|
== Historia ==
Biblia[[Biblia#cite%20note-3|<sup>[3]</sup>]] eta eskriturak sortu baino lehen, jendeak istorioak belaunaldiz belaunaldi ahoz pasatzen zituen kontu handiz. Xehetasun guztiak emateaz eta ondo zabaltzenzabaltzeaz arduratu ziren. Apaindurarik gabe.
Bibliaren arabera K.a. 1400. urtean, Biblian kontatzen den moduan, [[Jainko|Jainkoak]] [[Moises]] inspiratu zuen lehenengo bost Bibliak idazten hasteko. Hurrengo 1.500 urteetan, beste 40 gizon inspiratu omenzituela zituenkontatzen du Bibliak, hiru kontinentetakoak. Hizkuntza askotan idatzi zituzten liburuak. Poesia, profezia, historia, instrukzio eta [[Jesus Nazaretekoa|Jesusen]] bizitzaz zekiten lehenengo eskuko testigantzaktestigantzaz idatzi zituztenzuten.
Guztira, 66 liburu sortu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izena=Por Ana|abizena=Fermin|izenburua=Lista de los libros de la [[Biblia|url=https://www.aboutespanol.com/cuales#cite%20note-son-los-libros-de-la-biblia-9754384|aldizkaria=aboutespanol|sartze-data=2019-03-01}}<sup>[4]</refsup>]]. HainbesteBibliaren hitzetan, hainbeste idazteko inspirazioa eduki ondoren, lanean jarraitzeko intentzioa zutenez, liburu guztiak batu eta bat sortzearen erabakia hartu zuten. Horretarako, liburu guztiak Jainkoak inspiratutakoak izan behar zuten eta ez bazen horrela, liburua ez zenzela kontuan hartuko kontatzen du Bibliak.
[[Jamniaren elizbatzarra]] sartu zen lanera<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Concilio de Jamnia|hizkuntza=es|data=2018-08-07|url=https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Concilio_de_Jamnia&oldid=109793464|sartze-data=2019-03-01|encyclopedia=Wikipedia, laerrabino enciclopediajudutarren libre}}</ref>. Ikastun hauekbatzarra, eskriturak ikertu zituzten irizpide zorrotz bat jarraituz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=04 El Canon de la [[Biblia|url=https://mercaba.org/ARTICULOS/B/BIBLIA#cite%20CURSO/04_el_canon_de_la_biblia.htm20note-6|aldizkaria=mercaba.org|sartze-data=2019-03-01}}<sup>[6]</refsup>]]. TestuZiotenez testu bakoitzak; "historikoki ederra" izan behar zuen, [[Aitalehen|patriarka]] handi batek idatzia eta beste artikuluekin gatazkarik ezin zuen izan. Hiru irizpide hauek betetzen zituzten liburuak 39 izan ziren.
Lehenengo urteetan, kristautasunak pertsekuzioak jasan zituen[[Kristautasun|kristautasuna]] pertsekuzio[[Biblia#cite%20note-7|<refsup>{{Erreferentzia|izena=G.[7]</sup>]] E.bat M.jasa debehar Ste|abizena=Croix|izenburua=WHY WERE THE EARLY CHRISTIANS PERSECUTED?1|orrialdeak=6–38|hizkuntza=en|data=1963-11-01|url=https://academic.oup.com/past/article/26/1/6/1509070|aldizkaria=Past & Present|alea=1|zenbakia=26|issn=0031-2746|doi=10.1093/past/26.1.6|sartze-data=2019-03-01}}</ref>izan zuen. 303. urtean, [[Erroma|Erromak]] liburu kristau guztiak suntsitzea[[Biblia#cite%20note-8|<sup>[8]</sup>]] ordenatu zuen. JendeArrakasta gutxiko agindua izan zen kristau askok galdu zuenberaien bizia etaeman idazlanakzutelako ezeskritura zituztenhauek suntsitubabesteko. 367.urtean, jada eskritura eta letra dezente zabalduzeuden zirenzirkulatzen. Testu haietan Bertan, Jesusen bizitzaren inguruan hitz egin eta kristautasunakkristauak bizirik jarraitu behar zuelazutela aldarrikatukomunikatzen zutenzen.
Berriz ere beste ikastun talde bat batu zen. Cartagoko kontzilioa. [[Apostolu|Apostoluek]] eta beraien gertuko kideek idatzi zituzten liburuak zein ziren aztertu zituzten. Irizpide horri jarraituz[[Biblia#cite%20note-9|<sup>[9]</sup>]], [[Itun Berria]] sortu zuten. Guztira 27 libururekin.
