Gipuzkoa: berrikuspenen arteko aldeak

'''[[Urumea]]''' ibaiak [[Leitza]]n du iturburua 710 m-ko garaieran eta 53 km luze da. [[Hernani]]n [[Añarbeko urtegia|Añarbe]] ibaiaren urak jaso eta [[Donostia]]n itsasoratzen da, [[Urgull]] eta [[Ulia]] mendien artean, [[Gros]] auzoko hondar eremuak sortuz ([[Zurriola]]).

 

'''[[Oria]]''' ibaia da Gipuzkoako luzeena (80 km baititu), bai eta Gipuzkoan [[arro hidrologiko]] handiena duen ibaia ere. [[Lizarrate]]tik hurbil du iturburua, [[Aizkorriko mendilerroa|Aizkorri mendilerroan]], [[itsas maila]]tik 660 metro gorago. Hainbat ibaiadar ditu: [[Leitzaran]], [[Berastegi ibaia|Berastegi]], [[Amezketa ibaia|Amezketa]], [[Araxes]], [[Amundarain]], [[Agauntza]] eta [[Urtsuaran ibaia|Urtsuaran]]. [[Orio]]n itsasoratu aurretik, herri hauek zeharkatzen ditu: [[Zegama]], [[Segura]], [[Olaberria]], [[Beasain]], [[Ordizia]], [[Legorreta]], [[Alegia]], [[Tolosa]], [[Villabona-Amasa|Billabona]], [[Andoain]], [[Lasarte-Oria]] eta [[Usurbil]].

 

Erromatar inperioaren gainbeheraren ondorengo mendeetako berri gutxi da. Gehienbat, Gipuzkoak [[bisigodo]], [[frankoak|franko]] eta beste zenbait herriren joan-etorri eta erasoak jasan behar izan zituela.

 

* 1548an [[Oñatiko Unibertsitatea]] fundatu zuten, [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] zaharrena dena.

* 1721eko [[abuztuaren 25]]ean Gipuzkoak [[Gaztela]]rekin bat egin zuen.^{{erref behar}}

* 1844an [[Tolosa]] bilakatu zen probintziako hiriburu eta hamar urtez titulu horri eutsi zion.

* 1854an [[Donostia]]k Tolosa ordezkatu zuen probintziaburu moduan, eta gaur arte hala da.

* 1937ko [[apirilaren 24]]an kolpista faxistek [[Intxorta]]ko ([[Elgeta]]) gotorlekua harrapatu zuten, [[gudari]]ek bertan 7 hilabetez eutsi ondoren.

 

{{sakontzeko|Gipuzkoako ekonomia}}

Gipuzkoako ekonomian [[bigarren sektore]]ak du garrantzirik handiena nahiz eta, [[hirugarren sektore]]an, turismoak gero eta indar handiagoa duen. [[Lehen sektore]]ak ere badu indarra, batez ere, barnealdeko eskualdeetan; nahiz eta eskualde horietan ere haren pisua [[Barne produktu gordin|BPGean]] ez den %3,5 baino handiagoa.

=== Eskualdeak eta udalerriak ===

{{sakontzeko|Gipuzkoako eskualdeen zerrenda|Gipuzkoako udalerrien zerrenda}}

Gipuzkoako lurralde historikoa 10 eskualdek eta 89 udalerrik osatzen dute. Biztanleriari dagokienez, [[Donostia]] handiena da eta [[Baliarrain]], berriz, txikiena.

 

Hauek dira herrialdeko eskualdeak eta haien udalerri nagusiak:

# [[Urola Kosta]] ([[Zarautz]]).

 

=== Barruti judizialak ===

{{zerrenda|Gipuzkoako barruti judizialen zerrenda}}

 

Gipuzkoa judizialki 6 barruti judizialetan banatzen da. Barrutiko buruan kokatzen dira barrutiko epaitegi guztiak. Gipuzkoako Probintzia Auzitegia [[Donostia]]n dago; [[Euskal Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusia]] aldiz, [[Bilbo]]n. Hauek dira barruti judizialak:

 

=== Hauteskunde barrutiak ===

Espainiako Gobernuko eta Eusko Legebiltzarretako hauteskundeetan, Gipuzkoa hauteskunde barruti bakar gisa aurkezten da. [[Gipuzkoako Batzar Nagusiak|Foru hauteskundeetan]] aldiz, gipuzkoarrek 4 hauteskunde barrutitan bozkatzen dute udalerriaren arabera:

* Donostialdea: [[Donostia]], [[Hernani]], [[Lasarte-Oria]], [[Usurbil]], [[Urnieta]]

== Politika ==

=== 2015eko foru hauteskundeak ===

 

{| align=left cellpadding="3" cellspacing="0" style="text-align: center; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" width=50%

 

== Kultura ==

=== Euskara ===

Gipuzkoan mintzatzen den [[euskara]] bi euskalkitan sailkatzen da: [[gipuzkera]] (nagusia) eta [[bizkaiera]] (mendebaldean). Gaur egun, euskara hizkuntza ofiziala da gaztelaniarekin batera. Gipuzkoako mendebalean bizkaiera da nagusi ([[Debagoiena]] eta [[Debabarrena]], Deban, Mendaron eta Mutrikun izan ezik).

Koldo Zuazoren azken sailkapenaren arabera (1998), herrialdeko eremu handienean nagusiki mintzatzen den euskalkia [[gipuzkera|erdialdekoa euskara edo gipuzkera]] izenekoa da.

 

* [[Urolaldeko gipuzkera|Urolaldeko hizkera]] (Gipuzkoako ipar-mendebaldean, [[Zarautz|Zarauztik]] [[Mutriku]]raino, eta [[Urretxu]] / [[Zumarraga]]tik, [[Urola]] ibaiaren bideari jarraituz, kostalderaino).

 

 

== Garraioa ==

[[Fitxategi:1106-Gipuzkoako bidegorri sarea 2016an.svg|thumb|200px|Gipuzkoako [[bidegorri]]en sarea.]]

;Autoz