20:46, 21 martxoa 2017ko berrikusketa aldatu Xirkan (eztabaida \| ekarpenak) 42.189 edits t →‎Errege zerrenda ← Aurreko ezberdintasuna		21:17, 22 martxoa 2019ko berrikusketa aldatu desegin TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t Robota: Aldaketa kosmetikoak Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{Antzinako herrialde infotaula \| izena= Sasandar Inperioa \| izena bertako hizkuntzan=[[~~File~~Fitxategi:Eranshahr.svg\|75px]]<br /> Erānshahr \| hasiera urtea= [[224]] \| amaiera urtea= [[651]] 29. lerroa: \| erlijioa=[[Zoroastrismo]]a (estatu erlijioa), [[Nestorianismo]]a, [[Judaismo]]a }} '''Sasandar Inperioa'''<ref>Euskaltzaindia: ''[[Hiztegi Batua]]''</ref> ([[pehleviera]]z: [[Fitxategi:Eranshahr.svg\|50px]], Erānšahr edo Iranšæhr, «Iraniarren lurraldeak») [[Antzinaro Berantiarra\|Antzinaro Berantiarreko]] eta [[Goi Erdi Aro]]ko estatu ahaltsua izan zen, erdigunea gaur egungo [[Iran]]en zeukana. Sasanen leinuko [[Asdaxir I.a]]k sortu zuen, [[226]]an, [[Artaban IV.a]] [[Partiar Inperioa\|partiar]] agintaria tronutik kendu ondoren. [[Xapur I.a]]ren agintaldian ([[241]]–[[272]]) inperioa [[Sogdiana]]tik [[Arabia]]ko Mazun lurralderaino zabaldu zen hegoaldean, [[Indus]] ibairaino ekialdean eta [[Tigris]] eta [[Eufrates]] ibaien haranetaraino mendebaldean. Inperioaren garaian [[zoroastrismo]]a erlijio nagusi bilakatu zen, aginpidea zentralizatu eta gobernuaren diru laguntzaz errepideak, hiriak eta nekazaritza lanak egin ziren. [[641]]. urtean desagertu zen, [[arabiar]]ren erasoen ondorioz{{lur erref}}. Inperioaren eremuak gaur egungo Iran, [[Irak]], [[Armenia]] eta [[Afganistan]] osorik, [[Turkia]] eta [[Siria]]ren ekialdea eta [[Pakistan]], [[Kaukasia]], [[Erdialdeko Asia]] eta [[Arabia]]ren zatiak hartzen zituen. Horrezaz gainera, [[Kosroes II.a]]ren erregealdian ([[590]]-[[628]]) egungo [[Israel]], [[Egipto]], [[Jordania]], [[Libano]] eta [[Palestina]]ren lurraldeak gehitu ziren, eta [[protektoratu]] bat egin zuen [[Oman]] eta [[Yemen]]i dagozkien lurraldeetan. 40. lerroa: [[Xapur I.a]], Ardaxirren ondorengoa, agintari ahaltsua izan zen. Haren erregealdian estatuaren agintea sendotu zen, eta [[zoroastrismo]]a estatu erlijio bilakatu zen. Mendebalderantz hedatu ahala, sasandarrak gatazkan hasi ziren [[Erromatar Inperioa\|Erromarekin]]. [[260]]an, [[Edesa]]ko guduan, Xapur I.ak gatibu hartu zuen [[Valeriano]] erromatar enperadorea. Xapur hiltzerako, Sasandar Inperioak [[Eufrates]]etik [[Indus]]erainoko lurrak hartzen zituen, gaur egungo [[Armenia]] eta [[Georgia]] barne<ref name="met">{{erreferentzia\|izena= Blair \|abizena= Fowlkes-Childs\|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/sass/hd_sass.htm \|izenburua= The Sasanian Empire (224–651 A.D.) \| argitaletxea= metmuseum.org \|sartze-data=2017-3-14}}</ref>. Gainbehera labur baten ostean, [[Xapur II.a]]ren agintaldian ([[309]]–[[379]]) sasandarrek berreskuratu zituzten lehengo lurraldeak. [[Kusan]]darrak menderatu zituzten ekialdean, eta basamortuan [[arabiar]]ren aurka borrokatu ziren. Bestalde, erromatarrei iparraldeko [[Mesopotamia]] eta Armenia kendu zieten<ref name="met"></~~ref~~>. Erregealdi horretan erdietsi zuen hedadurarik handiena Sasandar Inperioak<ref name="alonso"></~~ref~~>. [[V. mende]]an, [[Inperio Heftalita\|Huno zuriek]] inperio zabala eratu zuten, erdigunea [[Afganistan]]en zuena. Kanpaina ezin txarrago baten ondoan, sasandarrak behartuak izan ziren hunoei zerga ordaitzera. [[Kosroes I.a]]k (501-579) hunoak azpiratu zituen, eta inperioak bere une gorenetako bat izan zuen haren erregealdian (531-579). Kosroes hil osteko urteetan, ordea, barne gatazkek eta [[Bizantziar Inperioa]]ren aurkako gerrek ahuldu zuten Persia. [[642]]an, [[Islam]]ak batutako arabiarrek garaitu zuten sasandar armada; azken sasandar agintaria, Jazdgard III.a, [[651]]n hil zen<ref name="met"></~~ref~~>. == Gobernua eta gizartea == Sasandarrek [[Akemenestar Inperioa\|akemenestarren]] ondorengotzat jotzen zuten beren burua, eta eginahalak egin zituzten irandar tradizioak berpizteko eta [[Antzinako Grezia\|greziar]] eragin kulturala ezeztatzeko. Zentralizazioa, hiri-plangintza handinahia, nekazaritzaren garapena eta hobekuntza teknologikoak izan ziren haien gobernuaren ezaugarri nagusiak. Agintariek ''xahanxah'' («erregeen errege») titulua erabiltzen zuten, hainbat errege basailu baitzuten mendean<ref name="iranchamber">{{erreferentzia\|izena= \|abizena= \|url=http://www.iranchamber.com/history/sassanids/sassanids.php \|izenburua= Sassanid Empire \| argitaletxea= iranchamber.com \|sartze-data=2017-3-21}}</ref>. Historialarien arabera, lau gizarte klase zeuden: apaizak (''asronan''), gerlariak (''artextaran''), eskulangileak (''hutukhxan'') eta nekazariak (''wastaryoxan''). Printzeak, errege basailuak, lurjabe handiak eta apaizak ziren abantailatuak (''wuzurgan''). Inperioaren erlijio ofizial bilakatu zen [[zoroastrismo]]ak sendotu zuen gizarte estratifikazio hori. Apaizeriak botere handia erdietsi zuen, eta apaiz-burua, ''mobadan mobad'', estatuko buruzagietako bat zen, armadako komandantearekin (''eran spahbod'') eta burokrazia-buruarekin batera<ref name="iranchamber"></~~ref~~>. == Errege zerrenda == 79. lerroa: * [[628]]-[[629]] : [[Ardaxir III.a]] * [[629]]-[[629]] : [[Xahrvaraz]] * [[629]]-[[630]] : [[Porandokht]] * [[630]]-[[632]] : [[Hormizd V.a]] * [[632]]-[[651]] : [[Yazdgard III.a]]

Sasandar Inperioa: berrikuspenen arteko aldeak