Hegazti: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}) |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
20. lerroa:
Kontrako [[ingeniaritza genetiko]]ak eta [[erregistro fosil]]ak erakutsi du hegaztiak [[dinosauro]] lumadun modernoak direla<ref>{{Erreferentzia|izena=Jacqueline|abizena=Ronson|izenburua=The Dino-Chickens Are Coming|hizkuntza=en|url=https://www.inverse.com/article/24268-dinosaur-chicken-gene-editing|aldizkaria=Inverse|sartze-data=2018-12-31}}</ref>, eta [[teropodo]]en taldeko lumadun dinosauroetatik eboluzionatu zutela. Dinosauro hauek [[Saurischia]]ren barruan sailkatu ohi dira. Gaur egungo hegaztien ahaiderik gertukoena [[krokodilo]]ak dira. Hegaztien antzeko dinosauroak aurkitu dira [[Jurasiko]]ko arrokatan, orain dela 170 milioi urte, baina ez dira Avesen barruan sailkatzen baizik eta [[Avialae]] talde zabalean<ref name="fosil" />. Hasierako hegazti hauetako batzuk, adibidez ''[[Archaeopteryx]]'', ez ziren guztiz gai hegan egiteko, eta oraindik arbasoen ezaugarri batzuk zituzten, hala nola hortzeria mokoen ordez eta isatsa luzeak euren hezurrekin<ref name="fosil" />. [[DNA]]n oinarritutako ebidentziarekin aurkitu da hegaztiak asko dibertsifikatu zirela [[Kretazeo-Tertziarioko iraungipen masiboa]]ren ostean, orain dela 66 milioi urte; iraungien masibo horretan hil ziren [[pterosauro]]ak eta hegaztiak ez diren dinosauro leinu guztiak<ref>{{Erreferentzia|izena=Alan|abizena=Feduccia|izenburua=Early Adaptive Radiation of Birds: Evidence from Fossils from Northeastern China|orrialdeak=1164–1167|hizkuntza=en|abizena2=Zhou|abizena3=Martin|abizena4=Hou|izena2=Zhonghe|izena3=Larry D.|izena4=Lianhai|data=1996-11-15|url=http://science.sciencemag.org/content/274/5290/1164|aldizkaria=Science|alea=5290|zenbakia=274|issn=1095-9203|pmid=8895459|doi=10.1126/science.274.5290.1164|sartze-data=2018-12-31}}</ref>. Hegaztiek, bereziki hegoaldeko kontinenteetan bizi zirenak, iraungipenari aurre egin eta migrazioaren bidez asko dibertsifikatu ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Influence of Earth's history on the dawn of modern birds: New time tree indicates that avian evolution was molded by climate change and plate tectonics|hizkuntza=en|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2015/12/151211145038.htm|aldizkaria=ScienceDaily|sartze-data=2018-12-31}}</ref>. [[Kladistika]]ren arabera, bizi diren dinosauro bakarrak dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Using the tree for classification|url=https://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/evo_10|aldizkaria=evolution.berkeley.edu|sartze-data=2018-12-31}}</ref>.
Hegazti batzuk, bereziki [[korbido]]ak eta [[loro]]ak, animalia [[adimen]]tsuak dira; hegazti espezie askok [[tresna]]k sortu eta erabiltzen dituzte, eta hegazti [[gizarte|sozial]] batzuek ezagutza belaunaldietan zehar pasatzen dute, [[kultura]] motatzat hartzen dena. Espezie askok urteroko [[hegaztien migrazio|migrazioak]] egiten dituzte, distantzia handiak zeharkatuz. Hegaztiak animalia sozialak dira, dei, kolore eta [[abesti]]ekin komunikatzen dira, eta ebento sozialetan hartzen dute parte, adibidez [[hazkuntza kooperatibo]]a, [[ehiza]], [[andana]]k sortu edo predatzaileak zirikatu. Hegazti espezie gehienak sozialki [[monogamo]]ak dira (ez nahastu [[monogamia genetiko]]arekin), normalki [[kumaldi]] baterako, batzuetan urte batzuetarako eta oso gutxitan bizitza osorako. Espezie gutxi batzuk [[poliginia|poliginikoak]] dira ([[ar]] bat hainbat [[eme]]rekin) eta oso gutxi [[poliandria|poliandrikoak]] (eme bat ar batzuekin). Hegaztiek kumaldiak egiten dituzte arrautzak jarrita, [[ugalketa sexual]] bidez [[ongarritze]]n direnak. Hegazti askok [[habia]]k sortzen dituzte arrautzak erruteko, eta bi gurasoetako batek edo biek mantentzen dituzte. Hegazti gehienek gurasoen arreta izaten dute arrautzatik atera eta gero. Hegazti batzuek, [[
Hegazti espezie asko [[ekonomia|ekonomikoi]] garrantzitsuak dira [[gizaki]]entzat. [[Etxabere]]ak edo ez, [[arrautza (janaria)|arrautza]], [[haragi]] eta [[luma]] iturri dira. Txori abeslariak eta loroak, baina ez bakarrik, [[konpainia-animalia]] izan daitezke. [[Guano]]a (txorien kaka) [[ongarri]] gisa erabiltzeko biltzen da. Hegaztiek paper garrantzitsua izan dute giza kulturan. Gizakien jarduerak 120-130 espezie inguru desagertarazi ditu [[XVII. mende]]tik hona, eta beste ehunka batzuk aurretik. Giza-jarduerak 1.200 hegazti espezie inguru arriskuan jarri ditu, nahiz eta badauden proiektuak horietako batzuk babesteko. Hegaztiak ikustea [[turismo]] mota bat da. Hegaztiak aztertzen dituen zientziari [[ornitologia]] deritzo.
