Wikipedia

Kataluniako Autonomia Erkidegoa: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
tNo edit summary
97. lerroa:
]]
 
Kataluniak 32.000 km² inguruko azalera du. Iparraldean [[Andorra]] (65,3 km) eta [[Frantzia]]ko [[Ekialdeko Pirinioak]] departamenduarekin muga egiten du, mendebaldean [[Aragoi]]ekin (359,9 km), hegoaldean [[Valentziako Erkidegoa]]rekin (52,9 km) eta ekialdean [[Mediterraneoa|Mediterraneo]] itsasoarekin. Bere [[geografia]] kokapenak [[Erdi Aroa|Erdi Arotik]] gainerakoMediterraneoko mediterraneargainerako herrialdeekin nahiz [[Europa]]ko kontinentearekin harreman oparoak izatez erraztu izan dio.
 
Kataluniako azaleraren %&nbsp;28,7 [[nekazaritza]] eta soroetarako erabilia da; %&nbsp;15,7 [[larre]] eta [[larre|zelaiak]] dira; %&nbsp;l,1 [[ibai]]ak; %&nbsp;43,4 [[baso]]ak, %&nbsp;6,7 hirigune edo herriguneak, eta %&nbsp;4,6 zehaztu gabeko jardueratarako erabili ohi da.<ref>[http://www15.gencat.net/pres_catalunya_dades/AppPHP/cat/territori.htm#territori Quin tipus de territori tenim?] {{ca}}</ref>
 
=== Topografia ===
Kataluniak erlatiboki azalera txikia duela kontuan harturik, aniztasun geografiko nabarmenda du. Bere geografia mediterranearMediterraneoko kostaldeak baldintzatzen du, kostalde honek 580 [[kilometro]] luze ditu, [[Creus|Creuseko lurmuturretik]] [[Ebroren Deltako natura parkea|Ebroren Delta]] ingurura hedatzen da. Kostaldea iparraldetik hegoaldera, zati edo eremu hauetan banatuta dago: [[Costa Vermella]] ([[Ipar Katalunia]]), [[Costa Brava]], [[Maresmeko kosta|Costa del Maresme]], [[Garrafeko kosta|Costa del Garraf]] eta [[Costa Daurada]].
 
Iparraldean aldiz [[Pirinioak|Pirinioetako]] mendilerro eta erliebe garaiak. Katalan erliebean hiru mendilerro nabarmentzen dira:<ref>''[http://www.grec.cat/cgibin/heccl2.pgm?USUARI=&SESSIO=&PGMORI=&NDCHEC=0224004 El Relleu]'', "Grup Enciclopèdia Catalana". Kontsulta data: 2007ko abenduaren 26a. {{ca}}</ref>
 
* [[Pirinioak]]: Kataluniaren iparraldean kokatua, [[Iberiar penintsula]] eta [[Europa]]ko gainerako lurrak lotzen dituen mendilerroa da.
* [[Katalunia Kostaldeko Mendilerroak]]: MediterranearMediterraneoko kostaldeari paraleloki jarraitzen dioten mendilerro eta lautadez osatuak daude.
* [[Kataluniako Erdiko Beheragunea]]: [[Ebro|Ebroko Haranaren]] ekialdeko eremua da.
 
122. lerroa:
[[Fitxategi:Spain Ebre river in Miravet.jpg|thumb|[[Ebro]] ibaia [[Miravet]] udalerriko lursailetan.]]
 
Katalunia ia osoki mediterranearMediterraneoko isurialdearen barnean dago. Katalan hidrografia sarea bi hidrografia arro nagusitan banatua dago, [[Ebro]] arroa eta Kataluniako barnealdeko ibaien arroa, biak ere [[Mediterraneoa]]n isurtzen direlarik. Gainera, [[Ozeano Atlantikoa|Atlantikoan]] isurtzen duen arroa ere badago, [[Garona]] ibaia [[Arango harana|Arango Haranean]] iturbura baitu, baina atlantiar isurialdeko arro hau kataluniar lurraldearen %&nbsp;1,73 besterik ez da.
 
[[Hidrografia]] sarea bitan banatzen da, bata mendebaldekoa edo Ebrokoa eta bestea kataluniar kostaldean zehar Mediterraneoan urak isurtzen dituen ibai txikiagoez osatutako ekialdea da. Lehenak batez besteko 18.700 *hm3/urteko hornitzen ditu, bigarrenak aldiz bataz besteko 2.020 *hm3/urteko besterik ez du hornitzen. Diferentzia hau Ebro ibaiaren ur horniduraren ondorioa da, bere ibaiadar nagusiena [[Segre ibaia|Segre]] ibaia delarik. Bestalde, Katalunian lurrazpiko ur oparotasun erlatibo bat ere badago, nahiz eta lurraldearen egitura konplexuaren ondorioz eskualdeen ezberdinen desbedintasun edo desorekak ere badauden. Kataluniar Pirinioetan [[glaziar]] jatorriko [[iboi]] txikiak ere badaude, horietako handiena [[Banyoles aintzira]] delarik.
131. lerroa:
 
=== Klima ===
Kataluniak orokorrean bere [[Ipar hemisferio|Ipar Hemisferioko]] kokapenari dagokion [[Klima mediterraneo|mediterranear klima mediterraneo]] epela du. Halere, bertan klima aniztasun eta berezitasunak ere badaude. Urteko bataz-besteko klimak Pirinioetako 0&nbsp;°C-tik kostaldeko 17&nbsp;°C-ra doa; tenperatura maximoak 43&nbsp;°C-ra iritsi daitezke ([[Garrigues]] eskualdean), eta tenperatura minimoak -30&nbsp;°C-ra ([[Pirinioak|Pirinioetan]]).
 