[[Itun Berria]] sortu zuten. Guztira 27 libururekin.
Hurrengo 1000 urteetan aro gogorilun[[Biblia#cite%20note-10|<sup>[10]</sup>]] bat bizi izan zen. Jesusen hitzak, isolatuta bizi ziren [[Monje|monjeen]] bitartez[[Biblia#cite%20note-11|<sup>[11]</sup>]] mantendu ziren bizirik. Ordu asko sartzen zituzten lanean. Argi gutxi eta kondizio deserosoetan. Hitz bakoitza eskuz idazten eta orri bakoitza amaitzean, hitz bakoitza kontatzen zuten beraien zehaztasuna ziurtatzeko.
1300.urtean, [[Pizkundea|Errenazimenduan,]] interes berritzaile bat egon zen. Arte, zientzia, historia eta teologian. Biblia [[Apaiz|apaizentzat]] bakarrik zegoen eskuragarri. Beraiek bakarrik ulertzen zuten hizkuntza batean zegoen idatzita.[[Hebreera|Hebreeraz.]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=[[Biblia hebrea|data=1300|url=https://www.wdl.org/es/item/11363/|aldizkaria=www.wdl.org|sartze#cite%20note-data=2019-03-01}}12|<sup>[12]</refsup>]] [[Jonh Wiclef-ek[[Biblia#cite%20note-13|<sup>[13]</sup>]] pentsatu zuen eskriturak denentzat eskuragarri egon behar zirela. Horregatik, latinetik ingelesera itzultzen hasi zen Itun zaharra. Urte honetarako, jendea desesperatuta zegoen Biblia nahi zutelako. Kopiak, arraroak eta garestiak ziren. Bat egiteko urteak eskaini behar zitzaizkion idazten.
1450.urtean, [[Johannes Gutenberg|Johann GutenbergGutenber]]<nowiki/>g liburuak kopiatzeko modu baten bila zebilen. Berak [[Inprimatzeko makina|inprenta]] [[Biblia#cite%20note-14|<refsup>{{Erreferentzia|izena=Enrique|abizena=Bayo|izenburua=¿Quién inventó la imprenta? - Johann Gutenberg|hizkuntza=es-ES|data=2016-05-17|url=https:[14]<//www.laimprentacg.com/quien-invento-la-imprenta/|aldizkaria=La Imprenta|sartze-data=2019-03-01}}sup>]]<nowiki/ref>deitzen zion. Bost urte pasa zituen hitz bakoitza bere tokian jartzen. AzkeneanBaina hori guztia eta gero, inprentako lehenengo Bibliaren kopia sortu zuen latinez. Ingelesez idatzitako biblia bat izateko eskaria zegoenez, [[William Tyndalek]] ekin zion lanari. Horregatik, Tyndal Sutan erre zuten[[Biblia#cite%20note-15|<refsup>{{Erreferentzia|izenburua=Iglesia Evangélica Pueblo Nuevo|url=http://www.iglesiapueblonuevo.es/index.php?codigo=bio_tyndale|aldizkaria=www.iglesiapueblonuevo.es|sartze-data=2019-03-01}}[15]</refsup>]] eta ondoriozhorregatik [[Miles Couerdalek]] amaitu zuen lana<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Miles Coverdale y la primera [[Biblia completa en inglés — BIBLIOTECA EN LÍNEA Watchtower|url=https://wol.jw.org/es/wol/d/r4/lp#cite%20note-s/201240816|aldizkaria=wol.jw.org|sartze-data=2019-03-01}}<sup>[16]</refsup>]] 1535.urtean.
Suitzako ikastun talde batek 1565.urtean, Biblia banatu zuen bertso eta kapituluetan[[Biblia#cite%20note-17|<refsup>https://es.aleteia.org/2016/03/07/quien-dividio-la-biblia-en-capitulos-y-versiculos/[17]</refsup>]]. 1615.urtean, [[Jakue I.a Ingalaterrakoa|Jakue I.aren]] lehenengo bertsioa atera zen. Ikastun talde honek, [[Hebreera|hebreerazko]] eta [[Greziera|grezierako]] idazlanak itzultzen jarraitu dute gaur egungo hizkuntzetara mundu osoko pertsonentzako.
=== Euskal Herrian ===
| 