«Serbia»: berrikuspenen arteko aldeak

Serbia (aldatu)

16:01, 19 apirila 2019ko berrikusketa

26 bytes removed ,  Duela 1 urte
ez dago edizio laburpenik
t
| oharrak = <sup>1</sup> [[Euro]]a [[Kosovo]]ko probintzian erabiltzen da, [[Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea|NATOren]] agintepean baitago
}}
'''Serbia''' (izen ofiziala '''Serbiako Errepublika'''; {{lang-sr|Република Србија}}) [[Europa]]ko [[estatu itsasgabe]] bat da, [[Balkanetako penintsula]]koa. Hiriburu eta hiri nagusia [[Belgrad]] da. [[Jugoslavia]] zena desegitetik sortu diren sei estatuetatik bat da. Hiru lurraldek osatzen zuten Serbia: [[Kosovo]]ko eta Metohiako Probintzia Autonomoa|Kosovoko probintzia]], [[Voivodina|Vojvodinako]]ko probintziak eta [[Erdialdeko Serbia]]k. 2008ko otsailaren 17an [[Kosovo]]ko Parlamentuak Serbiarekiko independentzia aldarrikatu zuen alde bakarretik eta ordutik herrialde independentea den arren, Serbiako gobernuak ez du estatu berria onartu.
 
Bere mugak hauek dira: ipar-ekialdean, [[Bulgaria]] eta [[Errumania]]; hegoaldean, [[Ipar Mazedonia]] eta [[Albania]]; mendebalean, [[Montenegro]], [[Bosnia-Herzegovina]] eta [[Kroazia]], eta iparraldean, [[Hungaria]].
[[Fitxategi:Serbia DisputedKosovo Map.png|thumb|ezkerrera|Serbia]]
 
Orografiaren aldetik bi eskualdetan bereizten da Serbia: hegoaldea menditsua da: [[Dinariar Alpeak]] mendebalean, [[Sar mendiak]] hego-mendebalean eta [[Balkanetako mendikatea|Balkan mendiak]] ekialdean. Iparraldea, berriz, Belgrad inguruko eskualdea, eta VojvodinaVoivodina osoa ordokiak dira.
 
[[Danubio|Danubio ibaia]] eta horren adarrak (Tisa eta Morava) igarotzen dira Serbiatik.
 
=== XX. mendea ===
1918an serbiarrak, [[kroaziakroaziar]]rrakrak eta [[esloveniaesloveniar]]rrakrak erresuma batean elkartu ziren, [[Jugoslaviako erresumanErresuma]]n. [[Bigarren Mundu Gerra]]n alemaniarrak Serbia okupatu zuten, eta Kroazia erresuma burujabe bihurtu. Gerraren bukaeran, herri fronteak, sobietar gudarostearen laguntzarekin, Belgrad hartu zuenean, orduan errege zegoen Petri II.ak erbestera joan behar izan zuen eta gobernu berri bat osatu zen Jugoslavian, [[Josip Broz Tito|Tito]] buru zuena.
 
1945ean, ezkerreko herri fronteak irabazi zituen hauteskundeak eta Jugoslavia errepublika deklaratu zuten. 1989an, [[Slobodan Milošević|Slobodan Milosevic]] izendatu zuten lehendakari. Haren agintaldian, izugarri areagotu zen serbiar nazionalismoa eta gutxiengoen eskubideen kaltetan; Kosovori autonomia ahalmen guztia kendu zion; bestalde, konstituzioa aldatu zuen lehendakariak aginte handiagoa izan zen. 1991n Eslovenia, Kroazia, Mazedonia eta Bosnia-Herzegovina Jugoslaviatik bereizi eta burujabe bihurtu ziren. [[Bosnia-Herzegovina]]ko serbiarrek, ordea, ez zuten lurralde hori burujabe bihurtzerik onartu, eta gobernuaren aurka gerran hasi ziren.
 
1992an, Eslovenia, Kroazia, Bosnia-Herzegovina eta Mazedonia bereizi ondoren, Jugoslaviako Errepublika Federala eratu zen, Serbiak eta Montenegrok osatua. 1992ko hauteskundeetan, Milosevic aukeratu zuten berriz ere lehendakari. Milosevicen agintaldia gero eta autoritarioagoa bihurtu zen eta bere agindupean Serbiak izan zituen hiru gerretan Milosevicen aginduz egindako sarraskiek, hilketek eta giza eskubideen aurkako urraketek gaitzespen handia ekarri zioten nazioartean. Gerrako urte horietan blokeoa ezarri zitzaion Serbiari, eta Daytoneko bake hitzarmena sinatu ondoren eta, bereziki, 1995eko abenduan, Estatu Batuek indarrik gabe utzi zituztenean Jugoslaviari ezarritako zigorrak, Milosevicek arrakasta handia izan zuen bere herritarren artean, blokeoak iraun artean milioi eta erditik gora serbiarrek lana galdu baitzuten.
2002an, Montenegrok eta Serbiak hitzarmen bat sinatu zuten Jugoslavia izena kentzeko eta Serbia eta Montenegro zeritzan estatu berri bat sortzeko. 2004an [[Boris Tadic]] hautatu zuten Serbiako lehendakari.
 
