Arrazismo: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Gorkaazk (eztabaida | ekarpenak)
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Gorkaazk (eztabaida | ekarpenak)
tNo edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
19. lerroa:
Sentimendu arrazista zaharren eta zabalduenetarikoa dugu [[antisemitismo]]a mundu osoan, [[judu]]en aurka gauzatutakoa. [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina Katolikoek]] egotzi zituzten [[Espainia]]tik [[XV. mendea]]n, lehen deportazio masiboen artean dagoena. [[Alemania]]n, [[XX. mendea|XX. mendeko]] lehen erdian erregimen [[nazionalsozialismo|naziak]] agindu egin zuen. Ezaugarri arrazistak ere bazituen, bereziki [[judu]]en aurkakoak. Hauek [[holokaustoa|holokausto]] izeneko garai zoritxarreko eta kriminala aurrera eraman izan zuten.
 
Alemanian ideologia arrazistaren garapenak bere unerik gorenena Adolf Hitlerren gidaritzapeko mugimendu nazionalsozialistarekin (nazismoa) lortu zuen. Mugimendu honek 1930 eta 1940ko hamarkadetan biztanleriaren kopuru esanguratsu baten babesa lortuz joan zen, 1945. urtean Alemaniak [[Bigarren Mundu GerrarenGerra]]ren porrota pairatu zuen arte. Nazionalismoa "arraza zuriaren" nagusitza azpimarratzen zuen ideologia bat bezala sortu zen, zeinetan "arraza arioa" gailentzen zen: XX. mendeko aleman purua "[[Ariar|arraza arioaario]]a"ren ordezkari eta eredua zen. Gehienbat judutarrak izan ziren arrazakeria honen pairatzaile nagusiak. Hala ere, ez ziren bakarrak izan, ijitoek ere bigarren maila batean jasan egin baitzuten.
 
Alemaniatik kanpo ere nazismoak eragin handia eduki zuen, besteak beste Estatu Batuetan. Bertan, bat egin zuen oso garatuta zegoen afroamerikarren kontrako arrazakeriarekin; testuinguru hartan [[Henry Ford]] enpresari estatubatuarra ideologia naziaren zabaltzaile sutsua izan zen. Izan ere, Fordek ''El judio internacioanl'' (1920) liburua idatzi zuen, arrazakeriaren eta ideologia naziaren hedapena sustatzearekin batera jatorri judutarra zuten alemanen zein ijito edo beste etnia gutxituen jazarpena eta hilketa bultzatu zuena. Ideia hauetan oinarrituta, 11 edo 12 milioi pertsona inguru lekualdatu, kontzentrazio guneetan atxiki eta sistematikoki sarraskitu zituzten. Bigarren Mundu Gerran zehar, gutxi gorabehera, biktima horien erdia judutarra zen eta euren hilketa masiboari Holokausto (Shoah) deritzogu. Esan bezala, ijitoek ere oso gertutik jasan zituzten nazismoaren ondorio latzak: 100,.000-1´.000,.000 ijito inguru Porraimoan[[Porraimos|Porraimo]]an edo “ijitoen holokaustoan” erail zituzten.
 
Alemanian ideologia arrazistaren garapenak bere unerik gorenena [[Adolf HitlerrenHitler]]ren gidaritzapeko mugimendu nazionalsozialistarekin (nazismoa) lortu zuen. Mugimendu honek 1930 eta 1940ko hamarkadetan biztanleriaren kopuru esanguratsu baten babesa lortuz joan zen, 1945. urtean Alemaniak Bigarren Mundu Gerraren porrota pairatu zuen arte. Nazionalismoa "arraza zuriaren" nagusitza azpimarratzen zuen ideologia bat bezala sortu zen, zeinetan "arraza arioa" gailentzen zen: XX. mendeko aleman purua "arraza arioa"ren ordezkari eta eredua zen. Gehienbat judutarrak izan ziren arrazakeria honen pairatzaile nagusiak. Hala ere, ez ziren bakarrak izan, ijitoek ere bigarren maila batean jasan egin baitzuten.
Alemaniatik kanpo ere nazismoak eragin handia eduki zuen, besteak beste Estatu Batuetan. Bertan, bat egin zuen oso garatuta zegoen afroamerikarren kontrako arrazakeriarekin; testuinguru hartan Henry Ford enpresari estatubatuarra ideologia naziaren zabaltzaile sutsua izan zen. Izan ere, Fordek ''El judio internacioanl'' (1920) liburua idatzi zuen, arrazakeriaren eta ideologia naziaren hedapena sustatzearekin batera jatorri judutarra zuten alemanen zein ijito edo beste etnia gutxituen jazarpena eta hilketa bultzatu zuena. Ideia hauetan oinarrituta, 11 edo 12 milioi pertsona inguru lekualdatu, kontzentrazio guneetan atxiki eta sistematikoki sarraskitu zituzten. Bigarren Mundu Gerran zehar, gutxi gorabehera, biktima horien erdia judutarra[[judu]]a zen eta euren hilketa masiboari Holokausto[[Holokaustoa]], ([[Shoah]]), deritzogu. Esan bezala, ijitoek[[ijito]]ek ere oso gertutik jasan zituzten nazismoaren ondorio latzak: 100,000-1´000,000 ijito inguru Porraimoan[[Porraimos|Porraimo]]an edo “ijitoen holokaustoan” erail zituzten.
 
