(90377) Sedna: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-hurrun +urrun) |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
31. lerroa:
144,545°
|- id="28"
! id="29" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Makurdura orbital
| colspan="2" id="30" |
11,92862°
39. lerroa:
311,29° ± 0,016°
|- id="34"
! id="35" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Ardatzerdi handi
| colspan="2" id="36" |
518,57 AU <br>
45. lerroa:
77.576 Tm
|- id="37"
! id="38" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Eszentrikotasun
| colspan="2" id="39" |
0,857
58. lerroa:
| colspan="2" id="47" |2010eko uztailaren 23a ([[Juliotar urte (astronomia)|FJ]] 2455400.5)
|- id="48"
! id="49" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Periastro
| colspan="2" id="50" |
76,361 [[Unitate astronomiko|ua]] <br>
64. lerroa:
11,423 Tm
|- id="51"
! id="52" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Apoastro
| colspan="2" id="53" |
937 UA<br>
79. lerroa:
2076. urtea
|- id="60"
! id="61" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Satelite
| colspan="2" id="62" |
0
96. lerroa:
2,0 —onartua— g/cm<sup>3</sup>
|- id="74"
! id="75" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Diametro
| colspan="2" id="76" |
1180 - 1800 km
108. lerroa:
1,04 km/s
|- id="83"
! id="84" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Biraketa periodo
| colspan="2" id="85" |
~40 egun<br>
|- id="86"
! id="87" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Magnitude absolutu|Magnitude absolutua<br>]]
| colspan="2" id="88" |
1,83 ± 0,05
|- id="89"
! id="90" scope="row" style="text-align: left; background-color: rgb(221, 221, 255);" |[[Albedo
| colspan="2" id="91" |
0,32 ± 0,06
143 ⟶ 142 lerroa:
| colspan="3" id="111" style="text-align: left;" |<br>
|}
'''(90377) Sedna''' [[eguzki-sistemako gorputz txiki]] bat da; zehazki, [[transneptunotar objektu]] bat. 2012an [[Neptuno]] eta [[Eguzkia
[[2003
== Aurkikuntza ==
Caltecheko [[Mike Brown
Mike Brownek bere webgunean astroa aurkitu bezain laster ondorengo mezua ipini zuen: «Aurkitu dugun azken gorputza, gaur arte, Eguzki sisteman ezagutzen dugun tokirik urrunena eta hotzena da, beraz, irizten dugu, gorputz honentzako izenik egokiena, itsasoaren jaikosa inuitaren eta gainera, ozeano Artiko hotzean bizi zenaren izena ezartzea dela, hau da, Sedna.»
154 ⟶ 153 lerroa:
== Orbita eta errotazioa ==
[[Fitxategi:Planetoid 90377 sedna animation location.gif|ezkerrera|thumb|Sednaren orbita irudikatzen duen animazioa]]
Sednak, gaur arte [[Eguzki-sistema|Eguzki sisteman]] ezagutzen den [[orbita-periodo]] luzeena duen astroa da, gutxi gorabehera, 11.400 urte behar ditu Eguzkiaren inguruan bira bat emateko. Gorputz honen orbita ere oso [[Eszentrikotasun|eszentrikoa]] da, bere afelioa 937 UAkoa da eta bere perihelioa 76 UA ingurukoa, gaur egun arte ezagutzen den orbita eszentrikoena duen astroa izanik.
Sedna aurkitu zenean, bere errotazioa oso luzea zela pentsatu zen, 50 egun ingurukoa. Zientzialari batzuek esaten zuten, gorputz honek satelite bat zuela eta beraz errotazioa moteltzen ziola, [[Pluton (planeta nanoa)|Pluton]] eta [[Karonte (satelitea)|Karonterekin]] gertatzen den bezala. 2004ean [[Hubble espazio teleskopioa|Hubble]] teleskopioa Sednara begira jarri zen, ez zuen sateliterik aurkitu eta beraz, teoria hau baztertuta geratu zen. Gaur egun uste da, Sednaren errotazioa 10 ordukoa dela, bere tamainako astroentzat arruntena.
160 ⟶ 159 lerroa:
== Ezaugarri fisikoak ==
[[Fitxategi:Sedna Discovery Image-es.jpg|ezkerrera|thumb|Sedna ageri den irudia.]]
Sednaren [[Diametro|diametroa]] 1000[[Kilometro|km]] ingurukoa dela uste da. Aurkitu zen unean, Sednak gehienez, 1800km-ko diametroa izango zuela esan zuten. 2007an [[Spitzer espazio teleskopioa
SMARTS teleskopioekin egindako behaketek diote Sedna kolore gorriztako [[planeta nano]] bat dela, bere gorri kolorea Eguzki sistemako indartsuenetakoa da. Pentsatzen da, Sednaren kolore gorrizta lurrazalean dituen [[Hidrokarburo|hidrokarburoen]] edo [[Tolina|tolinen]] geruza batek eragiten duela, [[erradiazio]] [[Ultramore|ultramoreak]] eragina.
