Sufre: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
No edit summary
54. lerroa:
# Irudia: Sufre-molekularen egitura.
]]
Giro tenperaturan, sufrea solido hori distiratsua da eta egoera solidoan koroa-formako S<sub>8</sub> molekula ziklikoen itxura dauka. Sufrearen [[kristalografia]] konplexua da eta baldintza espezifikoen arabera, sufre-[[Alotropia|alotropoek]] mota askotako kristal-egiturak eratzen dituzte. Alotropo ezagunenak oktasufre [[erronbikoak]] eta [[Kristal-sistema monokliniko|monoklinikoak]] dira, S<sub>8</sub>-zikloak. S<sub>8</sub> molekula biguna da, kolore horrek argia du eta ez du usainik. Honen fusio-tenperatura 115,21<sup>o</sup>C-koa da eta irakite-tenperatura 444,6<sup>o</sup>C-koa. 95,2<sup>o</sup>C-tara, oktasufre zikloak polimorfoz aldatzen du, α-oktasufretik β-oktasufre polimorfora <ref>{{Cite book|hizkuntza=|izenburua=Chemistry of the Elements (2nd ed.)|urtea=1997|abizena=Greenwood; Earnshaw.|izena=Norman N. ; Alan|orrialdeak=645–665|orrialdea=|argitaletxea=Butterworth-Heinemann|ISBN=978-0-08-037941-8}}</ref>polimorfora. Fase aldaketa honek ez du eraztunaren egitura aldatzen, soilik aldatzen ditu molekulen arteko elkarrekintzak. Bere fusio eta irakite tenperaturen artean, berriro ere alotropoa aldatzen da, oraingoan β-oktasufretik λ-sufrera. Aldaketa honek dentsitatearen gutxipena dakar, baina [[Polimero|polimeroen]] formazioen eraginez [[Biskositate|biskositatea]] handitzen da. Izan ere, sufrearen ezaugarri nabarmenetako bat egoera likidoan duen biskositatea da: beste likido batzuek ez bezala, biskositate handiagoa dauka 200<sup>o</sup>C-tik goragoko tenperaturetan polimeroak eratzen dituelako. Hala ere, tenperatura altuagoetan biskositatea txikiagotuko da [[Depolimerizazio|depolimerizazioaren]] eraginez. 200<sup>o</sup>C goragoko tenperaturetara urtutako sufreak kolore gorri iluna du eta urtutako sufre hau azkar hoztuz gero, sufre [[Solido amorfo|amorfo]] edo “[[Plastiko|plastikoa]]” sortzen da. Azkenik, egitura egonkor guztiak isolatzaile onak dira eta 2 g/cm<sup>3</sup> inguruko dentsitatea dute.
 
=== Propietate kimikoak ===
60. lerroa:
 
=== Alotropoak ===
Sufreak 30 solidoegitura [[Alotropia|alotropiko]] inguru era ditzake, beste edozein elementuk<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Elemental sulfur and sulfur-rich compounds|argitaletxea=Springer|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/53098741|isbn=9783540401919|pmc=53098741|sartze-data=2019-04-01}}</ref> baino gehiago. S<sub>8</sub> eraztunaz aparte, beste hainbat eraztun ezagun dira.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Inorganic ring systems|argitaletxea=Springer-Verlag|data=1982|url=https://www.worldcat.org/oclc/8131940|isbn=0387113452|pmc=8131940|sartze-data=2019-04-01}}</ref> S<sub>8</sub> eraztunetik atomo bakarra kenduz, 7 atomoetako eraztuna lortzen da, zeinak kolore hori ilunagoa du. Sufre elementalari [[HPLC]] (ingeleses high-pressure liquid chromatography) analisia eginez gero, alotropoen arteko oreka ikustea posiblea da: kantitate handienean S<sub>8</sub> -z osatuta dago, baina S<sub>7</sub> eta S<sub>6</sub> kantitate txikiagotan ere badu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Fred N.|abizena=Tebbe|izenburua=Composition of elemental sulfur in solution: equilibrium of S6, S7 and S8 at ambient temperatures|orrialdeak=4971–4972|hizkuntza=en|abizena2=Wasserman|abizena3=Peet|abizena4=Vatvars|abizena5=Hayman|izena2=E.|izena3=William G.|izena4=Arturs|izena5=Alan C.|data=1982-9|url=http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/ja00382a050|aldizkaria=Journal of the American Chemical Society|alea=18|zenbakia=104|issn=0002-7863|doi=10.1021/ja00382a050|sartze-data=2019-04-01}}</ref> Nahiz eta hauek izan eraztun egonkorrenak, eraztun handiagoak eratzea posiblea izan da, hala nola, S<sub>12</sub> eta S<sub>18</sub>.<ref>{{Erreferentzia|izena=Beat|abizena=Meyer|izenburua=Solid Allotropes of Sulfur|orrialdeak=429–451|hizkuntza=en|data=1964-08-01|url=http://pubs.acs.org/cgi-bin/doilookup/?10.1021/cr60230a004|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=4|zenbakia=64|issn=0009-2665|doi=10.1021/cr60230a004|sartze-data=2019-04-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Beat|abizena=Meyer|izenburua=Elemental sulfur|orrialdeak=367–388|hizkuntza=en|data=1976-6|url=http://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/cr60301a003|aldizkaria=Chemical Reviews|alea=3|zenbakia=76|issn=0009-2665|doi=10.1021/cr60301a003|sartze-data=2019-04-01}}</ref>
 
