Lankide:Idoia Bueso/Proba orria: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
No edit summary
2. lerroa:
 
== Taxonomia ==
Generoa [[Lineo|Carolus Linnaeus]] zientzialari, naturalista, botaniko eta zoologo suediarrak deskribatu zuen eta ''[[Species Plantarum]]-''en argitaratua izan zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Tropicos {{!}} Name - Salix caprea L.|url=http://www.tropicos.org/Name/28300146|aldizkaria=www.tropicos.org|sartze-data=2019-03-15}}</ref>.
 
Ikuspuntu taxonomikotik zailtasunak aurkezten dituen generoa da, izan ere, espezieen arteko desberdintasunak ezartzea nahiko zaila da. Zailtasun hauek espezieek morfologikoki dituzten bariazioen ondorio dira batez ere.
22. lerroa:
Fruitua 2 eta 4 mm bitarteko kapsula da, barnean ile luzez osatutako “mototsak” diren hazi txikiak dituena. Motots hauen funtzioa dispertsioan laguntzean datza. Fruituan dagoen [[obozelula]] kopurua aldakorra da espeziearen eta urteko baldintza klimatikoen ondorioz. Kapsulen irekiera, loratzearen 2 hilabete geroago ematen da, martxoa eta ekaina bitartean gutxi gora behera. Sexualki garatzeaz gain, zenbait espeziek [[Fragmentazio|fragmentazioz]] ugal daitezke ([[Ugalketa asexual|asexualki]]).
 
==='''''Salix alba'''''Habitat<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Salix|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/genero/salix.html|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2019-03-15}}</ref>===
== Habitat ==
Genero honetako landareak ingurune epel eta hezeetan hazten dira. Orokorrean ibai eta aintziren inguruan aurkitu ditzakegu, hau da, hezetasun handiko eremuetan. Substratuari dagokionez [[Kareharri|kareharrizko]] edo [[Dolomita|dolomitazko]] lurrak faboratzen dituzte.
 
36. lerroa:
2006an egindako ikerketa batzuek adierazten dute Salix generoko landareak landaretza gabeko lurraldeetan hazi eta haien [[Txoko ekologiko|nitxo ekologikoa]] osatzen dute. Zuhaitz hauek ur guneetan hazten direnez, kalkulatu da batez beste sahatz bakoitzak 500 ml/urteko ura kontsumitzen direla. Ondorioz sahatz-azalera handiko guneek beste espezie batzuen deshidratazioa eragin dezakete.
 
== Erabilera<ref name=":0" />==
Aintzinatik zuhaitz honen azala oso preziatua izan da [[sendagai]] gisa. Ameriketetan, [[Indigena|indigenek]], eta [[Egipto|egipton]] besteak beste azal honen propietate [[analgesiko]], [[Antiinflamatorio ez esteroideo|antiinflamatorio]] eta [[Antierreumatiko|antierreumatikoez]]. [[Salicina|Salicinak]] propietate hauek ematen dizkio eta [[Sedante|sedanteetan]], [[Edabe|toniko]] eta [[Antirreumatikoetan|antierreumatikoetan]] erabiltzen ziren besteak beste.
 
56. lerroa:
== Euskal Herriko banaketa ==
 
==='''''Salix alba'''''===
==='''''Salix alba'''''<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Salix|hizkuntza=es|url=https://www.asturnatura.com/genero/salix.html|aldizkaria=Naturaleza y turismo|sartze-data=2019-03-15}}</ref>===
Sahats zuria edo zume zuria (''[[Zume zuri|Salix alba]]''), Europa eta Asiako mendebalde eta erdialdean aurkitzen da<ref name=":1">{{Erreferentzia|izena=Meikle, R.|abizena=D.|izenburua=Willows and poplars of Great Britain and Ireland|argitaletxea=Botanical Society of the British Isles|data=(1987 printing)|url=https://www.worldcat.org/oclc/12494242|isbn=0901158070|pmc=12494242|sartze-data=2019-03-15}}</ref><ref name=":2">{{Erreferentzia|izena=Rushforth,|abizena=Keith.|izenburua=Collins wildlife trust guide trees : a photographic guide to the trees of Britain and Europe|argitaletxea=HarperCollins|data=1999|url=https://www.worldcat.org/oclc/41338335|isbn=0002200139|pmc=41338335|sartze-data=2019-03-15}}</ref>. Bere izena, hostoak azpialdean duten kolore zuritik datorkio. 10-30m-ko altuera izan dezake, enborra 1m diametrokoa eta koroa luzea eta irregularra. Azala, gris-marroia da, longitudinalki zartatua alde zaharrenetan eta gris- berdexka ale gazteenetan. Hostoek, 5-10cm-ko luzeera eta 0.5-1.5cm-ko zabalera dute, eta beste sahats-etakoak baino zurbilagoak dira, dituen ile zuri eta finak direla eta. Loreak, udaberri hasieran agertzen dira eta [[Polinizazio|polinizazioa]] [[Intsektu|intsektuen]] bidez ematen da.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Mitchell, Alan|abizena=F.|izenburua=A field guide to the trees of Britain and northern Europe|argitaletxea=Collins|data=1974|url=https://www.worldcat.org/oclc/1080206|isbn=0002120356|pmc=1080206|sartze-data=2019-03-15}}</ref>
 
