Wikipedia

Motia: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
49. lerroa:
}}
 
Motia (antzinako grezieraz: Μοτύη, Μοτύα; italieraz: Mozia, Mothia; Sizilieraz: Mozzia), antzinako hiri indartsu bat zen, Siziliako mendebaldeko kostako irla batean kokaturik, [[Trapani|Drepanum]] eta [[Marsala|Lilibeoren]] artean. [[Monje basiliotarrak|Monje basiliotarrek]], XI. mendean, irla San Pantaleon berrizendatu zuten. Stagnone urmaelean datza, [[Marsala|Marsalako]]ko udalerrikoa izanik.
Irlaren neurriak honako hauek dira: 850 metro luze, 750 metro zabal, Siziliako kostatik kilometro batera dago. Antzinean, [[lubeta]] batek irla lotzen zuen kostarekin, gurdiak gurpil handiekin hirira errazago heltzeko<ref>DIODORO SIKULO: XIV. 48.</ref>. Marmolezko eskultura bat aurkitu zen 1979an Motian [[auriga]] bat irudikatzen zuena<ref> BELL, Malcolm (1995): , ''III Memoirs of the American Academy in Rome Vol. 40'' “ The Motya Charioteer and Pindar's "Isthmian 2" , 1-42 or.
</ref>.
 
== Historia ==
Hiriaren sorrera, agian, K.a. VIII. mendean gertatu zen, hau da, Kartagoren fundazioaren mende bat ondoren. [[Fenizia|Fenizioen]] kolonia bat izan zen, gustuko zutenak antzeko tokietan merkataritzako guneak eraikitzea. Denboraren poderioz, hiria garrantzitsua bilakatu zen. Hasieran, bizitzeko modukoa ez zen irla, feniziarrek haren garaiko hiri aberatsenetako bat bilakatu zuten. Urmael baten erdian egotea bazen defentsa naturala, baina harresiez inguratuta zegoen ere. Putzuak erabiltzen zituzten ura lurruntzeko gero, lortutako gatza haize-errotetan ehotzen eta findatzen zen. Gaur egun, errotak eta gatz-putzuen (''Ettore Infersa'' izenekoak) jabeek konpondu dituzte bisitagarriak izateko.
Greziarrek, haien ohiturei eutsiz, hiriaren izena kondairazko jatorri bati lotzen zuten: Motya emakume batengandik zetorren, [[Herakles|Heraklesekin]]ekin zerikusia zuena<ref> ESTEFANO BIZANTZIOKOA
</ref>. Aurkitu diren txanpoietan Motia izena, feniziar ''Mtw ''hitzetik dator, ''artilea iruteko gunea'' esan nahi duena.
[[Sizilia|Siziliako]]ko beste feniziar koloniak bezala, [[Kartago|Kartagoren]]ren agindupean erori zen, [[Diodoro Sikulo|Diodorok]] esan bazuen ere kartagotar kolonia zela, beharbada ez zen guztiz egia izan<ref>TUZIDIDES: VI, 2. </ref><ref>DIODORO SIKULO: XIV. 47.</ref>.
Siziliako greziar koloniak ugaritu eta handiagotu zirenean, feniziarrek utzi zituzten etorri berrien ondoko eremuak eta hiru kolonia nagusien inguruan ezarri ziren, hau da, [[Solunte]], [[Palermo|Panorno]] eta Motia<ref> TUZIDIDES: l. c.</ref>.
Azken hau, Kartagotik eta Afrikako komunikazioetatik hurbil zegoenez eta, gainera, babestutako toki batean, kartagotarren gotorlekurik preziatuena bilakatu zen baita irlako merkataritzarako hiririk onena ere<ref>DIODORO SIKULO: XIV. 47. </ref>. Dirudienez, Lilibeok antzeko garrantzia izan zuen beranduago.
Hala ere, Motia oso gutxi aipatzen da historian setioa pairatu arte. Lehenengo aipamena [[Hekateo Miletokoa]] da<ref>ESTEFANO BIZANTZIOKOA: s. v.</ref> geroago, [[Tuzidides|Tuzididesek]]ek dio [[Atenastarrenatenastarren espedizioa|atenastarren espedizioaren]]ren garaian (K.a. 415), Motiafeniziarren koloniarik handiena zela<ref>TUZIDIDES: VI, 2.</ref>. Zenbait urte geroago, K.a. 409an, [[Hannibal Magon|Hannibal Magonek]]ek kartagotar armadarekin Lilibeon lehorreratu zenean, jeneral horrek itsas-armada Motiako golkoan ainguratu ondoren, lurretik [[Selinonteko gudua (K. a. 409)|Selinontera]] abiatu zen hiria erasotzeko<ref>DIODORO SIKULO: XIII. 54, 61.</ref>. Hiria suntsitu zuen, baina kartagotarrek alde egin ondoren, [[Hermokrates Sirakusakoa|Hermokratesek]], Sirakusako erbesteratu batek, horretan aurkitu zuen babesa eta handik jarraitzaile askorekin Panornoko eta Motiako eskualdeak arpilatzen zituen<ref>DIODORO SIKULO: XIII, 63.</ref>. [[Hamilkar I.a Kartagokoa|Hamilkarrek]] egindako espedizioan K.a. 407an, hi hiri horiek etengabean eman zien abegi kartagotar flotari<ref>DIODORO SIKULO: XIII, 88.</ref>.
 
