Indar normal: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Artikulua ia osatuta daukat testuari dagokionez, baina oraindik xehetasunak falta zaizkit.
Azken ukituak falta dira.
43. lerroa:
Aurreko atalean, "indar normal" kontzeptua ukipen-indarren kasuan kontsideratu dugu, hain zuzen ere, elkarrekiko ukipenean dauden gorputzek elkarri egiten dizkioten indarrek ukipen-gainazalerekiko osagai perpendikular modura definituz. Alegia, perpendikulartasun horrek ukipen-ganazalari egiten zion erreferentzia. Baina partikulen higidura aztertzean, “indar normal” edo “osagai normal” terminoa beste adiera batez ere erabiltzen da, perpendikulartasuna ibilbidearekiko erreferentziaren arabera definituz, [[Indar baten osagaiak|Freneten erreferentzia-sistema]]<nowiki/>n egiten den bezala.
[[Fitxategi:Freneten erreferentzia-sistema.png|thumb|282x282px|Freneten erreferentzia-sistema higidura plano batean gertatzen denean.]]
'''Freneten erreferentzia-sistemako norabideak'''<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=_0Sam-ji3lU&t=12s|izenburua=Repère de Frenet|sartze-data=10-03-2019|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=fr|formatua=}}</ref>
'''Freneten erreferentzia-sistemako norabideak'''
 
Sistema honetan hiru norabide nagusi definitzen dira ibilbideko puntu bakoitzean: ''bektore unitario tangentea'', ''bektore unitario normala'' eta ''bektore unitario binormala''. Hiru bektore horiek [[Triedro ortogonal|triedro ortogonal]] bat definitzen dute ibilbideko puntu bakoitzean, ''triedro intritsekoa'' deritzona, eta, ibilbide kurbadunaren kasuan, aldatuz doana puntutik puntura. Ibilbidea laua denean (hau da, plano batean gertatzen denean), nahikoa da bektore tangentea (<math>\boldsymbol u_\text {T}</math>) eta bektore normala (<math>\boldsymbol u_\text {N}</math>) kontsideratzea, betorebektore binormala ez baita aldatzen higiduran zehar.
 
Freneten sisteman bektore normalak ibilbidearen [[kurbadura-zentrorakozentro]]<nowiki/>rako noranzkoa du. Hain zuzen ere, partikulren gainean eragiten duen indarraren osagai normala '''''indar zentripetua''''' da. Horrela deitzen da ibilbidearen [[kurbadura-zentro]]<nowiki/>ranzko noranzkoazentrorantz duelakozuzenduta etadagoelako; balio hau du:
<nowiki/><math display="block">\boldsymbol F_\text {z}=m\frac {v^2}{R}\boldsymbol u_\text {N},</math>
 
non <math>m</math> partikularen masa den, <math>v</math> partikularen abiadura ibilbideko puntu horretan partikulak duen abiadura den eta <math>R</math> ibibideak puntu horretan duenibilbidearen kurbadura berberabereko duenzirkunferentzia zirikunferentziarenukitzailearen erradioa. IndarHain zuzen ere, indar zentripetua da ibilbidea kurbarazten duenaduen, eta formula horrek adierazten du indar zentripetuak zer neurriko kurbadura sortzen duen.
<math display="block">\boldsymbol F_\text {z}=m\frac {v^2}{R}\boldsymbol u_\text {N},</math>
 
Bestalde, bektore tangenteak abiaduraren norabide eta noranzko berberak ditu. Zehazki, partikularen gainean eragiten duen indarraren osagai tangentzialak balio hau du:<math display="block">\boldsymbol F_ \text {T} = m \frac {\text {d}v} {\text {d}t} \boldsymbol u_\text {T}. </math><br />[[Fitxategi:Claudio Corti Silverstone 2013.jpg|thumb|250x250px|Zer indarrek egiten dute posible motoristek hartzen duten jarrera hori?]]
non <math>m</math> partikularen masa den, <math>v</math> ibilbideko puntu horretan partikulak duen abiadura den eta <math>R</math> ibibideak puntu horretan duen kurbadura berbera duen zirikunferentziaren erradioa. Indar zentripetua da ibilbidea kurbarazten duena.
Horrek eanesan nahi du [[Indar tangentzial|indar tangentzial]] horrek abiaduraren modulua aldarazten duela.  
 