=== Apartheid ===
31. lerroa:
[[Hegoafrika]]n, "[[apartheid]]" izeneko erregimena indarrean egon zen [[XX. mendea]]n zehar, arrazakeriaren adibide ona izan zena. Bere kasuan, arraza [[beltz]]eko pertsonak baztertzen zituen, arraza [[zuri]]koen nagusitasuna sustatuz.
 
[[Apartheid|Aparheid-]]a Hegoafrikan sortutako arrazakeriarrazakeria segregazio erregimen bat izan zen, jatorrizko gehiengo beltz aborigenen gainean Bóer edo afrikánerafrikaner kolonizatzaile herbeherretarrekherbeheretarrek ezarri zutena, hain zuzen ere.
 
Aparheid hitzak afrikanerrez “segregazioa” esan nahi du. XIX. mendearen hasieratik, Hegoafrikan, kolonizatzaile ingeles eta frantsesek diskriminazio arrazistan oinarritutako arauak ezarri zituzten eta honako legeak hurrengo gobernu boer “zuriekin” batera egin zuten aurrera.
 
[[Apartheid-]]a 1948.urtean sortu zen, Alderdi Nazionalaren gailentzearekin batera. Alderdi Nazionalaren asmoa biztanleriaren mestizajea debekatu eta gutxiengo zuriaren boterea gailenduko lukeen erregimen arrazista bat ezartzea izan zen. Horrekin batera, 1949.urtean, Ezkontza MixtoenMistoen Debekurako Legea 55/49 zkizkia. ezarri eta “zuri” eta “beltzen” arteko ezkontzak debekatu zituen. Hurrengo urtean (1950.urtean), biztanleriaren harreman sexualak erregulatu zituen “Ezmoraltasun Legea 21. zki”zkia.” abian jarri zen, pertsona zuri eta pertsona beltzen arteko “larru-jotze ilegalak” edo “edozein ekintza ezmoralak” debekatu zituena, alegia. Arau hauek “Apartheid txikia” bezala ezagunak izan ziren.
 
1955.urtean, Johannesburgotik hurbileko Kliptown auzoko kongresu batean, oposizioko hainbat erakundeek (ANC eta Indiar Kongresua, besteak beste) Askatasunaren Aldarrikapenaren aldeko koalizio bat eratu zuten, arrazakeri eta diskriminaziorik gabeko Estatu bat ezartzeko asmoz.  Boer erregimenak arrazisten kontrako mugimenduak bortizki zapaldu zituen, heriotza eta atxiloketa masiboak gauzatuz.. Atxilotutako buruzagi beltzenen artean [[Nelson Mandela]] izan zen aipagarrienetako bat, 27 urtez espetxean eman zituelarik (1963-1990).
 
1950, 1960 eta 1970 urteetako hamarkadeetanhamarkadetan zehar Apartheid-a EEBB-en eta Europako Mendebaldeko herrialdeen aldetik onartua izan zen, izan ere, haien aburuz, Hegoafrikak hartutako jarrera guztiz antikomunista izan zen. Aldiz, Sobietar Batasunak lideratutako bloke komunistako europeareuropar herrialdeek hasieratik salatu zuten mugimendua, hauen ustez, giza eskubideak urratzen zituen erregimen arrazista bat zelako. 1970.ko hamarkadatik aurrera, Hegoafrikako erregimena munduko iritzi publikoa eta komunitate internazionaleko gehiengoagatik baztertua izaten hasi zen.
 
