19:48, 14 apirila 2019ko berrikusketa aldatu Eniisi Lisika (eztabaida \| ekarpenak) 2.466 edits No edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		18:33, 30 apirila 2019ko berrikusketa aldatu desegin Arantza Aldezabal (eztabaida \| ekarpenak) 45 edits No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
13. lerroa: Euskal Herrian lau espezie nagusi aurkitu ditzakegu; [[Lizar loredun\|''Fraxinus ornus'' L.]], [[Fraxinus pennsylvanica\|''Fraxinus pennsylvanica'' Marshall]] espezie aloktonoak eta ''[[Lizar arrunt\|Fraxinus excelsior]]'' L. eta ''[[Lizar hostotxiki\|Fraxinus angustifolia]]'' Vahl. espezie autokotonoak; azken biak dira, halaber, gure lurraldean banaketa geografikorik zabalena dutenak. Banaketari dagokionez, ''F. excelsior'' kantaurialdean arrunta da eta ''F. angustifolia'' berriz, gehiago hedatzen da eskualde mediterranearrean. == Deskribapena == [[Hostoerorkor\|Zuhaitz hosto erorkorrak]] dira, eta adaskak begietan lodituak dituzte. [[Hosto]] antolaketa mota bat baino gehiago deskribatu dira. Aurkako hostoak izan daitezke, maiz bertizilatuak (3ko [[bertizilo]]<nowiki/>tan), [[inparipinatu]]<nowiki/>ak edo, zenbaitetan, [[foliolo]] bakarrera murriztuak. <ref name=":1">{{Erreferentzia\|izena=Aizpuru,\|abizena=I.\|izenburua=Euskal herriko zuhaitz eta zuhaixken gida\|argitaletxea=Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia = Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco\|data=2010\|url=http://worldcat.org/oclc/868798162\|isbn=9788445730515\|pmc=868798162\|sartze-data=2019-03-20}}</ref> Enborraren azala leuna izaten dute. Zuhaitz gazteenek lentizela eliptiko ugari aurkezten dituzte eta helduenek aldiz gainazal arrakalatuagoa eta grisakara. Zurtoinak borobilduak, trinkoak eta adar ugarirekin agertzen dira. Adarrak, grisakarak hauek ere, iletsuak edo soilak izan daitezke espeziaren arabera. Ernamuinen kolorea ere espeziearen ezaugarri espezifikoa da; oro har marroiak edo beltzak izaten dira.<ref name=":0" /> [[Lore\|Loreak]] txikiak izaten dira eta [[Hermafroditismo\|hermafroditak]] zein ~~sexubakarrak~~unisexualak izan daitezke. Lore guztiak muturreko edo galtzarbeko [[panikulatan]] bilduak agertuko zaizkigu. Bestalde, [[Kaliz (botanika)\|kaliza]] kanpai -erakoa da eta 4 [[gingil]]<nowiki/>ekoa; hala ere, ez da beti agertzen. Gehienetan ez dute [[korola]]<nowiki/>rik izaten, eta garatzekotan, 2-6 [[petalo]] askez osatua egoten da.<ref name=":1" /> Fruitua [[Samara (fruitua)\|samara]] erakoa da eta puntako zatian hegala garatzen du.<ref name=":1" /> 89 ⟶ 93 lerroa: <gallery widths="200" heights="200"> Fitxategi:EurAshSeeds.jpg\|[[Lizar arrunt\|Lizar arruntaren]] ~~haziak~~samarak. Fitxategi:Treelets on fallen Ash tree.JPG </gallery><br /> 95 ⟶ 99 lerroa: == ''Fraxinus ornus'' L. == [[Lore]] ikusgarriko zuhaitza da eta beraz, [[apaingarri]] gisa erabilia. Lore hauek 4 [[petalo]] zuri luze eta estu izaten dituzte, eta gainera oso usaintsuak dira. Muturreko edo galtzarbeko [[panikula]] handietan bilduak daude.<ref>{{Erreferentzia\|izena=I\|abizena=Aizpuru\|izenburua=Euskal herriko zuhaitz eta zuhaixken gida\|argitaletxea=Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia = Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco\|hizkuntza=Basque\|abizena2=Aizpuru\|abizena3=Catalán\|abizena4=Garin\|abizena5=Zorrakin\|izena2=I\|izena3=Pilar\|izena4=Francisco\|izena5=Iñaki\|data=2010\|url=https://www.worldcat.org/title/euskal-herriko-zuhaitz-eta-zuhaixken-gida/oclc/868798162\|isbn=9788445730515\|pmc=868798162\|sartze-data=2019-03-20}}</ref>[[Fitxategi:Fraxinus ornus kz03.jpg\|thumb\|165x165px\|''Fraxinus ornus'' loretan]] ==== ~~Geografia~~Banaketa geografikoa ==== Era naturalean Europa hegoaldetik eta Asia mendebaldetik hedatzen da. [[Euskal Herria\|Euskal Herrian]], orain dela gutxi populazio bat aurkitu zen, [[Araba\|Araban]], eta duela gutxi ere Burgos iparraldean aurkitutako beste batzuekin batera, erlikia isolatuak dira. Egun arte ikertu denaren arabera, jatorrizko banaketa -area orokorretik urrun kokatzen dira.