Klementzia Richard: berrikuspenen arteko aldeak

'''Maria Klementzia Richard Grandmontagne''' —{{lang-fr|Marie Clémence Richard}}— , '''Klementzia Bonaparte''' edo '''Bonaparte printzesa''' ([[Larraine]], [[1830]]eko [[azaroaren 28]]a – [[Londres]], [[1915]]eko [[azaroaren 14]]a) zuberotar euskalaria izan zen. [[Luis Luziano Bonaparte]]ren laguntzaile eta bikotea izan zen<ref>{{Erreferentzia|izena=Pierre |abizena= Machot |izenburua= Une Souletine méconnue, Clémence Richard, seconde épouse de Louis-Lucien Bonaparte |aldizkaria= [[Ekaina (aldizkaria)|Ekaina]]| lekua= [[Donibane Lohizune]] |alea= 90 | urtea= [[2004]]}}</ref>.

Ordurako eta [[1850]]etik aurrera Luis Luziano eta bere lehen emaztea, Maria Anna Cecchi, aparte bizi ziren bat etortzen ez zirelako<ref>{{Erreferentzia|abizena=Enrike Zabala|izenburua=Euskal literaturaren historia laburra|url=http://www.ueu.eus/download/liburua/EUSKALLITERATURARENHISTORIAlab.pdf}}</ref>, Luis Luziano [[Ingalaterra]]n eta emaztea [[Korsika]]n. Hala ere, Maria Annak ez zion inoiz Luis Luzianori legezko banaketarik onartu. Klementzia [[IngalaterraLondres]]raera joan zen bizitzera, Luis Luzianorekin batera, non Louis-Clovis ([[1859]] – [[1894]]) izeneko semea izan zuten.

[[1891]]eko [[martxoaren 17]]an lehendabiziko emazte hil eta, hiru hilabete geroago, [[ekainaren 15]]ean biak ezkondu ziren. [[Ezkontza]]k honek ez zuen luzaro iraun, izan ere, Luis Luziano urte bereko [[azaroaren 3]]an hil zen [[Fano]]n, [[Italia]]n.

Alarguna bilakatuta, Klementzia [[Londres]]en bizi zen, printzesa titulua mantenduztituluarekin. Orduan saldu zizkien euskal Diputazioei Luis Luziano eta biek bilduriko eskuizkribuak [[1904]]ean saldu zizkien Gipuzkoako, Bizkaiko eta Nafarroako diputazioei, nahiz eta Chicagoko[[Chicago]]ko [[Newberry Liburutegi]] unibertsitateakospetsuak lehenago eskatu<ref>{{Erreferentzia|abizena=P. Garmendia|izenburua=La colección de manuscritos del Príncipe Luis Luciano Bonaparte en la Diputación de Guipúzcoa|hizkuntza=es|url=http://hedatuz.euskomedia.org/1682/1/24138149.pdf}}</ref>, [[Azkue]] eta [[Fermín Lasala Collado|Fermín Lasala]] bitartekari izan zirelarik.

Gurasoak kanpokoak izanda ere, Klementzia txikitatik mintzatzen zuen [[euskara]]z. Horri esker, senarra lagundu zuenzezakeen euskalkiak eta toponimia ezagutzeko.<ref>[[Luis Luziano Bonaparte]] ''Cartes des Sept Provinces basques montrant la délimitation actuelle de l'Euskara et sa division en dialectes, sous-dialectes et variétés''</ref> Zubereraz gain, behe-nafarrera, goi-nafarrera eta gipuzkera menperatzen zituen. Haren lehengusuaren semeak, [[Francisco Grandmontagne]] idazleak, deskribatu zuenzituen bere familiaren hizkuntza ohiturak:

BadakiguEz dakigu zehazki zein izan zen Klementziaren lana euskal dialektologiaren alorrean. Baina badakigu, adibidez, [[Jose Antonio Uriarte]]k [[1859]]an Klementzia eta Luis Luzianori bidaltzen zizkiela bere bizkaierazko eskuizkribuak, Klementziak aldatu, zuzendu eta onar zitzan<ref>{{Erreferentzia|abizena=Juan Ruiz de Larrínaga|izenburua=Cartas del P. Uriarte al Príncipe Luis Luciano Bonaparte con noticias bio-bibliográficas|hizkuntza=es|url=http://www.ehu.eus/ojs/index.php/ASJU/article/view/7409}}</ref>. BonaparteBeranduago, [[1863]]tik aurrera, lan hau Koldo Otaegi koinatuak bete zuen, eta denborarekin Bonaparteren laguntzaile hurbilenetarikoa izan zen. Luis Luziano bera euskalduna ez zenez, Klementziak gutunak euskaraz idazten laguntzen zion, eta Zazpi Probintzietako Dialektoen Maparen egiazko koordinatzailea izan zela uste da, nahiz eta bere izenik inon agertu ez.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Amatiño|izenburua=Klementzia Richard, emakume ezkutua|hizkuntza=eu|url=https://eibar.org/blogak/amatino/klementzia-richard-emakume-ezkutua|aldizkaria=Eibar.ORG {{!}} Eibarko peoria|sartze-data=2019-02-27}}</ref>