Arraza, nazioa eta klasea zapalkuntza hegoafrikarraren interpretazio eta erantzun ezberdinak eskuratzeko beharrezkoak izan diren gai zentralak izan dira. Hauekin batera ideologia ere zapalkuntzaren fenomenoa ulertarazteko funtsezko elementua kontsideratuta dago (A. W. Marx, 1991)
51. lerroa:
XIX. mendearen hasieran, espainiar eta portugaldar kolonizazio geldoaren aztarnak agerian zeuden oraindik Hegoamerika osoan. 1825ean, Kaliforniatik Patagoniarainoko lurralde zabalak bere burua askatua zuen eta hainbat estatutan zatiturik zegoen. Nolanahi ere, azken kolonia garaietako gizarte eta ekonomia egiturak indarrean jarraitu zuen egoera politiko berrian, baina independentzia kanpainetan altxaturiko gudarosteen zama gehiturik.
 
Burujabetza horrek krisi egoeran ezarri zituen meatzaritza eskualde nagusiak (Mexikoko iparraldea eta Peru Goialdea, gero Bolivia bihurtu zena). Horren aldamenean, merkaturako nekazaritza eta abelzaintzaraabeltzaintzara jarriak ziren Atlantikoko eskualdeek, aldiz, halako goraldi bat izan zuten. Mendearen erditik aurrera, Britainia Handia nagusi zen mundu mailako merkataritzaren goren aldian, Ozeano Bare aldeko herriak ere produktuen trafikoan sartu ziren.
 
Aurreiritzi arrazistek moldatu zituzten ko gizarteak. Faktore hori eta beste batzuk direla eta, oso bilakaera desberdinak gertatu ziren. Oro har, esan daiteke lurjabeeklur-jabeek, gizarte erpinean kokaturik, etekina atera zietela lehengaiei eta kanpoko inbertsioei. Mendearen azken bi hamarraldietan, kanpoko interesen esku geratu zen hegemonia, ipar amerikarramerikarrak gerozgero eta sartuago zirela, nahiz eta Erdiko Amerikara mugatua oraino.
 
Jendeztatze kolonialak lurralde zabalak utzi zituen kontrol zuzenetik at. Bereizketa bat egin daiteke: alde batetik, metropoliko aginpidetik landa ziren barne eskualdeak (Erdiko Amerika, Txile, Paraguai eta batez ere Brasil) eta, bestetik, indiar gehienen kontrola hispaniarren aurreko eliteen esku utzitako lurraldeak (Peruko erregeordetza).
 
Hiru mendeko kolonizazioaren ondorioz, biztanleria mestizoaren portzentaia handiko gizarteak moldatu ziren espainiarren mendeko eskualdeetan, kasta sistema zurrunean antolatuak. Independentzia gerrak HegoameriketakoHego-Amerikako gizarteak berrantolatu zituen eta nor bere iraultzaren ondoren ez zuten hain zorrotz jokatu odol nahasiko jendearekin. Aurrez aurre gertatu ziren alderdiek jende oldeak beretu behar izan zituzten beren gudarosteetarako eta, armagizonen artean, aurreratzeko aukera izan zuten indiarrek zein mestizoek, hala nola Santa Cruz buruzagiak. Gauza bera gertatu zen Bolívarrek[[Simón Bolívar]]rek Venezuelan bildutako mulato eta beltzekin.
 
Atlantikoko itsasertzeko plantazio tropikalek esklabo beltzen lana erabili zuten.Hain zuzen ere, afrikar esklabo gehienak XIX. mendearen lehen erdian iritsi ziren, Britainia Handia buru zen abolizioaren aldeko kanpainarekin bateratsu. Britainiarren presioak esklaboen tratua errepublika berrietan galaraztea lortu zuen (Brasilgo Inperioa azkena izan zen hori izenpetzen, 1852an).
67. lerroa:
Gizarte sailean, jabego higiezin komunitarioa debekatu zuten erreforma liberalek, Eliza eta indiarrak berdin joak gertatzen zirelarik. Oro har, indiar jendea bere herrialdeetako prozesu modernizatzaile eta gatazka politikoetatik aparte bizi zen Mexikon, Erdiko Amerikan edo Andeetan.
* Kostalderako emigrazioa izan zen indiarren gizarteratze mota bakarra, eta hori miseriak edo desjabetzeak bortxaturik.
* Esklaboen prezioa garestitzea eta Europaren eta Ipar Amerikaren presioak erabakiorrakerabakigarriak gertatu ziren esklabotza kentzeko.
* Abolizioa aldarrikatu zuten azkeneko herrialdeak Espainia –1873 Puerto Ricorako eta 1886 Kubarako– eta Brasil (1888) izan ziren.
* Lurgabeturiko indiarrek eta esklabo askatuek hirietako masak eta merkataritzarako nekazaritza langileria osatu zituzten.