Biblia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Lanean ari den ikaslea, utziozue margen pixka bat Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
berreskuratu Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
28. lerroa:
'''Biblia'''<ref>EIMA: [http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-573/es/contenidos/informacion/dih/eu_5490/adjuntos/estilo_liburua/onomastika/IZEN_ZERRENDAK.pdf ''Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak'']</ref> ({{lang-grc|τὰ βιβλία|tà biblía}}, «Liburuak») [[judu|judaismoaren]], [[samaritanismo]]aren, [[kristautasun]]aren eta [[rastafarismo]]aren idazki sakratu eta nagusiak biltzen dituen liburu bilduma da. [[Erlijio]] horietako sinestunen ustez, Biblian [[Jainko]]aren hitza jakinarazten zaie gizakiei.
Bi atal nagusi ditu, [[Itun Zaharra|Hebrear Biblia]] eta kristauen [[Itun Berria]]. Kristauek Hebrear Bibliari ''Itun Zahar'' deitzen diote. Hebrear Bibliako testuak gehienbat [[hebreera]]z idatzi ziren (zati batzuk, [[aramera]]z), eta [[Jesus Nazaretekoa|Jesu Kristo]] jaio aurreko Israelgo herriaren historia kontatzen duten liburuek osatzen dute. Kristauek ez bezala, hebrearrek ez dute Jesus Nazaretekoa (Jesu Kristo) Jainkoaren semetzat aitortzen; horregatik, ez dute Itun Berria liburu sakratutzat onartzen. Itun Berria hasierako kristau batzuek idatzitako hainbat idazkiren bilduma da, I. mendeko [[koiné|koiné grezieraz]] idatzia; kristau idazle horietatik gehienak Kristoren judu dizipuluak zirela uste eta sinesten da. [[Kristau denominazio]]en artean ere desadostasunak daude, ea zer sartu behar litzatekeen kanonean, bereziki [[Bibliako apokrifoak|apokrifoei]] dagokienez.
Historian, beste edozein liburu baino aldi gehiagotan eta hizkuntza gehiagotara —2.000 baino gehiagotara— itzuli dute. Inoiz gehien saldutako liburua da, eta [[Mendebaldea (kultura)|Mendebaldeko]] literaturaren funtsetako bat.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zer da Biblia?|hizkuntza=en|url=https://prezi.com/clztrxqvmfid/zer-da-biblia/|aldizkaria=prezi.com|sartze-data=2019-02-28}}</ref>
== Historia ==
{{autopromozioa|Atal}}
Biblia<ref>{{Erreferentzia|abizena=DuBelloy|izenburua=Historia de la Biblia en 5 minutos (subtitulado)|data=2017-04-03|url=https://www.youtube.com/watch?v=66Ou4BAir24&t=7s|sartze-data=2019-02-28}}</ref> eta eskriturak sortu baino lehen, jendeak istorioak belaunaldiz belaunaldi ahoz pasatzen zituen kontu handiz. Xehetasun guztiak emateaz eta ondo zabaltzen arduratu ziren. Apaindurarik gabe.
K.a. 1400. urtean, Bibliak dioenez [[Jainko|Jainkoak]] [[Moises]] inspiratu zuen lehenengo bost Bibliak idazten hasteko. Hurrengo 1.500 urteetan, beste 40 gizon inspiratu zituen, hiru kontinentetakoak. Hizkuntza askotan idatzi zituzten liburuak. Poesia, profezia, historia, instrukzio eta [[Jesus Nazaretekoa|Jesusen]] bizitzaz zekiten lehenengo eskuko testigantzaz idatzi zuten.
53. lerroa:
Suitzako ikastun talde batek 1565.urtean, Biblia banatu zuen bertso eta kapituluetan. 1615.urtean, [[King James|King Jamesen]] lehenengo bertsioa atera zen. Ikastun talde honek, hebreerazko eta [[Greziera|grezierako]] idazlanak itzultzen jarraitu dute gaur egungo hizkuntzetara mundu osoko pertsonentzako.
=== Euskal Herrian<ref>http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/riev/57/57346394.pdf</ref> ===
Biblia euskaratu duten itzultzaileak, batzuetan katolikoak eta beste batzuetan protestanteak, XVI. mendetik aritu dira Biblia itzultzen. Hauen irizpideak aldatuz joan da doktrinagatik eta baita euskararen zati literarioa sortzen ari zelako.