[[FileFitxategi:Antzinako Sizilia.png|thumb|300px|<small><center>Siziliako antzinako hiriak</small>]]
 
=== Motiako setioa ===
Hiri honen kokapenaren estrategikoa dela eta, Dionisiok eraso egin zuen K.a. 397an. Motiako biztanleek Kartagok lagunduko zielakoan, borrokarako prestatu ziren kontinenterekin lotzen zuen lubeta moztuz. Dionisiok beste berri bat eraikitzeaz gain, katapultak ekarri zituen ere harresiak apurtzeko, baina motiarrek erresistentzia gogorra jarri zuten. Behin murruak zeharkatuta, motiarrek kalez-kale eta etxez-etxe defendatu zuten hiria. Azkenean, hiria erori zen eta greziarrek populazio guztia hil zuten<ref>DIODORO SIKULO: XIV, 47-53. or.</ref>.
Horren ostean, Dionisiok garnizio bat jarri zuen Biton esanetara. Bitartean, Dionisiok bere anaia Leptinesi ontziteriaren ardura eman zion. Hala ere, horrek ezin zuen K.a. 396ko udaberrian, [[Himilkon II.a Kartagokoa|Himilkon]] Palermon lehorreratzea, zeinak, ahalegin handirik gabe, Motia berreskuratu zuen<ref>DIODORO SIKULO: 55.</ref>. Hala ere, Motiak ez zuen aurreko garrantzia berreskuratu, Himilkonek, seguruago zelakoan, Lilibeo fundatu zuen eta Motiako biztanleria hara eraman zituen<ref>DIODORO SIKULO: XXIII, 10. 498. or.</ref>.
Harrez geroztik, Motia historiatik desagertu zen, eta irla horretan bakarrik arrantzale batzuk bizi ziren. Erromatarrek Sizilia konkistatu zutenean, [[Lehen Gerra Punikoa|Lehen Gerra Punikoan]]n (K.a. 264-241) Lilibeok Motia eklipsatu zuen.
Motiak greziar populaziorik ez bazuen ere Dionisioren konkista baino lehen, txanponak aurkitu dira ''ΜΟΤΥΑΙΟΝ'' greziar inskripzioekin. Inguruko Segestan gauza bera gertatu zen<ref>ECKHEL: I.liburukia, 225. or.</ref>.
 
=== Erdi Aroa ===
Erdi Aroan monje basiliotarrek praileek ezarri ziren irlan eta San Pantaleon izendatu zuten. 1888an, [[Joseph Whitake (ornitologo)|Joseph Whitakerrek]] aurkitu zuen hiria.
 