Bestalde, bektore tangenteak abiaduraren norabide eta noranzko berberak ditu, eta partikularen gainean eragiten duen indarraren osagai tangentzialak balio hau du:
 
<math display="block">\boldsymbol F_ \text {T} = m \frac {\text {d}v} {\text {d}t} \boldsymbol u_\text {T}. </math>
[[Fitxategi:Claudio Corti Silverstone 2013.jpg|thumb|250x250px|Zer indarrek egiten dute posible jarrera hori?]]
Horrek ean nahi du indar tangentzial horrek abiaduraren modulua aldarazten duela.  
 
=== Adibidea ===
Indar normalarennormalari biburuzko adieraartikulu honetan zehazturiko bi horiekadierak batera kontsiderager daitezke, aztertzen ari garen objektuaren egoera zein den arabera. Horretarako, interesgarri da telebistan sarri pantailaratzen diren moto-lasterketetako irudi harrigarriak, bereziki bihurguneetan motoristek motoa nola inklinatzen duten erakusten dutenak. Zer indarrek egiten dute posible motoa jarrera horretan ibiltzeagidatzea?
[[Fitxategi:Motorista bihurgunean.png|thumb|250x250px|Motoristek bihurguneetan jasaten dituzten indarrak.]]
 
===== Motoristek bihurgunetan jasaten dituzten indarrak =====
Laburbilduz, motoristaMotoristak eta motoak osatutako multzoa objektu bakarra balitz bezala kontsideraturik, hiru indar ari dira eragiten multzo horretan: batetik, pisua (<math>m\boldsymbol g</math>), eta, bestetik, lurzoruko alfastoarekiko ukipen-indarraren bi osagaiak, alegia, indar normala (<math>\boldsymbol F_\text {N}</math>) eta marruskadura-indarra (<math>\boldsymbol F_\text {m}</math>).
 
Izatez, indar normalanormalak motorista-moto multzoaren pisua orekatzen du, eta marruskadura-indarra bihurgunea osatu ahal izateko indar zentripetua da. Dakigunez, marruskadura -indarra indar normalaren proportzionala da, proportzionaltasun-konstantea [[Marruskadura koefiziente|marruskadura-koefizientea]] izanik. Motoristentzat funtsezkoa da koefiziente hori ahalik eta egokiena izatea, irrist ez egiteko eta lurrera ez erotzeko. Horregatik, moto-lasterketetan garrantzi handia dute pneumatikoek[[pneumatiko]]<nowiki/>ek, eta lasterketamotorista bakoitzerakobakoitzaren talde teknikoak aproposenak aukeratzen dituzte lasterketako une bakoitzerako, ez baita gauza bera asfaltoa bistita egonbustita edo lehor egotea, ez eta zer tenperaturatan dagoen erere.Zer esanik ez, pneumatikoek adherentzia edo itsaspen oso handia izan behar dituzte, mugako baldintzetan aritzen baitira. <br />
 
== Erreferentziak ==
<brref name=":0" />
 
== Bibliografia ==
 
<br />
* J.R. Etxebarria & F. Plazaola, ''Mekanika eta Uhinak'', UEU (1992), ISBN: 84-86967-42-2.
* A. Bergara, N. Zabala, ''Fisika (mekanika eta uhinak),'' UPV/EHU (202)
* J.M. Agirregabiria, Mekanika eta uhinak I, UPV/EHU (2005)
* J.M. Agirregabiria, Mekanika eta uhinak I, UPV/EHU (2005)
 
== Ikus, gainera ==
 
* [[Marruskadura-indar|Marruskadura -indarra]]
*[[indar]]
*[[mekanika]]
*[[dinamika]]
*[[Erreferentzia-sistema inertzial|erreferentzia-sistema inertzial]]
*[[Erreferentzia-sistema ez-inertzial|erreferentzia-sistema ez-inertzial]]
 
[[Kategoria:Estatika]]