<ref name=":1" /> == ''Fraxinus pennsylvanica'' Marshall == Euskal Herrian jatorrizkoak diren espezietatik [[hosto]] ezaugarriengatik bereizten da batik bat. Hauek, garbiki peziolatutako 5-7 eta zenbait kasutan 9 foliolodunak dira, luzeran 15 cm artekoak eta zabaleran, 2,5-5cm bitartekoak. [[Fitxategi:Fraxinus pennsylvanica leaf.jpg\|thumb\|169x169px\|''Fraxinus pennsylvanica-''ren hosto egitura]] Ipar Amerikakoa da jatorriz, baina zenbait ibaien ertzetan bertakotzen da.<ref name=":1" /> 123 ⟶ 127 lerroa: Udaberrian loratzen da. [[Fruitu\|Fruituak]] udazkenean heltzen dira, hala ere, sarritan neguan zuhaitzetan irauten dute, hurrengo udaberri hasieran sakabanatuz. Aipagarria da, loreak hostoak baino lehen zabaltzen direnez, fruituak aurreko urteko adarretan aurkituko ditugula normalean.<ref name=":1" /> === ~~Basoak~~Habitata === Baso hostoerorkorretan bizi da, lurzoru freskoetan. Aukeran, baso aberats eta sakonak nahiago izaten ditu. Lurzoru eta hezetasun -baldintza egokiak baditu, zuhaitz aitzindari bezala jokatzen du, hau da, kide dituen beste espezie batzuk baino hazkuntza potentzial handiagoa du ~~lur~~lursail berrietan. Hotzarekiko erresistentzia ere erakusten duenez, leku askotara hedatu da. 400-1800 metro bitarteko altuerako guneetan aurki genezake. Baldintza klimatikoei ~~dagokionez~~dagokienez, gaztetan itzala onar dezakeen arren, heldutasunean gune eguzkitsuak behar ditu, baina betiere ongi hidratatuak. === ~~Geografia~~Banaketa geografikoa === Europako zatirik handienean hedatzen da, ipar, hego eta ekialdeko muturretan salbu. Euskal Herriari dagokionez, kantaurialdean arrunta da, baina mediterraneo aldera hurbildu ahala urrituz doa, azkenerako ''F. angustifoliak'' (lizar hostotxikiak) erabat ordezkatzen duen arte.<ref name=":1" /> 139 ⟶ 143 lerroa: Kantaurialdeko Euskal Herriaren mitologian sustraitutako zuhaitza da, eta bere adarrek oraindik ere etxeen sarrerak babesten dituzte udaberrian. San Joan gauean, lizar adaxka berri bat jarri behar omen da etxeko atean, eta aurreko urtekoa suan erre. ''Lizarra ez da bedeinkatu behar; berez da bedeinkatua,'' Lekuonaren liburuan aurkitzen den esaerak, sinesmen honi egiten dio erreferentzia. == ''Fraxinus ~~Angustifolia~~angustifolia'' Vahl == ''Fraxinus angustifolia'' edo lizar hostotxikia ere deitua; Oleaceae familiako eta ''Fraxinus'' generoko zuhaitza da. ''Fraxinus'' hitzak, latinez xabalina edo gezia, lizarraren zuraren antzinako erabilerari egiten dio erreferentzia. ''Angustifolia-''k “hosto estuko” esan nahi du. 165 ⟶ 169 lerroa: Udaberri hasieran edo zenbaitetan, eta betiere hotzegia izan ez bada, negu bukaeran ere loratzen da. Fruituak aldiz, udara bukaeran heltzen dira.<ref name=":1" /> === ~~Basoak~~Habitata === Haran hondoetan eta ibai ertzetan bizi da. Orokorrean [[Maila freatiko\|maila freatikoa]] gainazaletik gertu duten lurzoru freskoetan, silizetan aberatsak direnak. Gune freskoenetan [[makal]] (''Populus'') eta [[Sahats\|sahatsen]] (''Salix'') ondoan topa dezakegu, bai eta [[zumar]] (''Ulmus'') eta [[Arte (zuhaitza)\|arteekin]] (''Quercus ilex''.) batera zenbait [[Ibar\|ibarretan]].<ref name=":2" /> === ~~Geografia~~Banaketa geografikoa === [[Fitxategi:Fraxinus angustifolia range.svg\|thumb\|''Fraxinus angustifolia'' espeziearen banaketa geografikoa Europan.]] Arraza tipikoa eskualde mediterranearreko mendebaldean hedatzen da. Euskal Herrian, mediterraneo aldean ''Fraxinus excelsior'' edo lizar arruntaren lekua hartzen du. Bereziki ibarbasoetan, hau da, lurralde lehorretan ibai eta ur bilduen ertzean agertzen diren basoetan, topatuko dugu. Hare klima lehorragoa duten eskualdeetan, kostaldeko guneetan ere azaldu daiteke.<ref name=":1" /><ref name=":2">{{Erreferentzia\|izena=Henry John\|abizena=Elwes\|izenburua=FRAXINUS ANGUSTIFOLIA, NARROW-LEAVED ASH\|argitaletxea=Cambridge University Press\|orrialdeak=879–881\|abizena2=Henry\|izena2=Augustine\|url=http://dx.doi.org/10.1017/cbo9781107252813.038\|aldizkaria=The Trees of Great Britain and Ireland\|isbn=9781107252813\|sartze-data=2019-03-20}}</ref>

Lizar: berrikuspenen arteko aldeak