[[2006]]. urtean, [[Montenegro]]n egindako erreferendum batean, botuenbotoen %55a, errepublika hau Serbiarekiko independizatzeko aldekoak izan ziren. 2008an, Kosovoko probintziako legebiltzarrak independentzia deklaratu zuen, baina serbiar agintariek ez zuten independentzia hori onartu. Estatu Batuek eta beste herrialde boteretsu batzuek Kosovoren independentzia aintzat hartzeak manifestazio eta istilu gogorrak eragin zituen Serbian.
 
[[2014]]ko [[urriaren 14]]an, [[2016]]ko [[Europako Futbol Txapelketa]]rako sailkatze partidak jokatu ziren, tartean Serbia-Albania partida, baina, bertan behera utzi behar izan zuen Martin Atkinson epaile britainiarrak lehen zatiko 41. minutuan. Izan ere, partida jokoan zela, futbol-zelaian [[drone]] batetik eskegita agertu zen Albania Handiko bandera batek sutan jarri zituen 25.000 ikusle serbiarrak, eta liskarrak eragin zituen. Antzina Serbiako probintzia izan zen [[Kosovo]]k (gehiengo albaniarra du) independentzia aldarrikatu zuen 2008an, baina Serbiak ez zuen horren independentzia onartzen<ref>[http://www.eitb.com/eu/albisteak/mundua/osoa/2638056/serbiaalbania--albania-handiko-banderak-liskarrak-eragin-ditu/ «Albania Handiko banderak liskarrak eragin ditu Serbia-Albania partidan»], ''EiTB'', 2014-10-15</ref>.
 
== Ekonomia ==
VojvodinaVoivodina eta Erdialdeko Serbia eskualdeek nahiko ekonomia aurreratua dute, nahiz Jugoslaviako gerraz geroztik, [[Nazio Batuen Erakundea|NBEen]] blokeoaren ondorioz, enpresen % 10 baino ari ez zen normaltasunez lanean, eta langileen erdia lanik gabe zegoen.
 
Kosovo eskualdeak, berriz, ekonomia atzeratu samarra du; ikatz-meategiak dira aberatsak.
 
VojvodinakoVoivodinako zelaiak nekazaritzako oso egokiak eta emankorrak dira; artoa lantzen da batez ere. Hala ere, Serbiako ekonomian garrantzi handiena [[meatzaritza]]k ([[lignito]]a, [[kobre]]a, [[antimonio]]a) eta eskulanek dute. Industrian makineria, nekazaritzako tresneria, papera, kristala, ehunak eta kimika gaiak lantzen dira. Urezko energia iturriak laguntza handia eskaini dio Morava eta Danubio ibaien haranetako industriari. Burdinbide nagusiak Belgrad [[NisNiš]] eta [[Vranje]] hiriekin (hegoaldea) lotzen duena, Belgrad [[Subotica]] hiriarekin lotzen duena eta Belgradetik Montenegrora doana dira.
 
== Biztanleak ==
* Bestelakoak: 13,5%
 
Hizkuntzak nagusiak [[serbokroaziera]] ([[serbiera]] da hizkuntza ofiziala), [[albaniera]], [[hungariera]] eta [[erromaniera|romania]] dira. [[Erlijio]]ei dagokienez, [[eliza ortodoxoa|kristau ortodoxoa]] da nagusi, nahiz eta hainbat gutxiengo ere badiren: [[musulman]]ak, [[katolizismo|katolikoak]], [[erreforma protestantea|protestanteak]] eta [[judu]]ak.
 
== Serbiar ospetsuak ==
* [[Darko Kovačević|Darko Kovacevic]] ([[1973]]-), futbolaria.
* [[Savo Milošević|Savo Milosevic]] ([[1973]]-), futbolaria.
* [[Igor Rakočević]] ([[1978]]-), saskibaloi-jokalaria.
* [[Novak Đoković|Novak Djoković]] tenislaria
 
== Erreferentziak ==
Marklar2007
176.409

edits

"https://eu.wikipedia.org/wiki/Berezi:MobileDiff/6826182"(e)tik eskuratuta