Presio atmosferiko: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
tNo edit summary |
Amaitu dut artikuluaren osaketa. |
||
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}
{{Eguraldia}}
Fisikan, '''''presio atmosferikoa''''' [[Magnitude fisiko|magnitude fisiko]] bat da, aireak
Presio atmosferikoa terminoak berak adierazten duenez, magnitude hau presio bat da, hau da, magnitude [[eskalar]] bat, atmosferako aireak objektuaren gainazalaren azalera-unitateko eginiko [[Indar normal|indar
Gehienetan lurrazalaren gainean dauden objektuei buruz erabiltzen da kontzeptu hau, baina atmosferako edozein puntu edo altitudean ere berdin definitzen da. Lurrean bizi garenez, ohikoa da erreferentzia modura itsas mailako puntuak hartzea, eta horregatik ''itsas mailako batez besteko presio atmosferikoaz'' hitz egiten da askotan. Funtsean, balio hori itsas mailako puntuen gainean dagoen atmosferako area-zutabearen pisuari dagokio. Zer esanik ez, une bakoitzeko presioa aldakorra da, gaineko aireako gasen proportzioen arabera, eta horretan garrantzi berezia hartzen du bertan dagoen ''[[Ur lurrun|ur-lurrun]]''aren kantitateak.
10. lerroa:
=== Presio atmosferikoa ulertzeko hasierako ahaleginak ===
Antzinaroko jakintsuek ez zuten susmatzen aireak pisua zeukanik; uste zuten, labur esanda, aireak gorantz igotzeko berezko joera zuela, esanez hori gertatzen zela naturak "''
<nowiki/><nowiki/>[[Fitxategi:Baro 1.png
Handik gutxira, 1643an, Galileok idatzitako oharretatik abiaturik, [[Torricelliren esperimentua|Torricelli]]
<nowiki/>[[Fitxategi:Baro 4.png|thumb|250x250px|Sifoi-barometroa.|alt=]]
=== Pascal eta presio atmosferikoaren zehaztapena ===
Torricelliren esperimentuaren ondoko urteetan jakintsuen arteko eztabaidagai nagusia izan zen
Pascali zor zaio esperimentuaren meritua eta presioaren azalpena, baina
=== Magdeburgo-ko hemisferioak ===▼
[[Fitxategi:Magdeburger-Halbkugeln.jpg|thumb|330x330px|Magdeburg-eko esperimentuaren grabatua.]]Presio atmosferikoaren kontzeptuak onarpen erabatekoa lortu zuen 1654an Otto von Guericke-k (1602-1686) Magdeburgo-n eginiko esperimentuaren ondoren. Kobrezko bi hemisferio esferiko prestatu zituen, 50 cm-ko erradiodunak gutxi gorabehera, eta biak hermetikoki bildu eta itxirik, barneko airea kendu zien huts-ponpa batez. Hemisferioek uztai batzuk zituzten kanpoan eta bertan sokak loturik, sokei tiraka hasita bi hemisferioak banantzen saiatu ziren lehenik gizonaketa gero zaldiak. Esperimentua ikustera hurbildu ziren behatzaileak harriturik geratu ziren ikustean bi gizon taldek alde sokatiraka ekinez ezin izan zituztela banandu, ez eta hamasei zaldik ere, garaiko grabatu batek erakusten duenez. Presio atmosferikoaren eraginez, bi hemisferiok oso estuki zeuden elkarrekin lotuta.▼
Beraz, argi zeukan Descartesek atmosferako airearen pisuaren ondoriozkoa zela presio atmosferikoa. [[Fitxategi:Magdeburger-Halbkugeln.jpg|thumb|330x330px|Magdeburg-eko esperimentuaren grabatua.]]
▲=== Magdeburgo-ko hemisferioak ===
▲[[Fitxategi:
== Presio atmosferikoaren unitateak ==
Dakigunez, [[Nazioarteko Unitate Sistema|nazioarteko SI
*
* Nazioarteko SI sistemakoa ez den beste unitate berezi eta praktiko bat ere badago, ''[[Atmosfera (unitatea)|atmosfera]]'' izenekoa, <math>\text {atm}</math> sinboloaz izdaten dena. Berez, [[Batez besteko balioaren teorema|batez besteko balio]] bat da Lurreko itsas mailan <math>15\text { }^\circ \text {C}</math>-ko tenperaturan atmosferak batez beste egiten duen presio atmosferikoa da. Preseski, 1954an eginiko Pisu eta Neurrien Batzar Orokorrean definitu zen zehazki, esanez <math>1.013,250 \text { dyn/cm}^2</math>
== Presio atmosferikoaren neurgailuak ==
36 ⟶ 39 lerroa:
=== Barometro anaerobioak ===
[[Fitxategi:Dosen-barometer.jpg|thumb|181x181px|Barometro anaerobio modernoa.]]
