Iruñeko Erresuma: berrikuspenen arteko aldeak

[[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a Asturiaskoa]] eta [[Aragoiko konderria|Aragoi]] eta [[Pallars Jussà]]ko kondeek antolaturiko [[905eko Iruñeko estatu kolpea|905eko estatu kolpearen]] ondorioz [[Orti I.a Gartzez]] (882-905), [[Aritza leinu]]ko azken erregea, tronuari uko egitera behartu zuten, [[Antso I.a Gartzez]]en (905-925) alde.<ref>Pérez de Urbel, Justo. ''Lo viejo y lo nuevo sobre el origen del Reino de Pamplona''. Al-Andalus. ([[1954]])</ref> Aritzatarra, monje bihurtuta, [[Leire|Leireko monasterioan]] hil zen. Antso, berriz, bere buruarentzat "Iruñeko errege" titulua hartu zuen lehendabizikoa izan zen.

 

[[Semeno leinua]]k erabat aldatu zuen erresuma berriko aliantzak, [[Banu Qasi]]tarrak baztertuz eta inguruko erresuma [[kristautasun|kristauekin]] batera lan eginez. [[Antso I.a Gartzez]]ek, [[Ordoño II.a Leongoa]]ren laguntzaz, [[Naiara]] konkistatu,<ref>Rodríguez Fernández, Justiniano ([[1997]]): ''Reyes de León (I). García I, Ordoño II, Fruela II y Alfonso IV'' [[Burgos]]: La Olmeda. ISBN 84-920046-8-1</ref> eta [[924]]an haren seme [[Gartzea I.a Santxez|Gartzea Santxezek]] (925 - 970) lurralde berriak jendeztatu zituen, han zeuden monasterioei esker. Honek [[Andregoto Galindez]] [[Aragoiko konderria|Aragoiko kondesa]] ezkondu zuenez, bere semeak konderria ere izango zuen.<ref>[http://www.covadonga.narod.ru/Navarra.html www.covadonga.narod.ru: Наварра]</ref>

 

|argitaletxea = [[Iruñea]]: [[Nafarroako Kutxa|Nafarroako Aurrezki Kutxa]] |orrialdea = 202 |aipua = Pero debo confesar que para esta teoría tan bien forjada, no encuentro ninguna base documental. Si bien los nombres de los primeros vizcondes de Labourd pueden ser tenidos por navarros, no está comprobado su entronque con ninguna familia conocida de "seniores" navarros; ni en los documentos de Pamplona se cita nunca el vizcondado de Labourd o de Bayona, ni en los documenaos de estas tierras se hace ninguna alusión a las "tenencias" o gobiernos que pudieran tener sus vizcondes en el reino de Pamplona. En resumen, ni hay pruebas de que Sancho el Mayor apoyara militarmente al duque de Gascuña contra el conde de Tolosa, ni que luego le despojara del vizcondado de Labourd para entregárselo a su mayordomo, ni de que en vida de Sancho Guillermo realizara el menor acto de hostilidad contra él ni se atribuyera autoridad alguna sobre el ducado de Gascuña. Las relaciones entre ambos debieron ser de amistad, más estrecha que con el conde de Barcelona, dados los antecedentes y los lazos de parentesco que les unían.}}</ref>.

{{Euskal Herriko historia aurkibidea}}

* [[Gartzea III.a Santxez Naiarakoa|Gartzia]] oinordekoak [[tronkaleko ondasun]]a, hau da, arbasoetatik jasotakoa, jarauntsi zuen, hau da Iruñeko Erresuma. Gainera, [[Aragoi]] eta [[Gaztela]]n lurralde batzuk ere jaso zituen;

* [[Fernando I.a Leon eta Gaztelakoa|Fernandok]] [[Gaztelako konderria]] jarauntsi zuen;

* [[Ramiro I.a Aragoikoa|Ramirok]] [[Aragoiko konderria]] eta [[Nafarroa]]n jaurerri batzuk hartu zituen<ref>Juanto Jiménez, Consuelo ([[2004]]). ''"Sancho III de Pamplona. Integración territorial de Aragón y Castilla en el Reino de Pamplona"''. [[Iruñea]]: [[Nafarroako Unibertsitate Publikoa]]. ISBN 84-9769-082-6.</ref>; eta,

 

Laster hasi ziren tirabirak anaien artean eta [[Gartzea III.a Santxez Naiarakoa|Gartzia Santxez "Naiarakoa"]] (1035-1054) [[Atapuercako gudua]]n [[Fernando I.a Leon eta Gaztelakoa|Fernando]] anaiak hilda izan zen<ref>Martínez Diez, Gonzalo ([[2004]]). ''"El Condado de Castilla"''. [[Valladolid]]: Gaztela-Leongo Junta. ISBN 84-8718-275-8</ref>.

Oinordekoa [[Antso IV.a Gartzez Peñalengoa|Antso «Noblea»]] (1054 - 1076) izan zuen. Aitak jasandako arazo berak izan zituen Antsok. [[1067]]an [[Antso II.a Gaztelakoa]]ren politika hedagarriak [[Hiru Antsoen Guda]] zeritzona eragin zuen<ref>Constable, Olivie Remie (argitaratua). ''"Concerning King Sancho I of Aragon and His Deeds"''. Lynn H. Nelson. ''"Medieval Iberia: Readings from Christian, Muslim, and Jewish Sources"''. [[Pittsburgh|Pittsburg]]: University of Pennsylvania Press, [[1997]]. ISBN 0 812 215 699</ref>. Gudan, [[Antso II.a Gaztelakoa]]k eta [[Antso V.a Ramirez|Antso]] [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko kondeak]] nafarra mendean hartu zuten.

 

[[1076]]ko [[ekainaren 4]]an, [[Funes]]eko Peñalen auzoan ehizaldian zegoela, bere anaien azpijokoen ondorioz Erramun anaiak amildegitik bota zuen erregea. Bere hilketaren ondorioz, [[Alfontso VI.a Gaztelakoa]]k [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]] okupatu zuen eta [[Antso V.a Ramirez|Antso Ramirez]] [[Aragoiko errege-erreginen zerrenda|Aragoiko kondea]] Iruñea eta Naiarako errege (1076-1094) bihurtu zen<ref>Ana Isabel Lapeña Paúl, ''"Sancho Ramírez, rey de Aragón (¿1064?–1094) y rey de Navarra (1076–1094)"'', [[Gijón|Xixon]]: Trea, [[2004]]. ISBN 84-9704-123-2</ref>. Horrela [[XII. mendea|XII. mendeko]] antolaketa politikoa eta hiru belaunaldiz Iruñeko Erresuma [[Aragoiko Erresuma]]rekin bat egin zuen.