Sednaren osaerari dagokionez, gaur egun pentsatzen da, gehienez, %60 batean [[metano]] izoztuz osaturik egon behar duela, [[ur]] [[Izotz|izoztuz]] ere egon daiteko osatuta %70ean gehienez. Hainbat hipotesi daude osaketaren inguruan, adibidez, [[Triton (satelitea)|Triton]] satelitearekin alderatua izan da hainbat aldietan, baina, Sednaren osaera zehatza zein den ez dago oso garbi oraingoz. Aipatu izan da, astro hau [[Karbono
== Jatorria ==
Zientzialariek, Sedna aurkitu zutela adierazi zuten artikuluan, [[Oorten hodeia
Sedna gaur egun dagoen tokian sortu bazen, hasiera batean orbita biribila eduki beharko zuen, bestela ezinezkoa izango zen [[Akrezio|akrezioaren]] bidez sortzea, [[Planetesimal|planetesimalen]] arteko abiadura errelatibo handiek ez zutelako ahalbidetuko. Beraz, bere orbita biribila esferiko bihurtu zela azaltzeko hainbat hipotesi sortu diraː
173 ⟶ 172 lerroa:
* Izar mugikor batek eragin zion orbita aldaketa.
* [[Eguzkia]] sortzen ari zen bitartean igaro zen izar batek eragin zion Sednari orbitaren desitxuraketa.
Hasiera batean, zientzialariek hirugarren hipotesia babestu zuten, beraien ustez, Sedna hurbilegi dagoelako beste izar baten eraginak jasotzeko.
====== Nemesis hipotesia ======
<blockquote>''<nowiki>''</nowiki>Gai honetan sakontzeko, ikusː [[Nemesis hipotesia]]<nowiki>''</nowiki>''</blockquote>Beste teoria batzuk ere badaude Sednaren jatorriaren inguruan, horietatik aipatzekoa da, [[Nemesis hipotesia|Nemesis]] Eguzkiaren ustezko [[Izar bitar|izar bitarra]] aipatzen duen hipotesia. Hipotesi honek azaltzen du, ustez milaka UAra dagoen Nemesis deritzon izar bitar batek Sednaren orbita aldatu zuela, [[Lurra|Lur]] planetan gertatu ziren [[Iraungipen masibo|iraungipen masiboen]] errudun izateaz gain. Teoria honek gaur egun ez du babes handirik, hala ere, teoria babesten duten astronomialariek diote [[Jupiter
== Biztanleria ==
184 ⟶ 183 lerroa:
Zientzialariek dakitena da, Sednaren jatorria jakiteko oso garrantzitsua izango zela lehen aipatu ditugun gorputzak aurkitzea. Gorputz guzti haueri, planeta batek ([[Bederatzigarren planeta]]) orbita aldatu badie, denek [[perihelio]] antzekoa izango lukete, 80 UA ingurukoa. Bestalde, gure Eguzki sistematik hurbil dagoen beste [[sistema planetario]] batek eragin bazion Sednari, gaur egun duen orbita arraroa, bere inguruko gorputzek [[ardatzerdi handi]] desberdinak edukiko lituzkete, 100 UAtik hasita 500 UAraino.
Azken urteetan hainbat saiakera egin dituzte zientzialariek gorputz hauek aurkitzeko, baina oraingoz ez dute bat bera ere aurkitu. Sednaren antzeko gorputzak aurkitzen saiatzen ari zirela, [[2007 OR10|2007 OR<sub>10</sub>]]
== Sailkapena ==
[[Minor Planet Center
Sedna aurkitu zutenean, hainbat agentziek 10. planeta aurkitu zutela adierazi zuten (garai hauetan [[Pluton (planeta nanoa)|Pluton]] planeta gisa onartuta zegoen), 2006ko abuztuaren 24ean, [[Praga
== Esplorazioa ==
2075 eta 2076 urteen artean Sedna bere [[Perihelio|periheliora]] iritsiko da. Sednara zunda bat bidaltzeko unerik onena izango da, Eguzkiarengandik hurbilen egongo den momentua izango baita, momentuz [[NASA
== Ikus, gainera ==
202 ⟶ 201 lerroa:
== Kanpo loturak ==
* [http://web.gps.caltech.edu/~mbrown/sedna/ Sedna aurkitu zuten zientzialarien webgunea.]
* [[c:Sedna|'''Sednaren''']] inguruan [[Wikimedia Commons
* [http://zientzia.eus/artikuluak/hamargarren-planeta-plutonen-muga-gainditu-duen-mu/ Sednaren inguruko artikulua euskaraz.]
* Orri honen zati bat Gaztelaniazko Wikipediako «[[:es:(90377)_Sedna|(90377) Sedna]]» artikulutik itzulia dago.
|