Amazigera: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Fonologia |
|||
104. lerroa:
|}
Kontsonante koartikulatuetan, / ʷ / zeinuak [[Kontsonante ezpainbikarituak|kontsonante ezpainbikarituak]] adierazten ditu, eta / ˁ / zeinuak [[Laringizatutako kontsonanteak|laringizatutako kontsonanteak]] adierazten ditu. Aurreko kontrasteez gain, kontsonante batek artikulazio "tentsoa" eta "lausoa" izan dezake (tradizionalki konsonante bikoitzak edo "geminatuak" gisa idazten dira).
=== Mofologia ===
Berbererazko erroak, Afroasiako beste hizkuntzetan bezala, "hezurdura" konsonantiko finko batez osatuta daude, eta bertan txertatzen diren bokalei esker forma jokatu desberdinak lor daitezke, izenetan eta aditzetan. Artizkiak gehitzeko prozedura morfologiko hau, beste hizkuntza-familia batzuetan arraroa dena, aurrizki eta atzizki ugari gehituta ere osatzen da. Erro gehienek 2 edo 3 kontsonante dituzte, baina 1 eta 4 kontsonantedunak ere badira. Morfologikoki ere, ohikoaizaten da kontsonante bat ahultzea edo indartzea prozedura morfologiko gisa.
Izenean, genero gramatikalak bereizten dira bi balore posibleekin: maskulino eta femenino. Izen maskulinoak maiz bokal batekin hastzen dira; genero femeninoa ''-t'' atzizkiarekin edo t- aurrizkiarekin markatzen da, edo biekin batera ''t -...- t'' zirkunizkiarekin. Hizkuntz indoeuroparrek ez bezala, aditzek markak ditu subjektuaren generoa ere adierazteko.
=== Izenen deklinabidea ===
Berber hizkuntzek genero gramatikala dute, atzizkiz edo bokal-aldaketez markatzen dena. Antzeko prozedurekin markatzen da pluraltasuna. Taula honek generoaren eta pluraltasunaren deklinabidearen forma tipikoak erakusten ditu:
{| class="wikitable"
!<small>GLOSA</small>
!maskulino
singular
!maskulino
plural
!femenino
singular
!femenino
plural
|-
|'hori'(kolorea)
|'''a'''waraɣ
|'''i'''waraɣ'''en'''
|'''ta'''waraɣ'''t'''
|'''ti'''waraɣ'''in'''
|-
|'handi'
|'''a'''meqqran
|'''i'''meqqran'''en'''
|'''ta'''meqqran'''t'''
|'''ti'''meqqran'''in'''
|-
|'txiki'
|'''a'''mezˁyan
|'''i'''mezˁyan'''en'''
|'''ta'''mezˁyan'''t'''
|'''ti'''mezˁyan'''in'''
|-
|'luze'
|'''a'''zegral
|'''i'''zegral'''en'''
|'''ta'''zegral'''t'''
|'''ti'''zegral'''in'''
|-
|'hotz'
|'''a'''sˁemmadˁ
|'''i'''sˁemmadˁ'''en'''
|'''ta'''sˁemmadˁ'''t'''
|'''ti'''sˁemmadˁ'''in'''
|}
Taulan hizkuntza afroasiarren ezaugarri tipiko bat ikusi dezakegu: ''t-'' / ''-t'' hizkiak femeninoaren marka dira.
=== Aditzak jokatzen ===
''-k'' atzizkia bigarren pertsonaren marka gisa erabiltzen dela aipa daiteke. Bestela bide asko erabiltzen dira: aurrizkiak, atzizkiak edota barruko patroi bokalikoen bitartez ere markatu daiteke pluraltasuna.
Sintaxia
Berber hizkuntzak VSOren osagaiak dituzte, nahiz eta SVO ere aurkitu daitekeen. Hizkuntzak nukleo markatu baino joera handiagoa du osagarria edo adjuntua markatzeko. Preposizioak ditu. Izan ere, bitxia da hitz bat beste hitz baten menpean dagoela adierazteko partikula bat edo "atxikitze egoeraren" forma morfologiko berezi bat dagoela. Hori oso nabarmena da, adibidez, subjektua aditzaren atzetik datorrenean:
(1a) War teqqar '''twessart''' ca i ḥad
Ez esan atso zerbait norbaiti
Atsoak ez dio inorri ezer esaten<nowiki>''</nowiki>
(1b) '''Tawessart''' war teqqar ca i ḥad
atso ez esan zerbait norbaiti
'Atsoak ez dio inorri ezer esaten'
Aurreko bi esaldietan, "atso" hitzak forma desberdinak hartzen ditu, aditzaren ondoan dagoen edo ez kontuan hartuta.
=== Lexikoaren aldaketak aldaeren artean ===
Honela esaten dira zenbakiak aldaera batzuetan:
:{|class=wikitable style=text-align:center;
|-
! <small>GLOSA</small>
! [[Lenguas guanches#Evidencia del parentesco|Kanarietakoa]]
! [[lenguas bereberes septentrionales#Comparación léxica|Berberera<br>septent.]]
! [[lenguas tuareg#Comparación léxica|Berberera<br>tuareg]]
! [[idioma zenaga|Berberera<br> zenaga]]
! [[lenguas bereberes orientales|Berberera<br>ghadam]]
! <small>PROTO-<br>BERBERERA</small>
|-
| '1' || *wən || *iggən || *iyːən || (nʌy)yu n || yuːn || *iwan
|-
| '2' || *ɬin- || *siːn || *əsːin || ʃin(ʌn) || sən || *sin-<br>(<*θin-?)
|-
| '3' || *amiay || *qrɑdˤ || *kɐrɑdˤ || ka a- || kaːrəd || *krad
|-
| '4' || *akod || *kuzˤ || *əkːuzˤ || akku- || aqquz || *ak-kuzˤ
|-
| '5' || *sɨmus- || *səmːus || *səmːus || ʃʌmmuʃ || semːəs || *səmːus
|-
| '6' || *se- || *sdˤis || *sədˤis || ʃuiʃ || suz || *sudˤis
|-
| '7' || *sa- || *sa || *əsːa || iʃʃʌh || saː || *i-sa
|-
| '8' || *tam(a) || *tˤam || *ətːɑm || ittʌm || taːm || *i-tam
|-
| '9' || *aldamɑraw || *tzˤa || *təzˤa || tuah || təsuː || *tuzˤa
|-
| '10' || *mɑraw(a) || *maraw || *mǎrɑw || mʌrʌɡ || maraw || *maraw
|}
== Ikus, gainera ==
* [[Guantxera]]
| |||