36. lerroa:
|label1=[[Palaeognathae]]
|1={{clade
|1=[[Struthioniformes]]<ref name="Boyd">{{erreferentzia| lana=[[John Boyd's website]] |abizena=Boyd|izena=John|urtea=2007|izenburua=''NEORNITHES: 46 Orders'' |url=http://jboyd.net/Taxo/Orders.pdf |sarrera-data= 30 December 2017}}</ref> [[
|label2=[[Notopalaeognathae]]
|2={{Clade
|1=[[Rheiformes]] [[
|label2=
|2={{Clade
45. lerroa:
|1={{Clade
|1={{Clade
|1=[[Casuariiformes]] [[
|2={{Clade
|1=[[Apterygiformes]] [[
|2=†[[Aepyornithiformes]] [[
}}
}}
}}
|2={{clade
|1=[[Tinamiformes]] [[
|2=†[[Dinornithiformes]] [[
}}
}}
63. lerroa:
|label1=[[Galloanserae]]
|1={{clade
|1=[[Galliformes]] [[
|2=[[Anseriformes]] [[
}}
|label2=[[Neoaves]]
79. lerroa:
|2={{Clade
|1=[[Podargiformes]]
|2=[[Apodiformes]] [[
}}
}}
91. lerroa:
|label1=[[Otidimorphae]]
|1={{clade
|1=[[Musophagiformes]] [[
|label2=
|2={{clade
|1=[[Otidiformes]] [[
|2=[[Cuculiformes]] [[
}}
}}
|label2=[[Columbimorphae]]
|2={{clade
|1=[[Columbiformes]] [[
|label2=
|2={{clade
|1=[[Mesitornithiformes]] [[
|2=[[Pteroclidiformes]] [[
}}
}}
111. lerroa:
|label2=
|2={{clade
|1=[[Gruiformes]] [[
|label2=
|2={{clade
119. lerroa:
|label1=[[Mirandornithes]]
|1={{Clade
|1=[[Phoenicopteriformes]] [[
|2=[[Podicipediformes]] [[
}}
|2=[[Charadriiformes]] [[
}}
|label2=[[Ardeae]]
128. lerroa:
|label1=[[Eurypygimorphae]]
|1={{clade
|1=[[Phaethontiformes]] [[
|2=[[Eurypygiformes]] [[
}}
|label2=[[Aequornithes]]
139. lerroa:
|1={{Clade
|1=[[Procellariiformes]]
|2=[[Sphenisciformes]] [[
}}
}}
|2={{Clade
|1=[[Ciconiiformes]] [[
|2={{Clade
|1=[[Suliformes]] [[cormorant]]s, etc.)
|2=[[Pelecaniformes]] [[
}}
}}
155. lerroa:
|label2=[[Inopinaves]]
|2={{clade
|1=[[Opisthocomiformes]] [[
|label2=[[Telluraves]]
|2={{clade
161. lerroa:
|label1=[[Accipitrimorphae]]
|1={{clade
|1=[[Cathartiformes]] [[
|2=[[Accipitriformes]] [[
}}
}}
168. lerroa:
|label1=[[Afroaves]]
|1={{clade
|1=[[Strigiformes]][[
|label2=[[Coraciimorphae]]
|2={{clade
177. lerroa:
|label2=[[Eucavitaves]]
|2={{clade
|1=[[Trogoniformes]] [[
|label2=[[Picocoraciae]]
|2={{clade
|1=[[Bucerotiformes]] ([[
|label2=
|2={{clade
|1=[[Coraciiformes]] [[
|2=[[Piciformes]] [[
}}
}}
194. lerroa:
|label2=[[Australaves]]
|2={{clade
|1=[[Cariamiformes]] [[
|label2=[[Eufalconimorphae]]
|2={{clade
|1=[[Falconiformes]] [[
|label2=[[Psittacopasserae]]
|2={{clade
|1=[[Psittaciformes]] [[
|2=[[Passeriformes]] [[
}}
}}
| |||