=== Gaurko egoera ===
Hasieran, Motiaren kokapena zenbait geografok dudak jarri zuten baina [[William Henry Smyth]]<nowiki/>ek argi identifikatu zuen hiria, Lilibeo eta San Teodoro muinoen artean zegoena. Kostak badia sakon bat eratzen du, horren aurrean hainbat harkaitz daudela, ''Stagnone'' izenekoak. Harkaitzen eta kostaren artean, San Pantaleón irla dago, non antzinako hiri baten aztarnak identifikagarriak diren, hala nola, harresien atal batzuk eta hauetako bi sarrerak. Irla osoan zehar, txanponak, adreiluak eta zeramikazko atalak aurkitu dira. Aztarnategiaren perimetroa ez da 2,5 km baino handiagoa eta han bakarrik arrantzale batzuk bizi dira<ref>SMYTH, William Henry: ''Sicily'', 235, 236. or.</ref>. Agerian dagoen hiriaren hedadura ados dago Diodorok esandakoarekin. Horren arabera, etxeak altuak ziren, eraikuntza sendokoak eta kale estuak zituen biztanleen defentsa ahalbiderateko<ref>DIODORO SIKULO: XIV. 48, 51.</ref>.
Whitaker Foundation (Palermo) da Motia irlaren jabea, hau ospetsua da Marsala ardoengatik. Irlan bisita daitekeena da: museo txiki bat eta zenbait zibilizazioetako ondo zaindutako hondakinak. Motiako aztarnek [[Egiptoko historia|Egipto]], [[Korinto]], [[Atika (eskualdea)|Atika]], [[Erromatar Monarkia|Erroma]] eta [[Heleniar]] zibilizazioetatik eragina dute.
[[Tofet|Tofeta]]a hilerria ezaguna da. Horretan errausten ziren umeak [[Tanit]] edo [[Baal]] Hammon jainkoei sakrifizio gisa eskainitakoak. Antzinako egoitza asko publikoarentzat zabaldu dira. Gidariek bisitarientzat ingelesez eta italieraz azaltzen dute.
[[FileFitxategi:Mozia (posizione).png |thumb|200px|<small><center>Motiako posizioa</small>]]
 
== Arkeologia ==
Motiako aurigaren eskultura, 1979an aurkitu zena, ikusgai dago Giuseppe Whitaker museoan. Gurdi-lasterketa baten garaile horrek oso aberatsa izango zen lan hori agintzeko. Feniziar gotorlekuen barruan aurkitu zen, eraiki zituztenak Dionisiok, K.a. 397an, Motia inbaditu baino lehen. Horren kalitatea aztertuz gero, egilea izango zen greziar bat [[Termopiletako gudua|pertsiarren porrotaren garaian]] bizi zena. Litekeena da, eskultura hau kartagotarrek, K.a. 409-405. urteen artean, greziar hiri batetik egindako arpilaketa izatea<ref>BELL, Malcolm (1995): ''The Motya Charioteer and Pindar's "Isthmian 2" , III Memoirs of the American Academy in Rome'', 40 liburukia, 1-42 or.</ref>.
 
2006ko martxoan egindako indusketek agerian utzi zuten etxe bat harresien ondoan. Lan horien arabera, Motia populatuta zegoen greziarren suntsitu ostean. Aurkitutakoaren artean sukaldaritzarako kaikuak, feniziar estiloko edalontziak, aldareak eta iruteko tresnak agertu dira.
 
== Fikzioan ==
[[L. Sprague de Camp]]<nowiki/>ek 1965ean idatzi zuen The Arrows of Hercules eleberri historikoa, non “K.a. 399ko” Motiako gudua gertakizun handiena den.
 
= Galeria =
<gallery>
File:StatuenMozia.jpg|thumb|300px|<small><center>Motiako auriga (K.a. V. mendea)</small>
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Motia"(e)tik eskuratuta