Teodoro Hernandorena: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
i
4. lerroa:
 
== Biografia ==
 
[[Zizurkil]]en jaioa [[1898]]an, familian [[gaztelania]]z hitz egiten zuten eta kalean ikasi zuen [[euskara]]z mintzatzen. [[Zaragoza]]ra medikuntza ikastera joan zenean piztu zitzaion euskaldun izatearen kontzientzia eta [[Basurtuko Unibertsitate Ospitalea|Basurtuko Ospitalean]] lanean hasi zenean murgildu zen giro abertzalean. [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJko]] [[Euzko Gaztedi]]n izena eman eta handik lasterrera [[Gipuzko Buru Batzarra|Gipuzko Buru Batzarreko]] lehendakari izendatu zuten. Mitinlari modura ere nabarmendu zen. Lan politikoarekin batera kultur sustatzaile ere aritu zen 1936ko Gerra aurreko urteetan. Gipuzkoako Abesbatza sortu zuen eta [[Jesus Guridi]]ren ''[[Amaya (opera)|Amaya]]'' opera [[Bartzelona]]n errepresentatzea lortu zuen. [[Joseba Zubimendi]]rekin batera euskarazko lehen irratsaioa egin zuen eta buru-belarri sartuta ibili zen [[Euskaltzaleak]], Eusko Pizkunde edo [[Euzko Nekazari Bazkuna-Euzko Nekazari Alkartasuna|Euzko Nekazarien Bazkuna]] erakundeen sorreran ere. Berea da euskal abertzaletasunak propagandarako grabatutako lehen film luzea, ''Euzkadi'' izenekoa, [[1933]]an [[Donostia]]n estreinatua. Tamalez, [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibilean]] [[Bilboko gudua|Bilbo erori zenean]] frankistek kopia bakarra erre zuten<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.filmotecavasca.com/es/personajes/index.php?s=00677|egilea=[[Euskadiko Filmategia]]| izenburua= Teodoro Ernandorena}}</ref>.
 
1936ko Gerraren ondoren [[Bidasoa]]z bestaldera joan zen bizitzera. Iparraldean ere kulturgintzan jarraitu zuen eta lan handia egin zuen [[bertsolaritza]]ren sustapenean. Bera izan zen, besteak beste, Martin Treku ''[[Mattin]]'' eta Ferdinand Aire ''[[Xalbador]]'' bertsolariak plazara atera zituena. Hori dela-eta urtero-urtero antolatzen da bertsolari gazteentzako [[Hernandorena Saria]]. Hernandorena [[1994]]an hil zen [[Donibane Lohizune]]n.
 
-----------------
 
Gainontzeko anai‐arrebak bezala (bost bizirik eta beste hiru hilak), Teodoro Godofredo Hernandorena Barandiaran (Godo adiskide minentzat) [[Zizurkil|Zizurkilgo]] [[udaletxeudaletxean]] jaio zen [[1898]]an, [[Espainia|Espainiak]] [[Kuba]] galdu zuen urte berean (''“Hauek ez ziren Zizurkil batean jartzeko izenak!”'', zioen berak). Aita, Nikolas, [[Mendigorria|Mendigorriako]] nafarra jatorriz, herriko praktikantea zen, aitona bezala. Ama berriz, Juana, [[Legorreta|Legorretatik]] etorria, maistra Zizurkilgo eskolan.
27 ⟶ 21 lerroa:
Berehala [[Euzko Gaztedi|EGIko]] [[lehendakari]] izendatu zuten <ref>{{Erreferentzia|url=http://www.argia.com/argia-astekaria/2138/ipar-hego-lokarria/osoa | egunkaria =[[Argia (aldizkaria)|Argia]]| izenburua= Ipar-Hego lokarria | izena = Urko | abizena= Apaolaza | alea= 2138 | data = 2008-05-25}}</ref> eta [[Jose Antonio Agirre]] lehendakariarekin eta [[Telesforo Monzón|Telesforo Monzonekin]] batera mitinlari eta antolatzaile modura nabarmendu zen, euskaraz beti. [[Azkoitia|Azkoitiko]] [[1932]]ko [[Mitin|mitinean]] zin egin zuen: ''“de hoy en adelante no hablaré más que en euskera”''. Hernandorenaren ardura izan zen, besteak beste, [[1933]]ko [[Aberri Eguna|Aberri Egunaren]] prestaketa, ospatzen zen bigarrena, ''"Euzkadi‐Europa"'' lemapean.
 
Urte berean, Joxe Ariztimuño Aitzol laguntzaile hartuta, ''"Euzkadi"'' izeneko [[Film (zinema)|filma]] [[Dokumental|dokumentala]] errodatu zuen, lehen euskal dokumental luzea izan zena (110 min.). Hernandorenak burutu zituen filmaren ekoizpena, zuzendaritza eta muntaia. Ezagutzen zen film horren kopia bakarra [[Gipuzkoa|GipuzkoakoBilbo]]ko [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJren]] egoitzan zegoen jasota eta, tamalez, [[FrankismoBilboko gudua|frankistekBilbo erori zenean]] frankistek hartu eta erre zuten <ref>{{Erreferentzia|url=http://www.filmotecavasca.com/es/personajes/index.php?s=00677|egilea=[[DonostiaEuskadiko Filmategia]]| hartuizenburua= Teodoro zuteneanErnandorena}}</ref>.
 
