Espainia: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Aldaketa kosmetiko batzuk artikuluaren itxura pixka bat hobetzeko egin dut
t komatxoen erabilera okerrak zuzentzea
237. lerroa:
[[Primo de Riveraren diktadura]] [[1930]]ean amaitu zen, eta ondoko urtean, [[1931]]ko apirilaren 14an, [[Espainiako Bigarren Errepublika|Bigarren Errepublika]] aldarrikatu zen. Errepublika garaian, erreforma garrantzitsuak abiarazi ziren herrialdea modernizatzeko (nekazaritza erreforma, armadaren berregituratzea, hezkuntza erreforma), [[sufragio unibertsal]]a ezarri zen, emakumeei boto eskubidea emanez, eta lehenbiziko autonomia estatutuak onartu ziren (Kataluniakoa [[1932]]an, Euskadi eta Galiziakoak [[1936]]an).<ref>{{erreferentzia | hizkuntza = es | url= http://www.historiasiglo20.org/HE/13a-1.htm |izenburua= La Constitución de 1931 y el bienio reformista | aldizkaria= Historiasiglo20.org | sartze-data= 2017-06-07}}</ref><ref name="hist20">{{erreferentzia | hizkuntza = es | url= http://www.historiasiglo20.org/HE/13a-2.htm |izenburua= El bienio radical-cedista. La revolución de 1934. Las elecciones de 1936 y el Frente Popular | aldizkaria = Historiasiglo20.org| sartze-data= 2017-06-07}}</ref> Lehenbiziko bi urteetan [[Niceto Alcalá Zamora]] izan zen presidentea, errepublikarren eta sozialisten laguntzarekin, eta [[Alejandro Lerroux]] [[1933]]–[[1336]] bitartean, eskuinaren babesarekin. Polarizazio politikoa oso handia zen, eta bortxakeriako ekintzak ere izan ziren: eliza eta komentuen erretzea, [[Sanjurjada|José Sanjurjoren matxinada]], [[Casas Viejasko gertakariak]], [[1934ko Iraultza]] eta buruzagi politikoen aurkako atentatuak.<ref>{{erreferentzia|izena= José Luis |abizena= de la Granja Sáinz |izena2= Javier |abizena2= Ugarte Tellería |url= http://www.euskomedia.org/aunamendi/ee71216 | izenburua = Guda Zibila 1936-1939 | aldizkaria=Auñamendi Eusko Entziklopedia | sartze-data= 2017-06-07}}</ref><ref name="hist20"/><ref name="tamames">{{erreferentzia | hizkuntza = es | izena=Ramón | abizena=Tamames Gómez | url= https://books.google.es/books?id=N584AwAAQBAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false | izenburua= Breve historia de la guerra civil |argitaletxea= Ediciones B | sartze-data=2017-6-8}}</ref>
 
[[Fitxategi:¡No_pasarán!_Madrid.jpg|ezkerrera|thumb|200px|''No pasarán'' («Ez dira pasatukoigaroko»), [[Espainiako Gerra Zibil]]eko errepublikanoen leloa.<ref>{{erreferentzia|izena= | url= http://www.doloresibarruribhi.hezkuntza.net/web/guest/doloresibarruri | artikulua = Dolores Ibarruri, "Pasionaria" | argitaletxea = Dolores Ibarruri Institutua | data= 2011-04-21}}</ref>]]
[[Fitxategi:Bundesarchiv_Bild_183-H25224,_Guernica,_Ruinen.jpg|eskuinera|thumb|250px|[[Gernikako bonbardaketa]], 1937ko apirilaren 26a.]]
[[1936]]ko otsaileko hauteskundeetan [[Fronte Popularra (Espainia)|Fronte Popularra]], ezkerreko alderdien koalizioa, nagusitu zen, eta [[Manuel Azaña]] izendatu zuten presidente. Errepublikaren erreformak geldiarazteko asmoz, uztailaren 17 eta 18an, armadaren zati handi batek [[1936ko uztaileko Espainiako estatu-kolpea|estatu-kolpea]] jo zuen; hiri handi gehienek ([[Madril]], [[Bartzelona]], [[Bilbo]], [[Valentzia]], [[Málaga]], [[Donostia]]), ordea, Errepublikari leial iraun zuten.<ref name="tamames"/> Espainia bi gunetan zatiturik gelditu zen, bata gobernu errepublikarraren mendekoa eta bestea matxinoek kontrolatzen zutena, eta [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] hasi zen. [[Francisco Franco]] bilakatu zen buruzagi kolpista nagusia 1936ko udazkenean. Hauek [[Alemania Nazia]]ren eta [[Italiako Errepublika Soziala|Italia Faxistaren]] laguntza handia izan zuten; errepublikarrek barneko eta kanpoko laguntza zuten, sozialistena, komunistena, eta zenbait liberalena, eta baita [[Sobietar Batasuna]]rena ere. Hurrengo hiru urtean, milioi erdi bat gizabanako hil ziren: guda zelaian 300.000, eta errepresioaren ondorioz 200.000. Guda zelaietatik at egindako hilketa horietatik, 50.000 errepublikarren kontrolpeko eremuan izan ziren (faxisten estatu kolpearen ondorengo bost hilabeteko kaos hartan, ia guztiak), eta gainerakoak frankistek eragin zituzten. Errepublikar agintariek, beren kontrolpeko eremuan, hilketak gerarazten saiatu ziren; agintari frankistek, berriz, hilketa horiek egiten lagundu zuten, aurkariak eta aurkari izan zitezkeenak hiltzea beren gobernua sendotzeko nahita erabilitako estrategia izan zen.<ref>{{erreferentzia | hizkuntza = es | izena= Tereixa | abizena= Constenla| url= http://www.elpais.com/articulo/portada/Espana/masacrada/elpepusoceps/20110327elpepspor_10/Tes | izenburua= España masacrada | egunkaria = El País | data= 2011-03-27}}</ref> Gerra 1939ko apirilaren 1ean amaitu zen, frankisten garaipenarekin.
317. lerroa:
 