Joana III.a Albretekoak Nafarroako erreginak, 1559 urtean, Calvinoren erreforma onartu zuenean, indar eta gogo guztiz hasi zen ideia berriak bere erresuman zabaltzen. Albreteko Joanek garbiro ikusi zuen euskararen garrantzia fede berria hedatzeko. Hartatik kargutu zuen Joannes Leizarraga Testamentu Berria itzultzeko eta fede berriak beharrezkoak zituen liburuak idazteko. Behingoz eta begi onez euskarak XVI.mendean ukan zuen hizkuntza moderno bat izateko aukera: Leizarragaren eskutik.
Joannes Leizarraga: Iesvs Christ gvre Iavnaren Testamentv Berria. 1571
Leizarraga apaiza zen Nafarroako erregina protestantismora pasa zenean 1559.urtean. Hurrengo urtean berak ere katolizismoa alde batera utzi zuen eta Testamentu Berria euskaratzeko erabakia hartu zuen. Leizarragaren itzulpena 1571an publikatu zuen La Rochellen. Baina liburuak ez zuen espero zuten zabalkuntza izan protestantismoak izan zuen porrotagatik Frantzian eta Espainian, baita kalbinismo nafarraren desagerpenagatik.
EAB: Elizen Arteko Biblia. 1994
Biblia interkonfesional bat da, hau da, espezialista katoliko eta protestanteek itzulia eta prespektiba doktrinalen arteko adostasun batean egina.
== Eduki nagusiak ==
209 ⟶ 222 lerroa:
== Eragina ==
Bibliak hainbat eremutan izan du eragina<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Influencia de la Biblia|hizkuntza=pt-BR|url=http://nuevotiempo.org/labibliahabla/2010/10/28/la-influencia-de-la-biblia/|aldizkaria=Novo Tempo|sartze-data=2019-02-28}}</ref> mundu osoan zehar, gainera, hainbeste hizkuntzatara itzulia dagoenez errazago zabaldu da eta eragin du. Eguneroko bizitzan ditugun eremu asko dira bibliaren eragina dutenak:<ref>{{Erreferentzia|izenburua=REFLEXIONES BIBLICAS: Influencia de la Biblia en nuestra cultura|data=2014-02-25|url=https://mitosyverdadesbiblicas.blogspot.com/2014/02/influencia-de-la-biblia-en-nuestra.html|aldizkaria=REFLEXIONES BIBLICAS|sartze-data=2019-02-28}}</ref>
'''Literatura''':<ref>{{Erreferentzia|izenburua=La influencia de la Biblia en la literatura.|hizkuntza=en|url=https://prezi.com/gk1qocygqyu5/la-influencia-de-la-biblia-en-la-literatura/|aldizkaria=prezi.com|sartze-data=2019-02-28}}</ref> Bibliako kontakizunen eragina idazle eta idazlan ugaritan aurkitzen da, baita erlijioekin oso kritiko direnengan ere (adibidez, [[Bernardo Atxaga|Bernardo Atxagak]] adierazi zuen [[Gabriel Aresti|Gabriel Arestiren]] iturri funtsezkoa Biblia dela).
Literatura biblikoak eragin itzela izan du Mendebaldeko kulturan eta historian. Biblian [[Israel]] herriko erlijio, filosofia eta literatura tradizioa dago bilduta, eta ondorengo hiru ezaugarri nagusi hauengatik da bereziki garrantzitsu:
221 ⟶ 234 lerroa:
Badira hainbat liburu eragin honen adibide direnak, erdi aroan, “[[Andre Mariari mirariak|Milagros de Nuestra Señora]]”, “[[Maitasun Onaren liburua|Libro de Buen Amor]]” eta “[[Santa Teresa de Jesus]]”. Orain aldiz, “[[Finis Mundi]]” eta “[[El hereje|El Hereje]]” adibidez.
'''Zinea''': Zinean erlijioa asko landu den gai bat da, film asko daude erlijioari buruz hizkuntza askotan, baina Bibliari buruz espresuki ez daude hainbeste. Hala ere, badira “[[El Arca de Noé]]”, “[[Rey de Reyes]]” eta “[[Quo vadis? (1951ko filma)|Quo Vadis]]” bezalako filmak.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Redacción|izenburua=Las 30 mejores películas bíblicas|hizkuntza=es|url=https://www.caminodeemaus.net/listas/mejores-peliculas-biblicas/|aldizkaria=Camino de Emaús|sartze-data=2019-02-28}}</ref>
'''Eskultura''': Gertakari bibliko desberdinak topa daitezke eskultura askotan artista askok garai desberdinetan eginak. Adibidez, [[Michelangelo|Miguel Ángelek]] “[[Moises (Michelangelo)|Moisés]]”, [[Berruguete (Madril)|Berruguetek]] “[[El Sacrificio de Isaac]]” edota [[Donatello|Donatellok]] “[[David]]”.
| |||