Wikipedia

Larix: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Zorion (eztabaida | ekarpenak)
15.095 edits
No edit summary
1. lerroa:
{{taxotaula automatikoa
| izena = Laritza
| taxon = Larix
| authority = [[Philip Miller]]
| subdivision_ranks = Espezieak
| subdivision = ''Ikusi testua''
}}
}}'''Laritza''' (''Larix'' ) generoa, [[Gimnospermo]]<nowiki/>en artean [[pinazeo]]<nowiki/>en familiako zuhaitza da; orokorrean Laritz deritzona (hamahiru bat espezie biltzen ditu).
 
Zuhaitz hauek kaduzifolioak dira; hosto azikular (orratz-forma), leun, berde eta distiratsuak izateaz gain, [[brakiblasto]]<nowiki/>en gainean 15-40 faszikulu-taldetan (bala) antolatuta daude. Udazken aldera, orratzak horitu eta jauzten dira, neguan beraz, hostoen erorketa egongo da. Laritzek 15-50 metro bitarteko altuera izaten dute; [[Errusia]] eta [[Kanada]]<nowiki/>ko baso ikaragarrietako landare nagusiak direlarik.
 
== Deskribapena ==
Zuhaitz [[hostoerorkor]]<nowiki/>rak dira, adarkadura irregularki bertizilatuak, eta makro- eta brakiblastoak dituzte; azken hauek hosto linear, bigun, orokorrean finekin, faszikuluka antolatuta. [[Pinaburu|Estrobilo]] txikiak, tenteak, urtean heltzen direnak; [[ezkata]] iraunkorrekoak, estal ezkatak inklusoak edo exertuak, ezkata hazidunak hazi hegaldunekin.<ref name=":0">{{Cite book |hizkuntza=eu |izenburua=Euskal Herriko zuhaitz eta zuhaisken Gida |urtea=2010 |abizena=Aizpuru Oiarbide |izena=Iñaki |orrialdeak= |orrialdea=53 |argitaletxea=Eusko Jaurlaritza 2 |ISBN=978-84-457-3051-5}}</ref>▼
 
== Espezieak eta Sailkapena ==
== Deskribapena<ref name=":0">{{Cite book|hizkuntza=eu|izenburua=Euskal Herriko zuhaitz eta zuhaisken Gida|urtea=2010|abizena=Aizpuru Oiarbide|izena=Iñaki|orrialdeak=|orrialdea=53|argitaletxea=Eusko Jaurlaritza 2|ISBN=978-84-457-3051-5}}</ref> ==
10-14 espezie daude. Iraganean, Laritzak bi sekziotan banatzen ziren konoaren [[braktea]] luzeraren arabera (braktea laburreko ''Larix'' sek. eta braktea luzeko ''Multiserialis'' sek.); hala ere, genetikak ez du aurrekoa bultzatzen, banaketa genetiko bat baizik, [[Mundu Zaharra]]<nowiki/>ren eta [[Mundu Berria]]<nowiki/>ren espezietan oinarritua (konoa eta braktearen tamaina baldintza klimatikoen aurrean moldapen moduan hartzen du honek).<ref>{{Erreferentzia |izenburua=Árboles Ibéricos - Larix |hizkuntza=en |url=https://www.arbolesibericos.es/genero/larix |aldizkaria=www.arbolesibericos.es |sartze-data=2019-03-22}}</ref>▼
▲Zuhaitz [[hostoerorkor]]<nowiki/>rak dira, adarkadura irregularki bertizilatuak, eta makro- eta brakiblastoak dituzte; azken hauek hosto linear, bigun, orokorrean finekin, faszikuluka antolatuta. [[Pinaburu|Estrobilo]] txikiak, tenteak, urtean heltzen direnak; [[ezkata]] iraunkorrekoak, estal ezkatak inklusoak edo exertuak, ezkata hazidunak hazi hegaldunekin.
 
== Espezieak eta Sailkapena<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Árboles Ibéricos - Larix|hizkuntza=en|url=https://www.arbolesibericos.es/genero/larix|aldizkaria=www.arbolesibericos.es|sartze-data=2019-03-22}}</ref>==
▲10-14 espezie daude. Iraganean, Laritzak bi sekziotan banatzen ziren konoaren [[braktea]] luzeraren arabera (braktea laburreko ''Larix'' sek. eta braktea luzeko ''Multiserialis'' sek.); hala ere, genetikak ez du aurrekoa bultzatzen, banaketa genetiko bat baizik, [[Mundu Zaharra]]<nowiki/>ren eta [[Mundu Berria]]<nowiki/>ren espezietan oinarritua (konoa eta braktearen tamaina baldintza klimatikoen aurrean moldapen moduan hartzen du honek).
 
 
Oraindik oraingo ikerketa genetikoek hiru talde proposatu dituzte genero barnean, bi zatiketa hartzen dituelarik kontuan, primarioa eta sekundarioa; bata Ipar amerika eta euroasiatikoen artean, eta bestea, euroasiatikoen barnean, braktearen ebaketa septentrionaldun eta braktea meridional luzedun espezieen artean. Eztabaida dezente dago ''Larix sibirica''-ren kokapenaren gainean, azterketa batzuek braktea laburreko taldean doala diote, eta besteek aldiz, braktea luzekoan sartzen dute.
24. lerroa:
 