Barometro hauek ez dute likidorik erabiltzen baizik eta hermetikoki itxita dagoen kutxa edo esparru metaliko bat, zeinean airea hustu den partzialki; barrunbe
== Presio atmosferikoaren aldaketa ==
Atmosferaren izaeran eragiten duten zenbait faktore direla
=== Altitudearen araberako aldaketa ===
Puntu geografiko jakin batean gaudela, norabide bertikala kontuan izanik, presio atmosferikoa txikiagotu egiten da altitudea handiagotu ahala. Batez beste, esponentzialki txikiagotzen da, gutxi gorabehera hamar bat aldiz <math>\text {16 km}</math> bakoitzeko; edo gauza bera dena, erdira jaisten da <math>\text {5.500 m}</math> bakoitzeko. Horrexegatik da posible presio atmosferikoaren bidez atmosferako puntuaren altitudea kalkulatzea (gutxi gorabehera, hori bai), eta horixe da [[aeronautika]]<nowiki/>n eta [[alpinismo]]<nowiki/>an erabiltzen diren altimetroen funtsa.
Alboko grafikoan, aldaketa horren adibide bati dagokion grafikoa ageri da. Grafiko horretako abzisetan puntuko <math>h</math> altitudea adierazten da, kilometrotan emana, eta ordenatuetan, <math>p</math> presio atmosferikoa, hektopascaletan emana. Kasu horretan itsas mailako presio atmosferikoak <math>1013,25 \text { hPa}</math> balio du.[[Fitxategi:Pressure air.svg|thumb|365x365px|Tokiko bertikaleko puntuetako presio atmosferikoaren aldaketa, altitudearen arabera.|alt=]]Bestetik, beheko taulan, zenbait altitude eta tokitako presio atmosferikoak adierazi dira. Datu horiek guztiok batez besteko hurbilketak dira, beti ere erreferentzia modura itsas mailako presio atmosferiko normala harturik.▼
▲Alboko grafikoan, aldaketa horren adibide bati dagokion grafikoa ageri da. Grafiko horretako abzisetan puntuko <math>h</math> altitudea adierazten da, kilometrotan emana, eta ordenatuetan, <math>p</math> presio atmosferikoa, hektopascaletan emana. Kasu horretan itsas mailako presio atmosferikoak <math>1013,25 \text { hPa}</math> balio du.
{| class="wikitable sortable"
!Itsas mailatiko
94. lerroa:
|<math>\text {0,27 Pa} </math>
|}
=== Airearen konposizioaren eta tenperaturaren araberako aldaketa ===
Puntu bateko presio atmosferikoa gaineko aire-zutabearen pisuaren ondoriozkoa denez, erlazio zuzena dauka gaineko airearen [[Dentsitate (fisika)|dentsitatea]]<nowiki/>rekin: zenbat eta airea dentsoagoa izan, presio atmosferikoa handiagoa.
101 ⟶ 99 lerroa:
Airea gasen nahaste bat izanik, presio atmosferikoaren aldaketa ulertzeko, kontuan hartu beharko ditugu gasen dentsitatean eragin zuzena duten zenbait faktore, besteak beste airearen tenperatura, [[Eguzkiaren erradiazioa]] eta airearen hezetasuna.
* Airearen [[tenperatura]]<nowiki/>ren arabera, zenbat eta airea beroago dentsitatea txikiagoa
* [[Eguzkia]]<nowiki/>k eragin zuzena du airearen tenperaturan. Eguzkiaren erradiazioak lurrazala berotzen duenez, horrek bi efektu nagusi ditu: batetik itsasoetako ura lurruntzen du, eta bestetik, atmosferako beheko geruzak ere berotzen dira.
