Wikipedia

Karga elektriko: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Irakasleak ikasleari egindako zuzenketak
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
1. lerroa:
{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}
{{Beste erabilpenak|[[magnitude fisiko]]ari|energia elektrikoa xahutzen duen gailua|Karga (elektrizitatea)}}
[[Fitxategi:Cargas electricas.png|thumbnailthumb|Karga mota desberdinen arteko interakzioak.]]
[[Fitxategi:Efektu triboelektrikoa.webm|thumb|Kargen ezberdintasunak [[efektu triboelektriko]]a sortzen du ilean.]]
'''Karga elektrikoa''' materiaren [[propietate fisiko]] bat da. Elektrikoki kargatutako partikulek [[eremu elektromagnetiko]] batean erakarpen edo aldarapen indarra jasaten dute. Halaber, elektrikoki kargatutako materiak eremu elektromagnetikoak sortzen ditu. Partikula kargatuen arteko edo partikula kargatuen eta eremu magnetikoen arteko elkarrekintza [[elektromagnetismo|elkarrekintza elektromagnetikoelektromagnetikoa]]a da, funtsezko lau indarretako bat.
 
Karga elektrikoaren ezaugarri bat, edozein prozesu fisikotan, sistema itxi baten barruan karga osoa mantendu egiten dela da. Hau da, karga positibo eta karga negatiboen batura algebraikoa ez da denborarekin aldatzen.
 
[[Robert Andrews Millikan|Robert Millikanek]] azaldu bezala, karga elektrikoa mugatua da. [[Elektroi]]ek -1eko karga dute, ''-e'' bezala agertzen dena; [[Protoi|protoiekprotoi]]ek +1 edo ''+e'' dute eta [[quark]]ek karga zatikiak dituzte, −1/3 edo +2/3, baina ez dira oraino naturan aurkitu.
 
Karga elektrikoa [[magnitude fisiko]]a denez, hainbat unitate daude neurtzeko. [[Nazioarteko Unitate Sistema]]ren unitatea [[coulomb]]a (C) da eta [[Anpere]] bate [[intentsitate elektriko]]ko korronte baten [[segundo]] batean igarotzen den karga bezala definitzen da. [[cgs]] sisteman [[statcoulomb]]a erabiltzen da. '''e''' [[oinarrizko karga]]k, protoiaren karga elektrikoak, 1.602×10−19 [[coulomb]] balio ditu gutxigorabehera.
 
== Kargaren natura ==
Karga elektrikoa [[Materia|materiarenmateria]]ren propietate intrintsekoa da, bi modutan azaltzen dena. Modu horiek [[Benjamin Franklin]]<nowiki/>ek deitu zituen moduan jarraitzen dute: karga positibo eta negatiboak<ref name=":0">{{Cite web|url=http://webdelprofesor.ula.ve/ciencias/wbarreto/fisica21/electrodinamica/node1.html|izenburua=Willians Barreto (2006).|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. Mota bereko kargek elkar aldaratzen dute, eta mota ezberdinekoak erakarri. Teoria kuantiko erlatibistaren etorrerarekin, partikulek karga elektrikoaz gain (nulua izanda edo ez), momentu magnetiko intrintseko bat dutela frogatu zen, [[spin]] deiturikoa, [[Mekanikamekanika kuantiko|mekanika kuantikoari]]ari [[Erlatibitate berezia|erlatibitate bereziaren teoria]] aplikatzearen ondorioz.
 
=== Karga elektriko elementala ===
Fisikaren gaur eguneko ikerketak karga elektrikoa propietate kuantizatua dela adierazten dute. Kargaren unitate elementalena [[Elektroi|elektroiarenaelektroi]]arena da, 1,602 176 487(40) × 10<sup>-19</sup> [[Coulomb|Coulombekoa]]ekoa (C) eta karga elemental moduan ezagutzen da<ref name=":1">{{Cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?e|izenburua=«The NIST Reference on Constants, Units, and Uncertainty: elementary charge». NIST. 2006.|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>. Gorputz baten karga elektrikoaren balioa, ''q'' edo ''Q'' bezala adierazia, dituen gehiegizko elektroien edo hauen gabeziaren kopuruaren arabera neurtzen da<ref name=":2">{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20070603015807/http://colos.fcu.um.es/LVE/utiles/fisicaii/cuerpo1.htm|izenburua=«Electromagnetismo y Óptica»|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>.
 
Propietate hori ''kargaren kuantizazio'' moduan ezagutzen da eta oinarrizko balioa bat dator elektroiak duen karga elektrikoaren balioarekin, ''e'' moduan adierazten dena. Fisikoki existitzen den edozein ''q'' karga, <math id="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/1c473badafc61bbd0fa589b58ae14b7d5b8f4e7e">N \times e</math> moduan idatzi daiteke, ''N'' zenbaki osoa izanda, positibo edo negatiboa.
 
