Lapurdi: berrikuspenen arteko aldeak

=== Antzinaroa eta Klasizismoa ===

[[K. a. 56]]-51. urtean nagusitu ziren [[Antzinako Erroma|erromatarrak]] [[Akitania]]n; [[Zesar Augusto|Augustoren]] garaian sendotu zen euskal leinuak bi lurralde berezitan, [[Galia]]ri loturiko [[Galia Akitania|Akitania]] Pirinio mendien iparraldean eta [[Hispania]]ri loturiko [[Hispania Tarraconensis|Tarraconensis]] hegoaldean, banatzen zituen administrazio egitura. Ezin esan daiteke ziurtasunez Lapurdin bizi zen herria [[baskoi]] ala tarbeli zenik; garbi dago, halere, herri aurre euskalduna edo akitaniarra zela eta erromatarrek ez zutela Pirinio mendietatik [[Ebro]] eta [[Garona]] ibaietaraino zabaltzen ziren herri aurre-euskaldunen batasuna administrazio berria ezartzerakoan errespetatu. Izan ere, ez dirudi aurre euskaldunek, lurralde zabala hartzen zuen etnia zabala izanik ere, politika egitura sendo baturik zutenik garai hartan. Nolanahi ere, erromatarrek ez zuten aztarna asko utzi Lapurdin. Galtzada nagusi batek lotzen zituen [[Akize]]ko eta [[Iruñea|Iruñeko]] hiriak Nafarroa Beherean barrena ([[Ibañeta]]-[[Donazaharre]]-[[Garrüze]], [[Bordele]]-[[Astorga]] galtzada nagusian) eta galtzada xumeago batzuek igarotzen zituzten Pirinio mendiak [[Bera]]-[[Ibardin]]-Sara-Azkainetik eta [[Baztan]]-[[Itsasu]] aldetik. Bigarren mailako galtzada batek lotzen zituen Baiona eta Hazparne ''Imus Pyreneus'' ([[Donazaharre]]) herrigunearekin. Orain urte gutxi [[Getaria (Lapurdi)|Getarian]] K.o. I. mendean zehar aktibo egon zen arrainak gazitu eta kontserbatzeko faktoria txiki bat topatu da.

Baionako hiria ez zen [[IV. mendea]] arte benetan egituratu; kostaldean, bide batek lotzen zituen Baiona eta Akize, eta beste batek Baiona eta [[Oiasso]]. [[I. mendea]]ren hasieran, [[Zesar Augusto|Augustoren]] garaian, guztiz bereizi ziren Akitaniako bederatzi ''pagus'' edo lurraldekomunitate nagusiak, [[Novenpopulania]], Galiatik (bereizketa hori gogoratzen duen K.o. IIII. mendeko oroitarri erromatar bat aurkitu zen Hazparnen [[1665]]. urtean) eta Lapurdiko lurraldea Akizeko hiriaren gobernupeko lurren barnean geratu zen, [[Hazparne]] hiri nagusi zela.

[[III. mendea|III.]]-[[IV. mendea|IV. mendeetan]] gotortu zuten Baiona (''Lapurdum'' latinezko testuetan), bertan soldadu erromatarren kohorte bat ezarriz. Lapurtarrengandik jaso zuten kronikariek izen hori, Baiona lapurtarren hiriburu bihurtu baitzen, eta garaihurrengo hartanmendeetan bihurtu zen portu nagusi, Oiasso hiria eta portua behera etorri ondoan. Erromatarren garaiko hondakin garrantzitsuak aurkitu dira, bestalde, egungo Hazparne eta [[Getaria (Lapurdi)|Getarian]].

=== ErdiAntzinate Berantiarra Aroa ===

[[V. mendea]]ren hasieratik aurrera igaro ziren Lapurditik [[suebo]], [[bandalo]] eta [[alano]] herriak, eta [[frankoak]] eta [[bisigodo]]ak [[Novenpopulania]] konkistatzen saiatu ziren mende hartan. [[VI. mendea]]n buruzagi frankoak finkatu ziren Baskoniako hiri nagusietan: [[Segiberto I.a]] Akitaniako [[merovingiar leinua|merovingiar]] erregearen hiria zen Baiona [[567]]. urtean. [[578]]an, [[Gregorio Tourskoa]] kronikari frankoaren arabera, zabaldu ziren mendi eta oihanetako euskaldunakbaskoiek Akitania aldeko [[Baskonia]]ko lurralde landuetara,landuak ''[[Saltus Vasconum]]'' deitu hartatik ''[[Ager Vasconum]]'' izeneko lurretara beraz, eta hala okupatuerasotzen zituzten berriro euskaldunek herri [[antzinako germaniarrak|germaniarren]] inbasioen ondorioz utzi behar izan zituzten lurrak eta hiriak.

[[VII. mendea]]ren hasieran osatu zen [[Baskoniako dukerria|Baskoniako lehen dukerria]], errege frankoen basailu, [[Genial]] izeneko dukea buru (''Vasconia'' edo ''Wasconia'' izena eman zioten frankoek erromatarren garaiko [[Novenpopulania]]ri, euskaldunen lurra baitzen, eta izen bera erabili zuten [[bisigodo]]ek). NolanahiGenialen ere,inguruko [[kristautasun|kristau]]602. kontzilioetaraurteko agertuaipamenaren ziren apezpikuen zerrenden araberaondoren, [[VII.ez mendea]]ndugu bertanbaskoien bereizigaineko zendukeen egungoberririk Iparizanen EuskalVIII. Herria Novenpopulaniako gainerako lurraldeetatikmenderarte. Garai hartan gaurko NafarroaAntza Behereradenez, Gipuzkoako ekialdera eta Nafarroa Garaiko ipar658/660-mendebalera672 zabaltzenaldera zenAkitaniako Baionako hiriaren manupeko lurraldea. [[638]]. urtean bereiziduke ziren [[Akitania]]koFelix eta [[Baskoniako dukerria]]k eta [[670]]. urtetik aurrera [[Lupo I.a Otsoa]]k bere koroaraondorengo bilduLupok zituenPirinio biak,iparraldeko bainabaskoiak bereizirikindarrez segitumenperatu zuten administrazio eta gobernu mailan. Lapurdiko lurrak Baskoniako dukerriaren barnean egon ziren luzaroan eta garrantzi handia hartu zuen Baionako hiriak handik aurrera,zituzten apezpikutegiberen hiriagindupera gisaekarriz.