* Aireko [[Ur lurrun|ur-lurruna]] funtsezkoa da airearen dentsitatearen balioan. Izan ere, ur-lurrunaren dentsitatea aire lehorrarena baino txikiagoa da; hortaz, airearek zenbat eta hezetasun handiagoa (ur-lurrun gehiago) izan, hainbat eta dentsitate txikiagoa izango du; hots, gorantz igotzeko joera du, [[Arkimedesen printzipioa|Arkimedesen bultzada]] tarteko. Bestalde, aire beroa aire hotza baino dentsitate txikiagokoa denez, gorantz igotzeko joera izango du. Eta biak batera kontuan izanik, atmosferan konbekzio-korronteak sortzen dira, azkenean atmosferako korronte nagusiak sortzen dituztenak.
Labur esanda, aire bero eta hezea duten aire-zutabeei batez besteko presio atmosferiko normala baino txikiagoa dagokie itsas mailan (<math>p < \text {1013,25 hPa} </math>). Horrelako
=== Aldaketa horizontala, Lurreko koordenatu geografikoaren arabera ===
Meteorologoek arreta handiz aztertzen dituzte presio atmosferikoaren aldaketa horizontalak, horren bidez eragile meteorologikoak kokatu eta haien jarraipena egiteko. Horretarako, lehenik eta behin, presio bereko puntu geografikoak biltzen dituzten lerro isobarikoak (edo isobarak) definitzen dituzte grafikoki, eta horien bidezko mapa meteorologikoak eginez, ''antizikloi'' eta ''
==== Isobarak ====
''Isobara'' edo ''lerro isobarikoak'' mapa meteorologikoetan marrazten diren lerro itxi bereziak dira, itsas mailako erreferentzian presio atmosferiko bereko puntu geografikoak biltzen dituztenak; bestela esanda, lerro isobarikoak presio atmosferiko bereko puntuen [[Leku geometriko|leku geometrikoak]] dira''.'' Isobara bakoitzeko puntuei dagokien presioa idatzita jartzen da mapa meteorologikoetan; eta isobaren gainean gezi direkzionalak marrazten dira batzuetan, airea norantz higitzen den adierazteko[[Fitxategi:Pression moyenne niveau de la mer djf.png|thumb|330x330px|Lurrean zehar abendu, urtarril eta otsaileko batez besteko presio atmosferikoa itsas mailan, antizikloi (A) eta depresio (D) eskualdeak erakutsiz.|alt=]]
==== Antizikloiak eta
[[Antizikloi]] deritze itsas mailako erreferentzian presio atmosferiko normala baina presio handiagoko eskualdeei, hots, <math>1013 \text { hPa}</math> baino presio handiagoko isobarak biltzen dituztenei. Mapa meterorologikoetan <math>\text {A}</math> letraz (edo <math>\text {H}</math> letraz) sinbolizatzen dira, letra hori eskualde antiziklonikoaren erdigunean jarrita. Erdigunearen inguruan ageri dira modu zentrokidean marraztuta isobarak, zenbat eta erdigunetik aldenduago hainbat eta presio txikiagoa adieraziz. [[Ipar hemisferio|Ipar Hemisferioa]]<nowiki/>n, antizikloien inguruko isobaren geziak orientaturik
<nowiki/><nowiki/>[[Fitxategi:Pression moyenne niveau de la mer jja.png|thumb|330x330px|Lurreko batez besteko presio atmosferikoa itsas mailan ekain, uztail eta abuztuan. ]]▼
[[Depresio (meteorologia)|Depresio]] edo [[Depresio (meteorologia)|borraska]] deritze itsas mailako erreferentzian presio atmosferiko normala baina presio txikiagoko eskualdeei, hots <math>1013 \text { hPa}</math> baino presio txikiagoko isobarak biltzen dituztenei. Mapa meterorologikoetan <math>\text {D}</math>letraz (edo <math>\text {B}</math>,
▲[[Fitxategi:Pression moyenne niveau de la mer jja.png|thumb|330x330px|Lurreko batez besteko presio atmosferikoa itsas mailan ekain, uztail eta abuztuan. ]]
▲[[Depresio (meteorologia)|Depresio]] edo [[Depresio (meteorologia)|borraska]] deritze itsas mailako erreferentzian presio atmosferiko normala baina presio txikiagoko eskualdeei, hots <math>1013 \text { hPa}</math> baino presio txikiagoko isobarak biltzen dituztenei. Mapa meterorologikoetan <math>\text {D}</math> edo <math>\text {B}</math> letraz sinbolizatzen dira, letra hori eskualdearen erdigunean jarrita. Erdigunearen inguruan ageri dira modu zentrokidean marraztuta isobarak, zenbat eta erdigunetik aldenduago hainbat eta presio handiagoa adieraziz. [[Ipar hemisferio|Ipar Hemisferioa]]<nowiki/>n, borrasken inguruko isobaren geziak orientaturik daude erdigunearen inguruko higidura erlojuen orratzen aurkako noranzkoan. [[Hego Hemisferio]]<nowiki/>ko antizikloietan noranzkoa alderantzizkoa da, hau da, erlojuen orratzen modukoa. Oro har, borraskak eguraldi heze eta euritsuarekin elkarturik ageri dira.
