Euskal pilota: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Gorputz Hezkuntza}}) |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
2. lerroa:
{{beste erabilpenak|kirolari|bola|Baloi}}
[[Fitxategi:elizondo_trinquete.jpg|
[[Fitxategi:Ainhoa fronton et église.jpg|
'''Pilota''' edo '''pilota jokoa''' (edo, [[Euskal Herria|Euskal Herrikoak]] ez diren pilota jokoetatik bereizi behar bada, '''eusko pilota''' edo '''euskal pilota'''<ref>Gogoan izatekoa da, hitzez hitz hartuz gero, ''euskal pilota'' terminoaren esanahia «euskarazko pilota» dela.</ref>) Euskal Herriko [[kirol]]a da, [[pilotaleku]]an jokatua. Oro har, 2 edo 4 [[pilotarien zerrenda|pilotarik]] (bi taldetan banatuta) txandaka pilota jotzen saiatzen dira, pilotak bi bote egin baino lehen, eta pilota joko eremutik kanpora bota gabe; lortzen ez duenak galduko du tantoa. Jokoaren aldaerak bereizteko, bi alderdi hauek hartzen dira kontuan: pilotaleku mota (plaza hormagabea, horma bakarreko pilotalekua, trinketa...) eta pilota zerekin jo behar den (esku hutsa, pala, xarea...).
20. lerroa:
{{esaera2|Pilota hartu eta gozatu egiten zuen bati eman, bestea saihestu, hirugarren bati eskuetatik kendu, beste bat geldiarazi... oihu biziz egiten zuen zarata: "kanpora, luze, beregana, gainetik, behera, gora, labur, bota berriro bira eginez".
|[[Antifanes]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Kondaira|hizkuntza=eu-ES|url=http://www.kondaira.eus/index.php/kondaira/historiaMateriala/testuak}}</ref>}}
Hasieran, mugatutako zelai edo soroetan aritzen ziren denbora pasa, deman eta lehian. [[Jose Zufiaurre]] etnografoak dioenez,<ref>''Beasain egunez egun'', Beasaingo udal aldizkaria, 2009ko azaroaren 13ko alea</ref> Euskal Herrian, antzina, zelai lau batean laukizuzen bat markatzen zuten aitzurrarekin, erdian sare bat jarri, eta jokalari bakoitza alde batean jartzen zer. Gaur egungo tenisaren egitura bera, baina eskuz jokatzen zuten. Aralarren bederatzi pilotaleku aurkitu eta izendatzea lortu du Jose Zufiaurrek.
26. lerroa:
Pilotan, hamaikatxo eratan jokatu izan da, baina bateratzeko arau batzuk ere ezarri ziren. [[Erdialdeko Amerika]]n, [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]] eta [[Mendebaldeko Europa]]n, duela mende asko jokatu izan da.
[[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] ''pila'' deitzen zaion jokoa eraman zuten [[Galia]]ra. Denboraren poderioz joko hori aldatuz joan da, ''paume'' ("ahur") jokoa sortuz. Zelai eta herrietako plazetan jokatzen zen jokoa da ''paume'', eta denbora igaro ahala hainbat tresna erabili dira pilota jotzeko, [[burgesia|burgesek]] eta [[noblezia|aitoren semeek]] eskularru zein erraketak erabiltzeraino.
Lehengo garaietako [[hilarri]]etan grabatuak egiten zituzten, eta horregatik dakigu pilotariek omen handia zutela gure gizartean.
80. lerroa:
Oiartzungo Txost elkarteko Anton Mendizabalek 2015ean joko zuzeneko modalitateetan 500 jokalari inguru aritzen zirela estimatzen zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=Imanol|abizena=Garcia Landa|urtea=2015-11-08|izenburua=Pilota joko zaharrak berrikasten|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://ataria.eus/tolosaldea/1446804309278-pilota-joko-zaharrak-berrikasten|aldizkaria=Tolosaldeko ataria|sartze-data=2018-08-04}}</ref>
Jokalekua ''pilotaleku luzekoa'' da,<ref>«Bi urte honetan txit jai arratsalde gutxi gelditu zaizkit oharkera hau egitera pilotaleku luzekora joan gabe».<br />[[Joan Ignazio Iztueta]] (1824): ''Gipuzkoako dantza gogoangarrien kondaira''.</ref> hots, hormarik gabeko plaza (antzina, belar soroa). Tantoei ''kintzeak'' deitzen zaie, eta tenisean bezala zenbatzen dira: 15, 30, 40 eta jokoa.
