Europa: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
28. lerroa:
Europan aurkitutako lehenengo [[hominido]]a Georgian aurkitutako ''[[Homo erectus georgicus]]'' izan zen, orain dela 1,8 milioi urte inguru bertan bizi zena<ref>{{Erreferentzia|izena=Christoph|abizena=Zollikofer|izenburua=A New Skull of Early Homo from Dmanisi, Georgia|orrialdeak=85–89|hizkuntza=en|abizena2=Tvalchrelidze|abizena3=Tappen|abizena4=Leon|abizena5=Nioradze|abizena6=Mouskhelishvili|abizena7=Maisuradze|abizena8=Ferring|abizena9=Agusti|izena2=Merab|izena3=Martha|izena4=Marcia Ponce de|izena5=Medea|izena6=Alexander|izena7=Givi|izena8=Reid|izena9=Jordi|data=2002-07-05|url=https://science.sciencemag.org/content/297/5578/85|aldizkaria=Science|alea=5578|zenbakia=297|issn=0036-8075|pmid=12098694|doi=10.1126/science.1072953|sartze-data=2019-05-04}}</ref>. Espainiako [[Atapuerca]]n beste giza aztarna batzuk ere aurkitu dira, orain dela milioi urte ingurukoak. Aurkitzaileek ''[[Homo antecessor]]'' izena eman diete fosil hauei<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ScienceDirect|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305440313002197?via%3Dihub|aldizkaria=www.sciencedirect.com|doi=10.1016/j.jas.2013.06.013|sartze-data=2019-05-04}}</ref>. [[Neandertaleko gizakia]] Europan orain dela 230.000 urte inguru agertu zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Arsuaga, Juan Luis de.|izenburua=La especie elegida : la larga marcha de la evolución humana|argitaletxea=Temas de Hoy|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/39171215|edizioa=1. ed|isbn=8478809090|pmc=39171215|sartze-data=2019-05-04}}</ref>, eta laster hedatu zen kontinente osoan zehar. Erregistro fosiletik orain dela 30.000 urte inguru desagertu ziren, Iberiar penintsulako hegoaldean<ref>{{Erreferentzia|izena=Tatsuhiko|abizena=Sakamoto|izenburua=Late survival of Neanderthals at the southernmost extreme of Europe|orrialdeak=850–853|hizkuntza=en|abizena2=Ruiz|abizena3=Stringer|abizena4=Villalpando|abizena5=Valarino|abizena6=Fuentes|abizena7=Brown|abizena8=Guzman|abizena9=Marco|izena2=Francisca Martinez|izena3=Christopher B.|izena4=Antonio|izena5=Claire A.|izena6=Noemí|izena7=Kimberly|izena8=Francisco Giles|izena9=Antonio Sánchez|data=2006-10|url=https://www.nature.com/articles/nature05195|aldizkaria=Nature|alea=7113|zenbakia=443|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature05195|sartze-data=2019-05-04}}</ref>. Neanderthalek milaka urte eman zituzten [[Cro-Magnon]]go gizakiarekin, Europan orain dela 43.000 eta 40.000 urte artean agertu zena, tartean [[Isturitz]]en, [[Nafarroa Beherea]]<ref>{{Erreferentzia|izena=Svante|abizena=Pääbo|izenburua=Genome sequence of a 45,000-year-old modern human from western Siberia|orrialdeak=445–449|hizkuntza=en|abizena2=Viola|abizena3=Kelso|abizena4=Reich|abizena5=Hublin|abizena6=Slatkin|abizena7=Higham|abizena8=Douka|abizena9=Lachmann|izena2=T. Bence|izena3=Janet|izena4=David|izena5=Jean-Jacques|izena6=Montgomery|izena7=Thomas F. G.|izena8=Katerina|izena9=Michael|data=2014-10|url=https://www.nature.com/articles/nature13810|aldizkaria=Nature|alea=7523|zenbakia=514|issn=1476-4687|pmid=25341783|pmc=PMC4753769|doi=10.1038/nature13810|sartze-data=2019-05-04}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=ScienceDirect|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0047248411002259?via%3Dihub|aldizkaria=www.sciencedirect.com|doi=10.1016/j.jhevol.2011.11.009|sartze-data=2019-05-04}}</ref>.
 
[[Europako Neolito]]a, [[nekazaritza]] eta [[abeltzaintza]] ekarri, herri-sedentarioen kopurua handitu eta [[eltzegintza]] ekarri zuen [[Iraultza neolitiko|iraultza]], orain dela 9.000 urte inguru hasi zen [[Grezia]]n eta [[Balkanak|Balkanetan]], ziurrenik [[Ekialde Hurbil]]eko [[Anatolia]]tik eragina<ref>{{Erreferentzia|abizena=Borza, Eugene N.|izenburua=In the shadow of Olympus : the emergence of Macedon|argitaletxea=Princeton University Press|data=1990|url=https://www.worldcat.org/oclc/20563267|isbn=0691055491|pmc=20563267|sartze-data=2019-05-04}}</ref>. Balkanetatik hedatu zen [[Danubio]]an eta [[Rhin]]ean zehar ([[Banden eltze kultura]]) eta Mediterraneoko kostan zehar ([[Kardial kultura]]). K. a. 4500 eta 3000 urteen artean Neolitoa mendebalderantz eta iparralderantz hedatu zen, [[kobre]]zko gailuak egiteko teknologia berria zabalduz. Mendebaldeko Europako Neolitoan ez ziren nekazaritza herri handiak garatu, baina bai [[itxitura]]k, [[tumulu]]ak eta [[megalito]]ak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Oxford companion to archaeology|argitaletxea=Oxford University Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/35178577|isbn=0195076184|pmc=35178577|sartze-data=2019-05-05}}</ref>. [[Eltze kordadunen kultura]] Neolitoaren amaieran eta [[Kalkolitiko]]aren hasieran hedatu zen. Garai honetan tenplu megalitiko erraldoiak egin ziren, adibidez [[Maltako tenplu megalitikoak]] edo [[Stonehenge]] garai honetan eraiki ziren Europako mendebalde eta hegoaldean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Encyclopedia of prehistory|argitaletxea=Kluwer Academic/Plenum Publishers|data=©2001-©2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/42476753|isbn=0306462648|pmc=42476753|sartze-data=2019-05-05}}</ref>.
 
=== Antzinaroa ===