[[Euri]]ari dagokionez, Katalunian bi eremu bereiz daitezke:
146. lerroa:
* [[Mendiko klima]] ([[Pirinioak|Pirinoetako]] goi eremuak)
* [[Klima ozeaniko|Atlantiar klima]] ([[Garona]]ren ibarra)
* [[Klima mediterraneo|Mediterranear klima]]a (gainerako lurraldean), hau goi mendiko eta behe mendiko bi eremutan banatzen delarik.
 
=== Naturguneak ===
681. lerroa:
[[Fitxategi:Sagrada Familia 03.jpg|115px|eskuinera|thumb|[[Familia Santuaren tenplua]]ren atari nagusia.]]
 
Katalunia [[UNESCO]] erakundearen [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondarea]] diren monumentu eta eraikin ugariren kokalekua da. Zerrenda horretara gehitu zen lehenbiziko eraikinak [[1984]]an [[Antoni Gaudí]]ren [[arkitektura|arkitektur lan]] [[art Nouveau|modernistak]] izan ziren, denak izendapen berdineko multzoan bateratu zirelarik. Arkitektur lan hauek honako hauek dira: [[Güell parkea]], [[Güell jauregia]], [[Milà Etxea]], [[Familia Santuaren tenplua]], [[Vicens Etxea]], [[Batlló Etxea]] eta [[Güell kolonia]] dira. [[1991]]an zerrenda honi [[Pobleteko monasterioa]] gehitu zitzaion, bertan [[Aragoiko koroa|Aragoiko Koroaren]] errege ugariren hilobiak daudelarik. Zazpi urte beranduagogeroago, [[Iberiar penintsulako MediterranearMediterraneoko Arkukoarkuko Labarlabar-Pinturapintura]]ren izendapenean meditearranearMeditearraneoko kostaldean zehar hedatzen diren [[labar artea|labar-pinturako]] kokaleku gehitu ziren, tartean Katalunian kokatutakoak. [[2007]]an [[Lluís Domènech]] arkitektoak eraikitako [[Kataluniar Musikaren Jauregia]] eta [[Sant Pau Ospitalea]] eraikin [[art Nouveau|modernistak]] multzo berdinean bateratu eta zerrendari gehitu zitzaizkion. [[2000]]an zerrendari bi multzo beri gehitu zitzaizkion: [[La Vall de Boíko eliza erromanikoak]] eta [[Tarraco|Tarracoko Arkeologia Multzoa]]. [[2005]]an azken gehikuntza egin zen, [[Bergako patum]] ospakizuna, Gizateriaren Ahozko eta Materiagabe Ondarea izendatu zelarik.
 
== Zientzia eta tekonologia ==
732. lerroa:
Kataluniako gaur egungo [[saskibaloi]] talde garrantzitsuenak honako hauek dira: [[FC Barcelona (saskibaloia)|FC Barcelona]], [[Club Joventut de Badalona]], [[Basquet Manresa]] eta [[Girona Bàsquet]].
 
Kataluniak nazioarteko kirol txapelketa eta lehiaketa ugari antolatu izan ditu: [[1992ko Udako Olinpiar Jokoak]] Bartzelona hirian ospatu ziren, [[1955]]an [[MediterranearMediterraneoko Jokoak|MediterranearMediterraneoko Jokoen]] egoitza izan zen, [[Munduko Atletismo Txapelketa]], [[EuroBasket]] eta [[Munduko Igeriketa Txapelketa]]ren egoitza izana da, gainera Bartzelona hiria [[Espainia]]n ospatutako [[1982ko Munduko Futbol Txapelketa]]ko egoitzetako bat ere izan zen. [[1 Formula]] eta [[MotoGP]]ko [[Espainiako Sari Nagusia]] [[Montmeló]] udalerrian dagoen [[Circuit de Catalunya]]n ospatu ohi dira, bai eta [[Kataluniako Rallya]] ere (Costa Brava Rallya).
 
Kataluniako hamabi kirol federazio nazioarteko kirol federazioen onarpena dute eta ofizialak dira. Kataluniar federazio hauek hamalau kirol disziplinetan heuren selekzioak dituzte, haietako bat bera ere ez da olinpiarra, baina nazioarteko txapelketetan Katalunia ordezkatuz modu ofizialean lehiatzen dira. Hamalau katalunia selekzio ofizial horiek honako kirol hauetakoak dira: [[areto-futbol]]a, [[corfbol]]a, [[pitch & putt]], [[australiar futbol]]a, [[kulturismo]]a, [[taekwondo]]a, [[twirling]], [[kickboxing]], [[karate]]a, [[icestock]], [[raquetball]], [[mendi lasterketa]], [[mendiko eski]]a eta [[eskalada]].
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Kataluniako_Autonomia_Erkidegoa"(e)tik eskuratuta