18:50, 3 urtarrila 2019ko berrikusketa aldatu TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma\|Biologia eta geologia}}) ← Aurreko ezberdintasuna		10:23, 27 otsaila 2019ko berrikusketa aldatu desegin TheklanBot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak, Administratzaileak 2.164.308 edits t Robota: Aldaketa kosmetikoak Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{HezkuntzaPrograma\|Biologia eta geologia}} [[Fitxategi:Symphylan & poduromorph springtail (3406419924).jpg\|thumb\|300px\|Lurra, biziaren euskarria, [[materia organiko]]z, [[mineral]]ez, [[likido]]z, gasez eta [[izaki bizidun]]ez osatua.]] [[~~File~~Fitxategi:Estructura-suelo.jpg\|thumb\|~~right~~eskuinera\|Lurzoru baten ebaketa-diagrama (horizonteak):<br/>A - goi-geruza ([[materia organiko]]duna)<br/>B - [[erregolito]]a<br/>C - [[saprolito]]a<br/>R (azpian) - [[harri ama]]]] '''Lurzorua''' [[lurrazal]]aren kanpo geruza da, [[bizi]]aren euskarrià dena eta batez ere [[materia organiko]]z, [[mineral]]ez, [[likido]]z, gasez (nagusiki, airea) eta [[izaki bizidun]]ez osatua. Eguneroko hizkeran, baina baita ere [[nekazaritza]]n, [[lorezaintza]]n eta [[ingurumen]] zientzatan, gai honi '''lurra''' esaten zaio. Hortik datorkio gure planetaren izena: [[Lurra]]. Lau funtzio garrantzitsu betetzen ditu: landareen euskarri nagusia; ur gordailu, hornidura eta araztea; [[Lurra\|Lurreko]] [[atmosfera]]ren aldatzailea eta [[izaki bizidun\|~~organismo~~organismoen]]en bizileku. Eta horiek guztiek lurra eraldatzen dute era berean. Lurra bizirik dago<ref name ="Gobat">{{erreferentzia\|hizkuntza=fr \|egilea=Jean-Michel Gobat, Michel Aragno & Willy Matthey \|izenburua=Le sol vivant. Bases de pédologie. Biologie des sols. \|argitaletxea=Presses Polytechniques et Universitaires Romandes \|data=2013-10-15 \|isbn=9782880747183}}</ref> eta egitura espazial ugariz osatua dago (horizonteak, [[errizosfera]], makro- eta mikro-agregakinak eta abar. Dimentsio [[fraktal]] honek tamaina askotako organismo ugariren koexistentzia ahalbidetzen du eta [[bioaniztasun]] aberatsaren euskarri bihurtu animalientzat, landareentzat eta [[mikrobio]]entzat<ref>{{fr}} Jean-François Ponge (2011) [http://hal.archives-ouvertes.fr/docs/00/46/12/94/PDF/Biodiversite.pdf ''Biodiversité animale du sol et gestion forestière''] 8 or.</ref>. Lurzorua aztertzen duen zientziei [[pedologia]] (morfologiaren ikuspuntutik) eta [[edafologia]] (biziaren ikuspuntutik) esaten zaie. == Ezaugarriak eta eraketa == Lurzorua [[harri ama]]ren disgregazioaren ondorioz sortzen den geruza multzoa da. Geruza horiei ''horizonte'' deritze. 25. lerroa: Kolubioiaren materialen gainean lurzoruak garatu daitezke; kolubioi materialen alterazio fisiko, kimiko eta biologikoaren ondorioa lurzorua da. Lurzoruaren baitan maila horizontal ezberdinak edo horizonteak agertzen dira. === Osaera === Lurrak lau osagai nagusi ditu (ehunekoak ohiko lurrrarenak<ref name=ivap>{{eu}}{{erreferentzia 33. lerroa: \|izenburua=Interfaseak: lurzorua eta itsasaldea }}</ref> <ref name=Clellan2017">{{en}}{{erreferentzia \|abizena=McClellan \|izena=Tai \|izenburua=Soil composition \|url=https://www.ctahr.hawaii.edu/mauisoil/a_comp.aspx \|publisher=University of Hawai‘i – College of Tropical Agriculture and Human Resources \|sarreradata=2017-12-17}}</ref>): * materia minerala edo inorganikoa [[harri ama]]ren eraldaketatik eratorria (%45), * izaki bizidunen [[ustelketa]]tik eratorritako materia organikoa (5%) * ura (%25) * airea (%25) ==== Gai mineralak ==== Tamaina desberdineko harri amaren zati edo partikula eraldatuak dira. Partikula koloidal ugarienak [[buztin]]ak dira. ==== Gai organikoak ==== Landare eta animaliengatik eratorritako materia organikoak humifikazio eta mineralizazioa prozesuak jasaten ditu. Mikrofaunak ([[artropodo]]ak) [[lurrustel]]a zatitu eta materia mineralarekin nahastu egiten du. [[Bakterio]]ek eta [[onddo]]ek hondakin organikoak deskonposatzen dituzte mineral disolbagarriak askatuz: [[karbono dioxido\|CO2]], [[nitrato]]ak, [[fosfato]]ak, [[amoniako]]a. Hauekin batera [[azido humiko]]ak eratzen dira. Mineralizazioa eta humifikazioaren ondorioz lurzoruko zati organikoa bi eratara ager daiteke: * [[Humus]] gordina edo gaztea. Landare eta animalia hondarrak gutxi eraldatuak. * Humus landua. Hondarrak azido humiko bihurtuta daudenean. Izaera koloidala eta kolore iluna du. == Sistema ekologikoa == 53. lerroa: Lurzorua elementu fisiko, kimiko eta biologiko multzo konplexu batez osatua dago, hau kontinenteen gainazalean garatzen diren bizitzaz konposatzen da. Lurzorua biota berezi (mikroorganismo eta animalia txiki) baten habitata da, [[edafon]] izenekoa. Lehorreko gainazaletan ematen da, urpeko ekosistemetan normalean ez da ematen. Biologiaren ikuspuntutik lurzoruaren ezaugarri garrantzienetariko bat bere [[iragazkortasun]]a da, hau [[porositate]]arekin, egiturarekin eta konposizio kimikoarekin estuki lotua dago. Lurzoruek landareak elikatzeko behar dituzten elementu mineralak bere baitan gordetzen dituzte, hauek hondar organikoen degradazioaren bidez askatzen dira. Lurzoru on bat nekazaritza jardueretarako egokia da. Ingurumenean lurzoru konplexuenek eta lodienek [[biomasa]] eta [[bioaniztasun]] handiko ekosistemak laguntzen dituzte, eta hauen produktu eta baldintza dira. Ekosistemen hierarkiaren arabera, lurzorua ekosistema bat da eta aldi berean parte hartzen duen sistema ekologikoaren azpisistema bat. == Erreferentziak == {{erref zer}} == Ikus, gainera == * [[Lurrustel]] * [[Lurzoruaren kutsadura]] == Kanpo loturak ==

Lurzoru: berrikuspenen arteko aldeak