Pasakan izan ezin, beste hiru modalitateetan, jokalekuaren borroka ere izaten da, hau da, pasamarraren alde batean edo bestean jokatzeko aukeraren borroka, garrantzitsua gertatzen baita alde onenean egotea kintze gehiago lortzearren. Lekuaren borroka hori [[Arraia (pilota)|arraia]] edo xixaren bitartez gertatzen da.
87. lerroa:
=== Zeharkako pilota jokoak ===
Nazioartean, lehiaketako modalitateak zeharkakoak dira, hots, pilota ez doa zuzenean jokalari batengandik aurkariarengana, baizik eta bien artean frontisa jo behar du. Lau dira zeharkako pilota jokoen modalitateak: trinketa, 30 metroko pilotalekua, 36 metroko pilotalekua eta 54 metroko pilotalekua. Mota horien barnean, 14 espezialitate ofizial bereizten dira.
* [[Trinket]]ean espezialitate hauek egiten dira: paletan gomazko pilotarekin (gizonak nahiz emakumeak), larruzko pilotarekiko paleta, esku huska (banaka eta bikoteka) xarea eta pasaka.
* 36 metroko pilotalekuan (pilotaleku motza edo ezker-pareta ere deitzen zaio) jokatzen dira pala motza, larruzko pilotarekiko paleta, eta esku huskako pilota (buruz buru edo binaka).
* 30 metroko pilotalekuan jokatzen dira frontenisa (emakumeak nahiz gizonak) eta gomazko pilotarekiko paleta.
103. lerroa:
Hona hemen pilotaleku tipiko baten eskema; kontuan izan, dena dela, badirela bestelakoak ere (trinketa, kasu), eta luzerak aldakorrak direla:
[[Fitxategi:Semantisation cancha mur a gauche --Domaine public--Creation personel_EUSKARAZ.gif|
==== Pilotaleku ospetsuak ====
130. lerroa:
[[Antonio Peña Goñi]] donostiarra da lehenengo iturria, begiratuena, -eta agian bakarra- iragan mendeetako pilotariak ezagutzeko. [[1892]]an [[Madril]]en argitara emandako ''La pelota y los pelotaris'' liburua euskal kirolari dedikaturiko lehenengo idazlana dateke. Pilotaren historiari erreparatzen dio eta hor aurkitzen ditugu antzinako pilotarien izenak, sarritan askoz gehiagorik ez, tamalez.
[[Perkain]] nafarra eta [[Azantza (pilotaria)|Azantza]] lapurtarra dira herriaren gogoan dirauten lehenbizikoak. Haiekin batera, mende amaieran eta XIX.aren hasmentan, beste izen batzuk ditugu aipatu liburu horretan: [[Isidro Indart]], horren seme [[Jose Ramon|Jose Ramon Indart]], ezizenez ''Mitxiko''; ondoren [[Gamio]] apaiza, [[Bixente]] Arantzakoa; gipuzkoarren artean Felix Santo Domingo hernaniarra, [[Legorreta]]ko apaiza, Irazusta, ezizenez ''Tolosha''.
* [[Indalecio Sarasketa|Aizpiri Txiki]] edo Eibarko Txikito
195. lerroa:
** [[Imanol Lopez]]
** [[Gotzon Enbil]]
* '''Historikoak'''
** [[Katxin Uriarte]]
** [[Txikito Bolibar]]
219. lerroa:
== Pilota txapelketa nagusiak ==
[[Fitxategi:Olympic pictogram Basque pelota.png|
=== Esku huskakoak ===
| |||