Annelida: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
No edit summary
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
15. lerroa:
* [[Echiura]]
}}
'''Anelidoak''' ({{lang-fr|annelés}}, ''"eraztuna dutenak''") [[animalia]] [[filum]] nagusi bat dira<ref>[http://cursa.ihmc.us/rid=1146762835968_1497655290_3477/anelidoak.pdf Anelidoak]</ref>. [[Ornogabe]]en tipo honetan sartzen dira [[har]]rak, [[Zizare|lur zizareak]] eta [[izain]]ak. [[Zizare]]ak hezetasun puntu bat duten [[lurra|lurretan]] bizi dira, eta izainak, berriz, [[ur]]etan<ref>Dales, R. P. ([[1967]]) ''"Annelids"'', 2. edizioa. [[Londres]]: Hutchinson University Library</ref>. Animali hauen gorputza zilindrikoa eta luzea da, [[metamero]] izeneko eraztunetan edo segmentuetan zatituta dago, nola kanpotik hala barrutik. Segmentu horietako bakoitzean hainbat [[organo]] errepikatzen dira, hala nola, digestio eta iraitz-hodiak, nerbioak eta hainbat odol-hodi<ref>Ruppert, E.E., Fox, R.S., eta Barnes, R.D. ([[2004]]). ''"Annelida"''. Invertebrate Zoology (7. ed.). Brooks / Cole. ISBN 0-03-025982-7</ref>. Animaliaren aurreko zatian [[aho]]a egoten da eta atzean berriz [[uzki]]a.
'''Anelidoak''' ({{lang-fr|annelés}}, ''"eraztuna dutenak''") [[animalia]] [[filum]] nagusi bat dira<ref>[http://cursa.ihmc.us/rid=1146762835968_1497655290_3477/anelidoak.pdf Anelidoak]</ref>.
 
[[Ornogabe]]en tipo honetan sartzen dira [[har]]rak, [[Zizare|lur zizareak]] eta [[izain]]ak. [[Zizare]]ak hezetasun puntu bat duten [[lurra|lurretan]] bizi dira, eta izainak, berriz, [[ur]]etan<ref>Dales, R. P. ([[1967]]) ''"Annelids"'', 2. edizioa. [[Londres]]: Hutchinson University Library</ref>. Animali hauen gorputza zilindrikoa eta luzea da, [[metamero]] izeneko eraztunetan edo segmentuetan zatituta dago, nola kanpotik hala barrutik. Segmentu horietako bakoitzean hainbat [[organo]] errepikatzen dira, hala nola, digestio eta iraitz-hodiak, nerbioak eta hainbat odol-hodi<ref>Ruppert, E.E., Fox, R.S., eta Barnes, R.D. ([[2004]]). ''"Annelida"''. Invertebrate Zoology (7. ed.). Brooks / Cole. ISBN 0-03-025982-7</ref>. Animaliaren aurreko zatian [[aho]]a egoten da eta atzean berriz [[uzki]]a.
 
Anelidoak [[azal (argipena)|azalaren]] bidez hartzen dute arnasa, eta azalak beti heze egon behar du [[gas]] elkartrukea gerta dadin.
23 ⟶ 21 lerroa:
 
Anelido espezie batzuek [[sexu ugalketa|sexu]] banatuak dituzte, hau da, batzuk [[ar]]rak dira eta besteak [[eme]]ak; espezie batzuk, ordea, hala nola lur-zizareak, [[hermafrodita]]k dira, hau da, banako berak [[zelula]] sexual maskulino eta femenino produzitzen ditu, baina inoiz ere ez aldi berean; horregatik, beste zizare batekin gurutzatzen direnean, batzuetan arrak bezala jokatzen dute eta besteetan emeak bezala<ref>Nancarrow, L.; Taylor, J.H. ([[1998]]). ''"The worm book"''. Ten Speed Press. ISBN 0-89815-994-6</ref>.
 