Sufre [[Solido amorfo|amorfoak]] edo “plastikoak” ekoizteko erabilitako metodoa sufre likidoaren hozketa azkarra da. [[X izpien bidezko kristalografia|X izpien bidezko difrakzio]] azterketetan ikusi da forma amorfoek estruktura [[Helikoidal|helikoidala]] dutela, helize bakoitzak 8 atomo izanik. Kiribildutako molekula polimeriko luzeek substantzia marroia eratzen dute, [[Elastikotasun (fisika)|elastikoa]] dena eta hauts eran kautxu itxura duena. Halaber, nahiz eta [[Metaegonkor|metaegonkorra]] izan inguru tenperaturan, gradualki molekula alotropoamorfo kristalinoetara aldatuz doa, elastizitatea eta kolorea galduz. Hala ere, prozesu honek orduak edo egunak eraman ahal dituen arren, erreakzioaren abiadura erraz handitu daiteke [[Katalizatzaile|katalizatzaileak]] erabiliz.
 
=== Isotopoak ===
69. lerroa:
 
=== Agerraldi naturala ===
<sup>32</sup>S isotopoa izar masiboen barnealdean eratzen da, non silizio nukleo baten eta helio nukleo baten [[Fusio nuklear|fusioaren]] ondorioz 2,5·10<sup>9</sup> K-eko tenperaturak dauden sakoneradituzten bateansakoneretan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Stellar Evolution|argitaletxea=Springer-Verlag|orrialdeak=93–99|url=http://dx.doi.org/10.1007/3-540-26983-5_8|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics Library|isbn=3540223460|sartze-data=2019-04-01}}</ref> Erreakzio nuklear hau hainbat elementu neurri handietan ekoizten dituen [[Alpha prozesua|α prozesuaren]] parte denez, sufrea munduko 10 elementu ugarienetariko bat da.
 
Sufrea, sulfuro (S<sup>=</sup>) egoeran batez ere, [[meteorito]] mota askotan agertu ohi da eta lurrazalean, masan 5. elementu ugariena da. Sufre elementala [[ur termal]] eta [[Sumendi|sumendietatik]] hurbil aurki daiteke munduko edozein zonaldetan.
102. lerroa:
 
=== Metal sulfuroak ===
Metal askoren mea garrantzitsuak sulfuroak dira. Mineral hauek kolore iluneko [[Erdieroale|erdieroaleak]] dira, zeinakzeinek ez duten ez urarekin ez azido askorekin erreakzionatzen. Mineral ezagunena [[galena]] da (PbS) eta hauxe izan zen aurkitu zen lehen erdieroalea. Mea hauen tratamenduak, normalean [[Tostazioa|“tostazioa”]] (oxigenoarekin erreakzionaraztea metal oxidoak eta sufrea lortzeko), kostu handikoak dira eta ingurumen-arrisku asko ekar ditzakeditzakete.
 
=== Konposatu organikoak ===