Disko fonografiko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Marklar2007 wikilariak «Binilozko disko» orria «Disko fonografiko» izenera aldatu du |
No edit summary |
||
2. lerroa:
{{argitzeko|xafla biribilari|Disko}}
'''Disko fonografikoa''' [[binilo]]zko edo antzeko gaiez egindako xafla mehe biribila da, [[hots]]ak, [[irudi]]ak edo [[datu informatiko]]ak grabatzen eta berrematen dituena. Xaflaren alde bakoitzean biribilean egindako ildoetan dago soinua grabatua. Disko arruntetan hotsaren grabazioa sistema analogikoz egiten da. [[Laser disko]] deituak, berriz, disko arrunta baino txikiagoak izaten dira, sistema digitalez grabatuak, eta [[laser izpi]]ez grabatzen dira.
== Historia ==
1877an [[Charles Cros]] frantsesak hotsa grabatzeko eta entzuteko tresna bat erakutsi zuen Zientzietako Akademian. Urte horretan bertan, [[Thomas Edison]] estatubatuarrak danbor tresna bat egin zuen, 1881etik aurrera merkaturatu zuena. 1888an [[Emil Berliner]] alemaniar jatorriko estatubatuarrak zinkezko lehen diskoa egin zuen: argizariz estalia zegoen, 30 cm-ko diametroa zuen, eta minutuko 78 bira ematen zituen. Zientzialari horrek berak [[Deutsche Grammophon Gesellschaft]] sortu zuen, eta, metalezko matrize batetik abiatuta, diskoak seriean egiten hasi zen. Hala ere, audio diskoak ez zuen [[Lehen Mundu Gerra]] ondoren arte arrakastarik izan. 1930. urtetik aurrera irakurketaburu elektrikoak erabiltzen hasi ziren, anplifikatzaile batera eta bozgorailuetara lotuta, ordu arteko gramofonoen irakurketa zuzeneko buruen ordez. Irakurketa orratzak hobetzen joan ziren, diamantezkoak batez ere, eta baita irakurketaburuak ere, eta mikro ildoak zituzten plastikozko lehenengo diskoak sortzen hasi ziren, 33 bira ematen zituztenak. Ondoren, mota bereko disko txikiak kaleratu ziren, 45 bira ematen zituztenak. Grabazioaren eta irakurketaren kalitateak eta estereofoniaren sorrerak hots kalitate arazoak sortu zituzten anplifikatzaileetan eta bozgorailuetan, eta horrela sortu zen goi fidelitatearen kontzeptua.
1979an [[Philips]] herbeheretar etxeak disko iraultzaile bat kaleratu zuen: oso txikia zen, 12 cm-koa, eta disko konpakto edo [[CD]] izena eman zitzaion. Disko berri hartan ildoak ez ziren era mekanikoan jarraitzen, era elektronikoan baizik, zenbakizko informazioa zuen barruan, ez analogikoa, eta laser sorta oso fina islatzen edo zabaltzen zuten ontzi mikroskopikoak zituen. Disko haiek atzeko zaratak eta interferentzia guztiak ezabatzen zituzten, eta izugarrizko kalitate maila lortzen zen horrela. Ildoak gai plastiko garden batez biltzen dira eta horrela ez dira urratzen. Philips etxearen disko hura berehala zabaldu zen mundu osora. CD diskoak izan zuen arrakasta kontuan hartuta, disko egileek audio eta aldi berean bideo diskoak egitea pentsatu zuten, laser bidezko zenbakizko grabazioaren sistemaren bidez. Izugarrizko arrakasta izan zuen, baina eztabaida ere sortu zen nazioartean, iritsi beharreko helburuei eta onartu beharreko estandarrei buruz. Era horretako lehengo disko saila behin bakarrik graba zitekeen, produkzioaren unean hain zuzen. Sail hori artxibo aldaezinak grabatzeko erabili zen. Sail horretan [[CD-ROM]] mota nabarmendu zen (Read Only Memory). 1985ean sortu zen, eta berehala nagusitu zen alor horretan. Baina gero eta gehiago eskatzen zuen jendeak norberak graba zezakeen diskoa, batez ere konpainia handietako artxibo elektronikoak osatzeari dagokionez. Disko berri hari disko interaktiboa esan zioten. Baina Philipsek CD-I izeneko diskoa merkaturatu zuen: telebista bati lotzen zitzaion eta berdin-berdin irakurtzen zituen hotsa, irudia eta filmak, dekodifikatzaile berezi baten bidez, baina ezin zituen, haiek ere, norberak grabatu. Norberak grabatu ditzakeen diskoak gutxi dira gaur egun. Alor horretan, bi etxe dira nagusiak: Sony –CD-E, CD-R eta CD-U diskoekin arazo horren inguruan ari dena– eta [[Panasonic]] etxea, PD diskoekin diharduena (phase change disc).
Diskoa sortu zenetik erabilera asko eman zaizkio. Hasieran gizakiaren hotsaren eta musikaren alorrera mugatu zen, eta kontrako ugari izan zituen zuzeneko ikuskizunaren nagusitasunaren alde egiten zutenen artean. Hala ere, diskoa osagarri bihurtu da eta lan erreproduzituen zabalkundea eragin du. Diskoa da, zalantzarik gabe, [[jazz]] musikaren oinarririk onena, eta baita 1960ko hamarraldiko herri musikarena ere. Zenbaki sistemak zabaldu dituen aukerei esker, diskoa ez da hotsaren oinarria soilik, baita irudi eta testuarena ere; disko berean batera daude sartuta, eta multimedia esaten zaien produktuak sortzen dira. Multimedia diskoak (CD-ROM) zabalkunderako media izatetik komunikazio media izatera igaro dira.
== Erreferentziak ==
| |||