== Dibertsitatea ==
Anelido txikienak [[poliketo interstizial]]ak dira, milimetro-hamarren batzuetakoak; handienek 3 m-ko luzera eduki dezakete, adibidez, [[Hego hemisferio]]ko lur-zizare batzuek eta hainbat poliketo itsastarrek. Ingurune guztiak kolonizatu dituzte arrakastaz, bereziki habitat itsastarrak. Espezie gehienak bizimodu askekoak dira, baina badaude hainbat espezie bizkarroi, mutualista eta komentsal ere<ref name="zt">{{Erreferentzia|izenburua=ZT Hiztegi Berria|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/anelido|aldizkaria=zthiztegia.elhuyar.eus|sartze-data=2019-04-12}}</ref>.
 
Anelidoak animalia metamerikoak dira, eta, izatez, gorputz segmentatua da beren ezaugarri nagusia. Segmentu guztiak elkarren antzekoak direnez, metameria homonomoa dute. Kanpoaldetik, metameria edo segmentazioa eraztunetan edo lakain zirkularretan islatzen da. Gorputzeko segmentuen aurrean, burua bereizten da, prostomio eta peristomio izeneko atalez osatua, eta, atzealdean, pigidioa. Barne-organoek ere paraera metamerikoa dute, eta segmentuak zeharkako hormen edo trenkaden bidez bereizita daude. Bestetik, animalia zelomatuak dira, eta bilateralki simetrikoak<ref name="zt" />.
 
== Fisiologia ==
Aipaturikoez gainera, anelidoek badauzkate bestelako berezitasun batzuk: digestio-hodia osoa da, eta hainbat alde diferentziaturik ditu; zirkulazio-aparatua itxia da, eta gerta daiteke arnas pigmentuak edukitzea; ondo garatutako eskailera-itxurako nerbio-sistema dute, gongoil zerebroide dortsalak eta nerbio-kordoi gongoildun bentralak osatua; eskreziorako metanefridioak dituzte espezie gehienek; gasen trukea, tegumentuan, brankia edo podioetako zabalguneetan gertatzen da. Bestetik, eta kanpo-morfologiari dagokiola, aipatu behar da gorputz-hormatik luzatzen diren hari-itxurako kitinazko zetak dituztela anelidoek (hirudineoek izan ezik), segmentuetan pareka kokatuta<ref name="zt" />.
 
=== Ugalketa ===
[[Ugalketa]] eta bizi-zikloari dagokiela, bi eredu beha daitezke anelidoen artean: batetik, poliketoena, eta, bestetik, oligoketo eta hirudineoena. Bi eredu horiekin erlazionaturik, aipatzekoa da azken bi talde horiek batera sailkatu dituztela aditu batzuek, hots, klitelatuen taldean; horretarako, oligoketoek eta hirudineoek dituzten hainbat antzekotasun morfologiko eta biologiko hartu dituzte kontuan, poliketoen taldetik bereizten dituztenak, alegia. Ugalketa eta bizi-ziklora bueltatuz, poliketo gehienak sexuz bereiziak dira, ugaltze-egiturak nahiko sinpleak eta iragankorrak dituzte, eta bizi-zikloan zehar trokofora deritzon larba primarioa agertzen da. Ostera, bai oligoketoak eta bai hirudineoak ere, hermafroditikoak dira, eta oso ugaltze-egitura konplexuak dituzte, iraunkorrak direnak. Horretaz gain, bizi-ziklo zuzena dute, hau da, larbarik gabe, eta gazteak zibot baten barruan garatzen dira. Zibota eratzeko, lur-zizareek eta izainek duten klitelo izeneko egitura tipikoak hartzen du parte<ref name="zt" />.
 
== Sailkapena ==
35 ⟶ 44 lerroa:
{{erreferentzia zerrenda}}
 
== Kanpo loturak ==
{{wikispecies|Annelida}}
{{commonskat}}