* ''[[Europar laritz|Larix decidua]]'' (sin. L. Europaera). Europar laritza; [[Erdialdeko Europa|Europa erdialdeko mendiak]].
* ''Larix sibirica''. Siberiako laritza; [[Siberia]] mendebaldeko [[Ordoki|ordokiaordokiak]]<nowiki/>k.
* ''Larix gmelinii'' (sin. L. Dahurica). Gmelineko laritza; Siberia erdialdeko ordokiak.
* ''Larix gmelinii'' (var. olgensis) Batzuetan espezie desberdintzat hartzen da, ''Larix olgensis''.
41. lerroa:
=== [[Ipar Amerika|Ipar-Amerika]] ===
 
* ''Larix laricina'' (tamarack laritza). [[Alaska]]<nowiki/>ko zonalde batzuk, Kanada osoa, eta Estatu Batuetako iparraldea, ekialdeko Mendi Harritsuetatik Atlantiko hertzeraino.
* ''Larix lyallii''. Estatu Batuetako ipar-mendebaldeko mendiak eta Kanada hego-mendebaldea (altitude handian).
* ''Larix occidentalis'' (Amerika mendebaldeko laritza). Estatu Batuetako ipar-mendebaldeko mendiak eta Kanada hego-mendebaldea (altitude baxuagoak).
52. lerroa:
''Multiserialis'' sek., Himalaya eta Estatu Batuetako mendietan (goi eta oso-goi altueretan).
 
== [[Euskal Herria|Euskal Herri]]<nowiki/>ko Laritzak<ref name=":0" /> ==
 
=== ''Larix Kaempferi'' ===
59. lerroa:
40m-ko altuerara iritsi daitekeen zuhaitz hostoerorkorra da. Enbor zuzen eta zilindrikoak, adarrak pixka bat zintzilikatuak ditu. Hostoak brakiblastoetan faszikuluka antolatuak, azikularrak, eta bigunak ditu; muturrek puntadura eta kolore zuri urdinxka dute, eta azpialdean kolore gris argiko bi [[estoma]] zerrenda dauzkate. Kono emeak kolore horikoak dira; pinaburuak txikiak, biribilduak, eta adar gogorrenetan oso ugariak dira; ezkata hazidunen punta argi eta garbi kanpora kurbatuta dute.
 
[[Fitxategi:Larix decidua0.jpg|ezkerrera|thumb|''Larix decidua'' (hostoak eta estrobiloak)|alt=]]▼
*
 
▲[[Fitxategi:Larix decidua0.jpg|ezkerrera|thumb|''Larix decidua'' (hostoak eta estrobiloak)|alt=]]
 
=== ''Larix decidua'' Mill. ===
Izen arrunta: Laritz europarra.
 
Aurreko espeziearen oso antzekoa, baina hostoak kolore berde argikoak eta orokorrean pixka bat laburragoak ditu; kono emeak hasieran kolore berde bizikoak dira, gero arre bilakatuz; pinaburu luzeagoak ematen dituzte, obalatuak, eta ezkata hazidunen punta errekurbatu gabekoak.<ref>{{Cite book|hizkuntza=es|izenburua=Guía de árboles de Euskal Herria|urtea=2013 |abizena=Niño Ricoi |izena=Henrique |orrialdeak= |orrialdea=38 |argitaletxea=Sua Edizioak |ISBN=978-84-8216-512-7}}</ref>
 
<ref>{{Cite book|hizkuntza=es|izenburua=Guía de árboles de Euskal Herria|urtea=2013|abizena=Niño Ricoi|izena=Henrique|orrialdeak=|orrialdea=38|argitaletxea=Sua Edizioak|ISBN=978-84-8216-512-7}}</ref>Espezie hau Euskal Herrian apaingarrietarako eta basoen birlandaketarako (400 metrotik gora) erabilia izan da, batez ere Gipuzkoan. Hazkuntza arinekoa da, eta hazien bidez ugaltzen da errez. Oihanpe garbi eta belartsuak erantzen ditu. Batez ere udazken aldera, azikulak jausi aurretik urre kolorekoak dira (apaingarri moduan erabili izanaren arrazoia). Espezie honen egurra usteltzearen aurreko erresistentzia izateaz gain, oso sendoa, pisutsua eta arre-gorrizka da. Tradizionalki, bigak eta itsasontzien ontzigainak eraikitzeko erabili dira.▼
*
 
▲<ref>{{Cite book|hizkuntza=es|izenburua=Guía de árboles de Euskal Herria|urtea=2013|abizena=Niño Ricoi|izena=Henrique|orrialdeak=|orrialdea=38|argitaletxea=Sua Edizioak|ISBN=978-84-8216-512-7}}</ref>Espezie hau Euskal Herrian apaingarrietarako eta basoen birlandaketarako (400 metrotik gora) erabilia izan da, batez ere Gipuzkoan. Hazkuntza arinekoa da, eta hazien bidez ugaltzen da errez. Oihanpe garbi eta belartsuak erantzen ditu. Batez ere udazken aldera, azikulak jausi aurretik urre kolorekoak dira (apaingarri moduan erabili izanaren arrazoia). Espezie honen egurra usteltzearen aurreko erresistentzia izateaz gain, oso sendoa, pisutsua eta arre-gorrizka da. Tradizionalki, bigak eta itsasontzien ontzigainak eraikitzeko erabili dira.
 
=== ''Larix x eurolepis'' ===
Europar laritz eta laritz Japoniarraren arteko [[Hibrido (biologia)|hibridoa]] (''Larix decidua'' x ''Larix kaempferi).'' Pinaburuen ezkatak errekurbatu gabeak, eta egurgintzan nagusitua.
 
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
 
== Bibliografia ==
82 ⟶ 80 lerroa:
# https://www.arbolesibericos.es/genero/larix
# https://www.conifers.org/pi/Larix.php
 
{{commonskat}}
{{TaxoiDatubaseak}}
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Larix"(e)tik eskuratuta