Txikipedia:Sumendi: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-\[\[(?!File)(?!Fitxategi)(?!Kategoria)Txikipedia:(.*?)\|(.*?)\]\] +{{txp|\1|\2}})
1. lerroa:
{{PAGEBANNER:Napoli Wikivoyage.png|origin=0,0}}
[[Fitxategi:Sumendia 3.jpg|350px|thumb|left|<center>Sistema bolkanikoaren osagaiak.]]
'''Sumendiak''' mendi-itxurako egiturak dira, tontorrean zulo bat dutenak. Tontorreko zulo horri [[Txikipedia:{{txp|krater|krater]]}} edo sumendiaren ahoa ere deitzen zaio.<br />
Sumendiek, barruan, [[Txikipedia:{{txp|magma|magma]]}} izaten dute (harriak, urtuta), eta, sumendia pizten denean ([[Txikipedia:{{txp|Erupzio|erupzioan]]}} sartzen denean), [[Txikipedia:{{txp|laba|laba]]}} bero-beroa irteten da kraterretik, baita gasak eta errautsa ere. Fenomeno hauen multzoari eta, oro har, sumendien jarduerari, "bolkanismoa" deitzen zaio.<br />
 
Sumendiak piztuta daudenean, aktibo daudela esaten da; itzalita daudenean, berriz, inaktibo edo lo daudela esaten da. Azkenik, badira sumendi batzuk iraungita daudenak, hau da, antzinatik inolako aktibitaterik izan ez dutenak eta etorkizunean ere izango ez dutenak.<br />
Sumendiek, oro har, urteak eta urteak ematen dituzte itzalita. Baina, batzuetan, bat-batean pizten dira, eta ez dago jakiterik zenbat denbora emango duten piztuta: ordu batzuetako kontua izaten da batzuetan; urteetakoa, besteetan.<br />
 
Milaka sumendi daude munduan, lehorrean eta itsaspean. [[Txikipedia:{{txp|Europa|Europan]]}}, oso ezagunak dira [[Txikipedia:{{txp|Vesuvio|Vesuvio]]}} eta [[Txikipedia:{{txp|Etna|Etna]]}} sumendiak. Biak [[Txikipedia:{{txp|Italia|Italian]]}} daude, lehena lo eta bigarrena tarteka aktibo.
 
==Nolakoak izan daitezke sumendien erupzioak?==
20. lerroa:
|<center>'''Lurretik kanpo ere badaude sumendiak''' <br>
 
Bai, hala da. Adibidez, [[Txikipedia:{{txp|Marte|Marten]]}} asko daude; haien artean, [[Txikipedia:{{txp|Eguzki-sistema|eguzki-sistema]]}} osoan dagoen sumendirik handiena: 22-23 kilometroko altuera du! '''Olympus Mons''' izena eman zaio.<br>
<center>[[Fitxategi:Olympus Mons alt.jpg|200px]]}}
==Sumendiek kalteak bakarrik eragiten dituzte?==
26. lerroa:
 
===Sumendien eragin onuragarriak===
*'''Lurzoru emankorrak''': sumendietatik ateratako errautsek mantenugai edo nutriente ugari dituzte, eta haiei esker, inguruko lurrak oso emankorrak izaten dira. Oso ondo dakite hori [[Txikipedia:{{txp|Italia|Italiako]]}} [[Napoli]] hiriaren inguruan: hango [[Vesubio]] sumendiaren inguruko lurrak oso emankorrak dira fruitu-arbola eta mahastientzat.<br>
 
*'''Lur berria''': lur berria sortzen dute itsasoaren ondoan dauden sumendiek. Uharte asko sumendiek sortutakoak dira. Gainera, munduko hainbat lekutan, lur zati berriak eransten zaizkie lehenagoko uharteei sumendietatik ateratako labaren bidez. [[Hawaii uharteak|Hawaiin]], [[Kanariak|Kanarietan]] eta beste leku askotan gertatu izan da hori.<br>
37. lerroa:
 
===Sumendien eragin kaltegarriak===
*'''Hildakoak''': sumendien erupzioetan jende asko hil da historian zehar, bai eta oraindik gaur egun ere; baina gehienetan gizakion erruz. Erupzioak eragindako gasengatik, [[Txikipedia:{{txp|Lurrikara|lurrikarengatik]]}} edo [[Tsunami|tsunamiengatik]] gertatzen dira hildakoak eta zaurituak.<br>
 
*'''Suntsipena''': erupzioen eraginez, askotan lurrikarak edo tsunamiak gertatzen dira, eta horrelakoetan eraiki asko kaltetzen dira. Aspaldiko garaietan, I. mendearen bukaeran, Vesubio sumendiak [[Herkulano]] eta [[Ponpeia|Ponpeiako]] biztanle asko hiltzeaz gainera, bi hiri haiek lurpean utzi zituen erabat estalita.<br>
 
*'''Ingurumen kalteak''': sumendien inguruetako izaki bizidun guztiek jasaten dituzte kalteak sumendien eraginez; baina baita urrutiko lekuetan ere. Izan ere, sumendiek [[Txikipedia:{{txp|Atmosfera|atmosferara]]}} jaurtitako ke eta gasen ondorioz, urrutirako iristen den [[Euri azido|euri azidoa]] gerta daiteke; eta, batzuetan, atmosferara jaurtitako [[Txikipedia:{{txp|Kutsadura|kutsaduraren]]}} ondorioz, eguzki-izpiak ez dira ondo iristen lurraren azalera, eta aldaketak gerta daitezke leku askotako [[Klima|kliman]], tenperaturak jaisten direlako.