Suedia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Euskaltzaindiaren webguneko esteka berriak |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
10. lerroa:
| mapa_irudi = EU-Sweden.svg
| hizkuntza_ofizialak = [[Suediera]]{{sup|1}}
| ereserki_nazional = [[Du gamla, du fria]]<br />(Aspaldikoa zara, askea zara)<br /><br />[[Fitxategi:Du_gamla,_du_fria.ogg|
| hiriburu = [[Stockholm]]
| hiriburuaren_koordenatuak = {{koord|59|21|N|18|4|E|region:SW_type:country|display=inline,title}}
42. lerroa:
| oharrak = {{sup|1}}Beste bost hizkuntza gutxitu ere onesten dira: [[erromaniera]], [[yiddish]], [[finlandiera]], [[samiera]] eta [[meänkieli]]
}}
'''Suedia'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang-sv|Sverige}}, {{IPA|ˈsværjɛ}} ahoskatua), ofizialki '''Suediako Erresuma''' ({{lang-sv|Konungariket Sverige}}), [[Europa]] iparraldeko estatu bat da, [[Europar Batasuna|Europar Batasuneko]] kidea.
[[Stockholm]] da hiriburua eta biztanle gehieneko hiria. Suediako biztanleria gehiena (%85 inguru) hiri guneetan bizi da. Horrela, populazio dentsitatea baxua da (21 biztanle/km²).
48. lerroa:
== Geografia ==
{{sakontzeko|Suediako geografia}}
[[Fitxategi:Carte de la Suède.png|200px|thumb|
=== Eskualde naturalak ===
[[Eskandinaviar penintsula]]n kokatuta, 449.964 km²-ko azalera du. Europako bosgarren estatu handiena da azalerari dagokionez (munduko estatuen artean 55.a). Lurrazal gehiena (%78) basoz osatuta dago. Hegoaldean hosto galkorreko zuhaitzak dira ugarien, eta iparraldean koniferoak, [[iratze|garoak]] eta [[urki]]ak. Nekazaritzarako erabiltzeko lurrak, aldiz, %1a baino ez dira, hegoaldean kokatuak. Iparraldera hurbildu ahala, basoek erabateko nagusitza hartzen dute. Mendi eta muinoak mendebaldean dira nagusi, [[Norvegia]]rekin mugan ([[Eskandinaviako Alpeak|Eskandinaviako mendiak]]); gainerako lurralde gehiena nahiko laua da. Suediako punturik altuena [[Kebnekaise]] mendia da (2.111 m) eta baxuena Hammarsjön lakuaren badia (-2,41 m), hegoaldean.
62. lerroa:
=== Klima ===
Suediak gehienbat [[klima epel]]a du, nahiz eta bere latitudea oso iparrekoa izan. [[Golkoko itsaslasterra]]ri esker gertatzen da hori.
== Historia ==
[[Fitxategi:Ales stenar bred.jpg|250px|thumb|
{{sakontzeko|Suediako historia}}
Gaur egun Suedia bezala ezagutzen den lurraldea, [[Harri Aroa]]n izan zen jendeztatua, azkenengo [[glaziazio]]aren izotza gutxitzen hasi zen heinean. Lehenengo biztanleak, ehiztariak eta biltzaileak zirela uste da.
168. lerroa:
== Demografia ==
=== Biztanleria ===
Suediak 9.658.301 biztanle dut 2013ko erroldaren arabera. Stockholm eta Göteborgeko metropoli eremuetan herrialdearen herena bizi da, iparraldean ordea dentsitate oso baxua dauka, baldintza klimatikoen gogortasunarengatik. Suediarrek bizitza itxaropen altuenetako bat dute eta baita munduko jaiotza tasa bajuenetako bat ere.
=== Banaketa etnikoa ===
221. lerroa:
Finantzen oreka bere onera itzuli zen, zorra mugatu zen, [[prezio]]ak egonkortu ziren (% 1,5eko inflazioa 1998an), eta truke tasak eta interesak txikitu. [[Krisi]]ak sektore publikoan izan zuen eragin handiena, eta langabeziari (biztanleria aktiboaren % 8) konponbindea aurkitu ezinik dabil gobernua.
=== Nekazaritza ===
Suedia buruaskia da [[nekazaritza]] gaiei dagokionez, eta basoen ustiakuntzan, burdin meategietan eta baliabide hidraulikoetan oinarritzen da industria. Nekazaritzak BPGren % 2 eta biztanleria aktiboaren % 3 besterik ez du hartzen, baina hala ere herrialdeko beharren parte handi bat asetzeko adinakoa da. Abere hazkuntzarekin zerikusia duten jarduerak dira nagusiak (garagarra, haragia, esnea, etab.).
[[Nekazaritza|Laboreetan]] gehien lantzen dena garagarra da, eta labore-lurren % 16 hartzen du; oloa (% 14) eta garia (% 11) gutxiago lantzen dira. Larru ekoizle handia da Suedia, bisoiarena batez ere. Arrantzari dagokionez, sardinzarra da gehien harrapatzen dena (guztiaren bi heren); bakailaoa, amuarraina eta berdela ere arrantzatzen dira.
=== Arrantza ===
[[Stockholm]] eta [[Göteborg]] dira arrantza portu nagusiak. Meatzaritza, baso eta energia hidroelektrikoaren industriari esker, industria herrialde modernoa bihurtu da Suedia. 1980ko hamarraldian [[Europa]]ko herrialde industrializatuenetako bat zen. Eraikuntzarako zur erreserba handienetako bat du (herrialdearen % 68).
=== Meatzaritza eta industria ===
Meatzaritzak, bertako kontsumoari dagokionez, garrantzi handia du, eta baita nazioarteko merkataritzari dagokionez ere. Baina meak ustiatzeko industriak beheraldia izan zuen 1970eko hamarraldian. Suedia Europar Batasuneko burdin, berun, zilar eta urre ekoizle nagusia da. Aberatsa da baliabide hidraulikoei dagokionez, eta bertan sortzen da elektrizatearen % 47.
238. lerroa:
Hirugarren sektoreak hartzen du langile kopuruaren gehiena; [[zerbitzu (argipena)|zerbitzuetan]] % 70k egiten du lana, eta [[Barne produktu gordin|BPGren]] % 63 sortzen du. Suediaren ekonomian garrantzi handia du kanpoko merkataritzak. Alemania, Erresuma Batua, Estatu Batuak, Norvegia, Danimarka, Frantzia, Herbehereak eta Finladiarekin ditu merkataritza harreman nagusiak.
=== Azken urteak ===
1990eko ekonomia [[krisi]]aren ondoren Suediako gobernuak hainbat neurri hartu zuen enpleguaren alorrean: zerbitzu publikoetako lanpostu kopurua % 10 jaitsi zuen eta zerbitzu horiek aldez pribatizatu zituen. Zerga sistema ere aldatu egin zuen: errenta zergak gutxitu egin ziren eta ondasunen eta zerbitzuen gaineko zergak handitu.
| |||