Konbentzioz elektroiaren karga ''-e'' moduan adierazten da, [[Protoi|protoiarenaprotoi]]arena ''+e'' eta [[Neutroi|neutroiarenaneutroi]]arena 0. [[Partikulen fisika|Partikulen fisikak]]k aldarrikatzen du [[quark]]-en kargak, protoiak eta neutroiak osatzen dituzten partikulak, karga elemental honen balio zatikiarrak hartzen dituztela. Hala ere, inoiz ez dira quark askeak ikusi, eta beraien kargen balioak osotasunean ''+e'' batzen dute protoiaren kasuan, eta 0 neutroiaren kasuan<ref>{{Cite web|url=http://www.particleadventure.org/spanish/quark_funs.html|izenburua=Particle Data Group. «Los graciosos quarks»|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=}}</ref>.
 
Karga magnitude kuantizatua izatearen erabateko azalpenik ez badago ere, karga elementalaren multiplo bezala bakarrik ager daiteke. Zenbait ideia proposatu dira:
 
* [[Paul Dirac]]-ek adierazi zuen monopolo magnetiko bat existitzen bada, karga elektrikoa kuantizatua egon beharko dela.
* Kaluza-Klein teoriaren testuinguruan, Oskar Kleinek deduzitu zuen kargaren kuantizazioa.
 
45. lerroa:
Emaitza esperimentalekin bat, kargaren kontserbazioaren printzipioak ezartzen du ez dagoela karga elektrikoaren sorrera edo suntsiketa netorik, eta edozein prozesu [[Elektromagnetismo|elektromagnetikoan]] sistema isolatu baten karga totala kontserbatu egiten dela adierazten du.
 
Elektrizazio prozesu batean, protoi eta elektroien kopuru totala ez da aldatzen, karga elektrikoen banatze bat baino ez. Beraz, ez dago karga elektrikoaren sorrera edo suntsiketarik, hau da, karga totala kontserbatzen da. Karga elektrikoak ager daitezke lehenago ez zeuden lekuetan, baina beti egingo dute sistemaren karga totala konstante mantenduz. Gainera, kontserbazio hori lokala da, [[Espazio|espaziokoespazio]]ko edozein lekutan gerta daiteke, txikia bada ere<ref name=":0" />.
 
=== Inbariante erlatibista ===
Karga elektrikoaren beste propietate bat da inbariante erlatibista bat dela. Horrek esan nahi du behatzaile guztiek, bere mugimenduaren egoera eta abiadura edozein izanik ere, karga kantitate berdina neur dezaketela beti<ref name=":2" />. Beraz, espazioa, denbora, energia edo momentu lineala ez bezala, gorputz edo partikula bat [[Argiarenargiaren abiadura|argiaren abiadurarekin]]rekin alderagarriak diren abiaduretan mugitzen denean, bere kargaren balioa ez da aldatuko.
 
== Karga elektrikoaren dentsitatea ==
82. lerroa:
 
# Kontaktu bidezko elektrizazioa: Karga elektriko jakin bat duen gorputz bat eroale batekin kontaktuan jartzean, karga-transferentzia bat gerta daiteke gorputz horretatik eroalera. Horrela, eroalea kargatuta geratuko da, positiboki elektroiak eman baditu eta negatiboki elektroiak irabazi baditu.
# [[Marruskadura-indar|Marruskadura]] bidezko elektrizazioa: Isolatzaile bat material mota jakin batzuekin igurztean, elektroi batzuk transferitzen dira beraien artean. Banantzen direnean, gorputz biak aurkako kargekin kargatuta geratzen dira.
# Indukzio bidezko karga: Negatiboki kargatuta dagoen gorputz bat isolatuta dagoen eroale batera hurbiltzean elektroiak gorputz kargatutik urrunen dagoen eroaleko zatira desplazatzea eragingo du, kargatutako gorputza eta eroalearen gainazaleko elektroien arteko aldarapen-indarren ondorioz. Aldiz, gorputz kargatutik hurbilen dagoen eroaleko zatia karga positiboarekin geratuko da eta gorputz kargatuaren eta eroalearen zati hurbilenaren artean erakarpen indar bat agertuko da. Hala ere, eroalearen karga netoa nulua izango da (neutroa).
# [[Efektu fotoelektriko|Efektu fotoelektrikoaren]]aren bidezko karga: Eroale bat argia edo beste erradiazio elektromagnetiko batekin irradiatzean, eroalearen gainazalean elektroiak askatzen direnean gertatzen da.
# [[Elektrolisi]] bidezko karga: Korronte elektriko jarrai batek eragindako substantzia baten deskonposizio kimikoa da.
# Efektu termoelektrikoaren bidezko karga: Beroaren akzioaren bidez elektrizitatea sortzen denean.
 
== Erreferentziak ==
98. lerroa:
 
== Kanpo loturak ==
* [http://www.hiru.com/eu/fisica/la-carga-electrica-ley-de-coulomb Karga elektrikoa. Coulomb-en legea]
 
{{Zirkuitu elektrikoak aurkibidea}}
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Karga_elektriko"(e)tik eskuratuta