==== Presioaren gradiente horizontala ====
Altitude bereko bi puntu
[[Fitxategi:Typhoon tip peak.jpg|thumb|Ti tifoia bere intentsitate maximoan.]]
Kostalde tropikaletan, depresio sakoneko gune zabaletan (<math>\text {980 hPa}</math> baino
=== Presio atmosferikoaren mugako balioak ===
Presio atmosferikoaren balioari dagokionez, interesgarria izan daiteke jakitea zein diren Lurrean neurturiko
* Batetik, <math>\text{750 m}</math>baino altitude handiagoen kasuan, Mongoliako Tosontsengel herrian <math>\text {1 086,8 hPa}</math>presioa neurtu ziren 2010eko urtarrilaren 10ean eta <math>\text {1 084,8 hPa}</math>-koa 2010eko urtarrilaren 20an. Balio horiek kalkulatu dira itsas mailara estrapolatuz, aire-zutabe hipotetiko bat suposaturik. · [[Fitxategi:Tornade003.jpg|thumb|Oklahoma-ko Union City-n 1973ko maiatzaren 24an gertaturiko tornadoa. ]]Bestetik, <math>\text{750 m}</math> baino altitude txikiagoen kasuan, <math>\text {1 083,8 hPa}</math> neurtu ziren Errusiako Agata, Evenhiyskiy herriko estazio meteorologikoanBestetik, <math>\text{750 m}</math> baino altitude txikiagoen kasuan, <math>\text {1 083,8 hPa}</math> neurtu ziren Errusiako Agata, Evenhiyskiy herriko estazio meteorologikoan▼
Neurturiko balio minimoa ziklo tropikaletan gertatzen dira:▼
▲* Batetik, <math>\text{750 m}</math>baino altitude handiagoen kasuan, Mongoliako Tosontsengel herrian <math>\text {1 086,8 hPa}</math>presioa neurtu ziren 2010eko urtarrilaren 10ean eta <math>\text {1 084,8 hPa}</math>-koa 2010eko urtarrilaren 20an. Balio horiek kalkulatu dira itsas mailara estrapolatuz, aire-zutabe hipotetiko bat suposaturik. ·
▲Neurturiko balio minimoa:
* Filipinetan, 1979ko urriaren 12an, Tip [[Zikloi tropikal|tifoi]]<nowiki/>aren zentrotik hu<nowiki/>rbil, <math>\text {870 hPa}</math>-ko presioa.
Bestalde, [[tornado]] izeneko fenomeno berezieta<nowiki/>n <math>\text {400 km/h}</math> arteko haize<nowiki/>ak sor daitezke, nahiz tamaina txikikoa lur-eremua hartu.
== Presio atmosferikoaren eragina gure organismoan ==
Gauden tokiko presio atmosferikoak eragina izan dezake gure organismoa, bereziki altitude handiko lurraldeetan gaudenean. Hasteko, kontuan eduki behar da aireko oxigenoaren proportzioa txikiagoa dela horrelakoetan, eta horrek sintoma bereziak
[[Fitxategi:Olla a Presión.jpg|thumb|Presio-lapikoetan bizkorrago egosten dira janariak, ura tenperatura altuagoan hasten baita irakiten.]]
== Uraren irakite-tenperatura eta presio atmosferikoa ==
Presio atmosferiko normalean, uraren irakite-tenperatura edo [[Irakite-puntu|irakite-puntua]] <math>\text {100 } ^\circ \text {C}</math>-an
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda}}
|