==== Alderdi politikoak ====
''';Estatu mailakoeremuko alderdiak''':alderdi nagusiak
* [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOE]]: Espainiako Langile Alderdi Sozialista, ''Partido Socialista Obrero Español'' («Espainiako Langile Alderdi Sozialista»)
* [[PP]]: Alderdi Popularra, ''Partido Popular'' («Alderdi Popularra»)
* [[Ahal Dugu|«Ahal Dugu»]]: ''Podemos''
* [[Herritarrak - Herritarron Alderdia|«Herritarrak – Herritarron Alderdia»]]: ''Ciudadanos-Partido de la Ciudadanía'' (''Cs'')
* [[Ezker Batua (Espainia)|IU]]: Ezker Batua, ''Izquierda Unida'' («Ezker Batua»)
 
''';Erkidegoetako alderdi garrantzitsuak''':nagusiak
* [[Euskal Autonomia Erkidegoa]]n:
**[[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]] (''EAJ-PNV''): «Eusko Alderdi Jeltzalea» – ''Partido Nacionalista Vasco''
** [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista – Euskadiko Ezkerra]] (''PSE-EE'')
** [[Euskal Herria Bildu]]
** [[Ezker Batua-Berdeak|EB-B]]: Ezker Batua – Berdeak
* [[Nafarroa Garaia]]n:
**[[Geroa Bai]]
** [[Nafar Herriaren Batasuna|«Nafar Herriaren Batasuna»]]:, ''Unión del Pueblo Navarro'' (''UPN'')
** [[Euskal Herria Bildu]]
* [[Katalunia]]n:
**[[Kataluniako Konbergentzia Demokratikoa|«Kataluniako Konbergentzia Demokratikoa»]]:, ''Convergència Democràtica de Catalunya'' (CDC)
** [[Kataluniako Ezker ErrepublikarraErrepublikanoa|ERC]]: Kataluniako Ezker Errepublikanoa, ''Esquerra Republicana de Catalunya''
* [[Katalunia]]n:
** [[Iniciativa per Catalunya Verds|IC-VICV]]: Kataluniaren aldeko Ekimena Berdeak, ''Iniciativa per Catalunya – Els Verds''
** [[Hiritarrak - Hiritargoaren Alderdia|''Ciutadans'']] – «Herritarrak»
** [[Herritarrak - Herritarron Alderdia]]: ''Ciutadans''
* [[Galizia]]n:
**[[Galiziako Bloke Nazionalista|BNG]]: Galiziako Bloke Nazionalista, ''Bloque Nacionalista Galego'' («Galiziako Bloke Nazionalista»)
* [[Kanariak|Kanarietan]]:
**[[Kanariar Koalizioa|CC]]: Kanariar Koalizioa, ''Coalición Canaria'' («Kanariar Koalizioa»)
 
=== Banaketa administratiboa ===
643 ⟶ 644 lerroa:
* [http://www.euskaletxeak.org Bartzelonako Euskal Etxea]
* [http://www.euskaletxea-madrid.com Euskal Etxea – Hogar Vasco de Madrid, Madril]
* [http://web.archive.org/20040201041215/www.geocities.com/guretxoko Centro Vasco «Gure Txoko», Valladolid]
* [http://www.laminiturri.org Asociación Cultural «Laminiturri», Logroño]
* [http://www.euskaletxeak.org Euskal Etxea – Centre Cultural, Bartzelona]
* Malagako Euskal Etxea – Casa Vasca de Málaga, Málaga
* Centro Vasco de Salou «Txoko Lagun Artea», Salou
* Federación de Centros «Euskal Herria», Madril
* Centro Vasco Navarro Laurak Bat de Valencia, Valentzia
* Asociación Cultural Euskal Etxea de Murcia, Zarandona, Murtzia