==='''''Salix atrocinerea'''''<ref name=":0" />===
Sahats iluna (''[[Sahats ilun|Salix atrocinerea]]''), Europako alde atlantiarrean agertzen da batez ere, eta Afrika iparraldean ere aurki daiteke. 9-12m-ko altuera izan dezake, azala arre iluna du, enborrean koska longitudinalak ditu -azalaren erortzearen ondorio- eta koroa ez da oso dentsoa. Adar gazteenak iletsuak dira eta urte bat baino gehiago dituzten adarrak ilegabeak dira. Hostoak hortz lodi eta markatuez hornituak egon daitezke, zimurtsuak dira eta nerbio oso nabarmenduak dituzte. Hasieran iletsuak dira, baina garapen prozesuan zehar ileak galtzen dituzte -nerbioetan ile gorrixka batzuk geratzen dira- goialdean kolore berde-iluna eta behean kolore gris-zuria erakutsiz. Loraldia, urtarrila eta martxo artean ematen da.<ref name=":0" />
 
==='''''Salix caprea'''''<ref name=":0" />===
Ahuntz sahatsa (''[[Ahuntz-sahats|Salix caprea]]''), Europa eta Asia erdialde eta mendebaldean aurki daiteke. 6-12m-ko altuera izan dezake, kasu batzuetan 20m-tara ere iritsi izan da. Bere izena, ''[[Hieronymus Bock]]'' botanikoak egindako herbario batean du jatorria, zeinetan zuhaitz honen ilustrazioan, ahuntz bat agertzen den zuhaitza jaten. Azala leuna da eta kolore arre-gorrixka du. Adar gazteak, ilaundunak izaten dira, eta gero ilea galtzen dute. Hostoek, 5-10cm-ko luzeera eta 3-6cm-ko zabalera dute, [[Peziolo|pezioloa]] 0.5 cm-koa da, hostoaren nerbioa nabarmena eta hostoaren goialdea kolore berdekoa eta azpialdea gris ilupa. Loraldia, urtarrila eta maiatza artean ematen da.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3">{{Erreferentzia|izena=Bean, W. J. (William Jackson),|abizena=1863-1947.|izenburua=Trees and shrubs hardy in the British Isles|argitaletxea=J. Murray|data=1970-<80>|url=https://www.worldcat.org/oclc/103403|edizioa=8th ed., fully rev.|isbn=0719517907|pmc=103403|sartze-data=2019-03-15}}</ref>
 
==='''''Salix eleagnos'' subsp''. angustifolia'''''<ref name=":0" />===
Zume hostoestua (''[[Zume hostoestu|Salix eleagnos]]''), Europako erdialde eta hegoaldean, Asia hego-mendebaldean eta Afrikako iparraldean auki daiteke. Oso ugariak iberiar penintsulan, eta oso urriak Portugalen. 6-12m-ko altuera izan dezake, [[Enbor (argipena)|enborra]] zartatua, kolore arre-beltzekoa eta koroa oso adarkatua. Adar zaharrenak ilegabeak dira, kolore arre-gorrikoak eta adar gazteenak, ilaundunak. Hostoek, 2-10cm-ko luzeera eta 1-2cm-ko zabalera dute, linealak eta zimurtsuak. 16-20 nerbio pare dituzte, eta [[Peziolo|pezioloa]] 0.5cm-takoa -iletsua eta [[estipula]] gabea edo glandularra-. Loreak, otsaila eta apirila bitartean ateratzen dira.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Vidaller Tricas, Rafael,|abizena=1963-|izenburua=Los árboles del Alto Aragón|argitaletxea=Instituto de Estudios Altoaragoneses|data=1987|url=https://www.worldcat.org/oclc/434892304|isbn=8439888775|pmc=434892304|sartze-data=2019-03-15}}</ref>
 
==='''''Salix fragilis'''''<ref name=":0" />===
Zume hauskorra (''[[Zume hauskor|Salix fragilis]]''), Europa eta Asia mendebaldean aurki daiteke. 10-20m-ko zuhaitz ertaina da (29m-tara ere heldu izan dira). Enborra 1m-ko diametroa baino handiagoa izan daiteke eta enbor bat baino gehiago izan ditzake. Koroa zabala, konikoa, irregularra eta batzuetan okertua. Azala, gris-marroi kolorekoa da eta ale zaharretan zartatua egoten da. Hostoak, berde distiratsuak dira, ertz zerratuak eta 9-15cm-ko luzera eta 1.5-3cm-ko zabalera dute. Udaberri hasieran hostoak iletsuak izaten dira, eta gero ileak galtzen dituzte.
 
Loreak, udaberri hasieran agertzen dira. Europa eta Asiako zuhaitza denez, beste herrialde batzuetan, inbaditzaile izaera bereganatu du. Zelanda berrian, adibidez, bere salmenta edo distribuzioa debekatuta dago, eta zuhaitz arrak bakarrik mantentzen dituzte, hauek kontrolpean izanda.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />
 
==='''''Salix purpurea'' subsp''. lambertiana'''''<ref name=":0" />===
Zume gorria (''[[Zume gorri|Salix purpurea]]''), Europa eta Asia mendebaldean aurki daiteke. 6m-ko altuera izan dezakeen zuhaixka bat da, adar gazte ilaundun eta adar zahar ilegabeak ditu. Gris distiratsuk dira, eta batzuetan zurixkak ([[Berniz|bernizatuta]] daudela ematen du), horixkak, gaztaina-gorri edo beltz moduan ikusi daitezke. Hostoek, 5-7cm-ko luzera eta 1-1.5cm-ko zabalera dute. Hostoaren periferiaren heren bat (punta aldekoa) koskaduna eta beste bi herenak leunak eta 8-12 nerbio pare ditu. Gehienetan ilegabeak dira, baina hostoaren azpialdea ilaunduna izan daiteke. [[Peziolo|Pezioloa]] 0.5cm-koa eta ilegabea da eta ez dira [[Estipula|estipularik]] agertzen. Loreak, urtarrila eta martxoa bitartean agertzen dira.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
== Erreferentziak ==