Arlo guztiak ukitu zituen gure zizurkildarrak: [http://www.eusko-ikaskuntza.eus/es/fondo-documental/fondo-multimedia/mu-67490/ Poxpolin taldea] antolatu zuen, [[Euzko Mendigoxale Batza]] indartu, [[Euzko Nekazari Bazkuna-Euzko Nekazari Alkartasuna|Euzko Nekazari Bazkuna]], [[Baserri|baserritarren]] [[Sindikatu|sindikatua]] izan nahi zuena eratzen lagundu zuen,... EuzkoGipuzkoako Abesbatza sortu…sortu zuen eta [[Jesus Guridi]]ren ''[[Amaya (opera)|Amaya]]'' opera [[Bartzelona]]n errepresentatzea lortu zuen. [[1933]]an, Aitzolekin batera, ''Euzko Pizkundea'' izeneko erakundea eratu zuen, intelektualak euskal kulturara eta [[Abertzaletasun|abertzaletasunera]] erakartzeko asmoz. [[Euskal Herriko kazetaritza|Euskal kazetaritzaren]] eragile, Errepublika aldarrikatuz geroztik, [[Joseba Zubimendi|Joseba Zubimendirekin]] batera euskarazko lehen [[irratsaio]]a egin zuen [[1932]]an. Kirol arloan ere etengabe jardun zuen: [[Pilota]], [[Futbol]], [[Atletismo]], Plater‐tiratzaile, [[TxirirndularitzaTxirrindularitza|Txirrindulari]]… batzak antolatu zituen. Baita [http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/artikuluak/artikulua.php?id=eu&ar=78073&ep=71968 Mendizale Batza], [[1936]]an [[Hernio|Hernioko]] gailurrean egindako bilkuran.
 
Hernandorenaren kuttunak [[pilota]] eta [[bertsolaritza]] ziren. ''Gipuzkoako Pilota Batzaren'' lehendakari, [[Euskal Herria|Euskadiko]] lehen txapelketa antolatu zuen [[1936]]an. Teodoro bera pilotazale txukuna zen: [[Zesta punta|zesta‐puntan]] maila polita erakutsi zuen eta [[1926]]an Gipuzkoako txapelketa lortu zuen. Baina gehienbat [[Errebote|errebotean]] jardun zuen. Berak argitaratu zuen, [[1932]]an, errebote-jokoaren lehen araudia, euskaraz eta euskara errazean, herriko hizkeran, era [[Didaktika|didaktikoan]]. Hernandorenarentzat errebotea euskaltasunerako bidea zen. Teodorori zor diogu, baita ere, [[Hazparne]] eta [[Villabona-Amasa|Villabonaren]] arteko lehen neurketaren prestaketa, [[1930]]ean. Bertsolaritzaren su‐garrak harrapatu zuen beti. Teodorok antolatu zuen, esaterako, [[1935eko Bertsolari Txapelketa Nagusia|Euskal Herriko Bertsolari I. Txapelketa Nagusia]], [[1935]]ean. [[Inazio Eizmendi|Baserrik]] jantzi zuen lehen [[Txapel|txapela]] hura.
37 ⟶ 31 lerroa:
[[Donibane Lohizune|Donibane Lohitzunen]] zabaldu zuen kontsulta berria eta familia bertara eraman zuen. [[1948]an [[Lapurdi|Lapurditik]] [[Paris|Parisera]] aldatu zuen bizilekua baina Euskal Herriari oso estuki lotuta jarraitu zuen beti. [[Hego Euskal Herria|Hegoaldera]] [[1952]]an itzuli zen lehen aldiz. Bigarrenez, [[1956]]an, [[Zizurkil|Zizurkilera]] etorri zen aitaren hiletara.
 
Politika utzita, kulturgintzari heldu zion Iparraldean, bertsolaritzari bereziki. Hamaika urrats eman zituen [[Lapurdi]], [[Nafarroa Beherea|Nafarroa Beherean]] eta [[Zuberoa|Zuberoan]] [[Bertsolaritza|bertsolaritzaren]] alde, [[bertsolari]] bila. Ez zuen aurkitu hegoaldean bezalako bertso‐girorik, Iparraldeko bertsolariek ez baitzuten oso fama onik garai haietan, ez ziren oso begi onez ikusiak. Haren lanak, ordea, fruituak eman zituen eta Iparraldean herriz‐herri eta auzoz‐auzo ibili ondoren, Hernandorena izan zen [[Mattin Treku|Mattin]] eta [[Xalbador]], besteak beste, lehen aldiz jendaurrean aurkeztu zituena, Donibane Lohitzunen. ''“Mattin eta ni, Hernandorenari esker ezagutu gaitu Euskal Herriak”'', zioen [[Urepel|Urepeleko]] Artzaintza|artzainak]]. Hori dela-eta urtero-urtero antolatzen da bertsolari gazteentzako [[Hernandorena Saria]].
 
[[1966]]an [[Paris]] utzi eta Euskal Herrira itzuli zen. Azken 25 urteak [[Hondarribia|Hondarribian]] eman zituen, [[Txingudi|Txingudiko]] [[Itsaslabar|itsaslabarraren]] gainean, [[Faro|faroaren]] parean eraiki zuen ''Arkaitz'' etxean. Ogibidez [[Odontologia|dentista]], kontsulta zabaldu zuen Hondarribian bertan baina bere barruko zaletasun handiei eusten saiatu zen: bertsolari txapelketak antolatzen, errebotea suspertzen… Beti ikusi zuten euskararekin eta euskal kulturarekin zerikusia zuten ekitaldietan. Heriotza [[Donibane Lohitzune|Donibane Lohitzuneko]] ospitalean iritsi zitzaion [[1994]]an, 96 urte bete eta handik hiru egunera.