruan-hauts-hodei-iraunkor-bat-dagoe/|izenburua=Ilargiaren inguruan hauts-hodei iraunkor bat dagoela frogatu dute|sartze-data=2019-06-02|egunkaria=Elhuyar aldizkaria|aldizkaria=|abizena=Galarraga Aiestaran|izena=Ana|egile-lotura=|hizkuntza=eu|formatua=}}</ref> Atmosferaren osaerari dagokionean, oraindik ez da bere osotasunean ezagutzen. [[Apollo programa]] dugu satelitearen atmosferaren inguruko zenbait zehaztapenen iturria, hark esan baitzuen Ilargiaren atmosferan [[helio]] eta [[argon]] atomoak daudela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Europa|abizena=Press|izenburua=La NASA detecta Helio en la tenue atmósfera de la Luna|data=2012-08-16|url=https://www.europapress.es/ciencia/laboratorio/noticia-nasa-detecta-helio-tenue-atmosfera-luna-20120816112248.html|aldizkaria=www.europapress.es|sartze-data=2019-06-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Programa Apollo|url=http://www.cosmonautica.es/22.html|aldizkaria=www.cosmonautica.es|sartze-data=2019-06-02}}</ref> 1988an, Lurretik egin ziren zenbait behaketei esker egun badakigu [[sodio]] eta [[potasio]] [[Ioi|ioiak]] ere badituela.<ref>{{Erreferentzia|izena=Noticias de la|abizena=Ciencia|izenburua=Una atmósfera en la Luna|hizkuntza=es|url=https://noticiasdelaciencia.com//art/7166/una-atmosfera-en-la-luna|aldizkaria=Noticias de la Ciencia y la Tecnología (Amazings® / NCYT®)|sartze-data=2019-06-02}}</ref> Sateliteak haren lurrazalean dituen gas gehienak bere barnealdetik datoz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Luna|url=http://www.juntadeandalucia.es/averroes/centros-tic/14700420/helvia/aula/archivos/repositorio/0/30/html/Energi_Mareomotriz/la_luna.html|aldizkaria=www.juntadeandalucia.es|sartze-data=2019-06-02}}</ref>

 

 

==== Hautsa ====

Ilargiaren inguruan bada [[Hauts|hautsezko]] hodei egonkor asimetriko bat, kometetatik eratorritako partikula txikiek osatzen dutena. Jakina da, hogeita lau orduro kometetatik askatutako bost tona partikulak egiten dutela talka Ilargiaren lurrazalaren aurka. Partikula hauek satelitearen lurrazalean dagoen hautsa altxatzen dute, hala, satelitearen inguruan hautsezko hodei bat eratuz. Alabaina, hautsezko hodei hau ez dago uneoro partikula berdinez osatuta, izan ere, partikula bakoitzak hamar minutu inguru irauten ditu airean; bost minutu behar ditu altxatzeko eta beste bost lurrazalera itzultzeko. Hodei aldakor hau 120 [[kilogramo]] partikulaz osaturik egon ohi da eta lurrazaletik 100 km-ra bitarteko hedadura har dezake. Aipatutako datuak [[Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer|LADEEren]] Ilargiko Hauts Esperimentuaren (LDEX) bidez eskuratu genituen, zunda hau satelitearen lurrazaletik 20 eta 100 kilometro bitarteko distantzian egon baitzen azterketak egiten, sei hilabetetan zehar. Zundak, minuturo, 0,3 mikrometroko partikula bat atzeman zuen Ilargiaren atmosferan. Hala ere, zenbait une jakinetan askoz partikula gehiago atzeman ziren, adibidez, [[Geminidak]], [[Kuandrantidak]], [[Tauridak]] eta [[Zentauridak]] [[Ozar-izar|ozar-izarrak]] jazo zirenean. Atmosferarekin gertatzen den moduan, hautsezko hodeia asimetrikoa da, [[Dentsitate (fisika)|dentsoagoa]] baita Ilargiaren egunaren gunearen eta gauaren gunearen arteko mugan.<ref>{{Erreferentzia|izena=April|abizena=Taylor|izenburua=Ocean Shipping Container Availability Report, June 17, 2015|argitaletxea=U.S. Department of Agriculture, Agricultural Marketing Service|data=2015-06-17|url=http://dx.doi.org/10.9752/ts057.06.17.2015|aldizkaria=Ocean Shipping Container Availability Report, June 17, 2015|sartze-data=2019-06-03}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nature.com/articles/nature14479|abizena=|izena=Horányi, M.; Szalay, J.R.; Kempf, S.; Schmidt, J.; Grün, E.; Srama, R.; Sternovsky, Z.|izenburua=A permanent, asymmetric dust cloud around the Moon|data=2015-06-18|egunkaria=Nature|formatoa=|hizkuntza=en|sartze-data=2019-06-03}}</ref>