Gantz-azido: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
|||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Palmitic acid.png|200px|
'''Gantz-azidoak''' kate hidrokarbonatu lineal luzea duten molekula organiko lipidikoak dira, katearen muturrean karboxilo taldea (-COOH) dutenak. Gehienek [[karbono]]-kopuru bikoitia dute.
16. lerroa:
*** [[Azido butiriko]]a
*** Azido isobutirikoa
*** Azido balerikoa
*** Azido isobalerikoa
** Kate luzekoak
*** [[Azido miristiko]]a, 14:0
*** [[Azido palmitiko]]a, 16:0
*** [[Azido esteariko]]a, 18:0
* Asegabeak: karbonoen artean lotura bikoitzen bat daukate. Ingurune tenperaturan likidoak izan ohi dira.
** Gantz azido monoinsaturatuak: lotura bikoitz bakarra daukate
*** [[Azido oleiko
** Gantz azido poliinsaturatuak: zenbait lotura bikoitz dituzte
*** [[Azido linoleiko
*** [[Azido linoleniko
*** [[Azido arakidoniko
Gantz azido asegabeek daukaten lotura bikoitza bi motakoa izan daiteke:
* [[Cis gantz azido
* [[Trans gantz azidoak]]. Gantz hauek solidifikatzeko helbuarekin hidrogenazioa pairatu duten elikagaiak dira. Iturri nagusia elikagai industrialak dira (%75); batik bat, margarina, opil industrialak eta fast food erako elikagaiak. Osasunari dagokionez ez dira oso osasuntsuak LDL [[kolesterol]] mailak igo eta HDL kolesterol mailak jaistea eragiten dutelako. Hau da, gaitz kardiobaskularrak izateko arriskua handitzen dute eta ateroma plaka eta infartuekin erlazionatuta dago.
=== Gantz Azido Esentzialak <ref>{{Cite web|url=http://www.nutri-facts.org/content/dam/nutrifacts/pdf/nutrients-pdf-es/acidos_grasos_esenciales.pdf|izenburua=Acidos Grasoso Esenciales|sartze-data=2018/03/02|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=PDF}}</ref> ===
Organismoak Gantz Azido ugari sintetiza ditzake. Hala ere, badaude gantz batzuk gorputzak sintetizatu ezin dituenak eta hauei Gantz Azido Esentzialak deritze. Gantz Azido esentzial hauek, gure gorputzak sintetiza ezin dituenez, dietatik hartu behar ditu. Ganzt Azido esentzialen artean, honako bi hauek daude: <ref>{{Cite web|url=http://www.analizacalidad.com/docftp/fi150acgrasos.pdf|izenburua=Acidos Grasoso Esenciales|sartze-data=2018/03/03|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=|formatua=PDF}}</ref>
* '''[[Omega-6|n-6]] taldeko gantz-azidoak''': cis-linoleikotik eratorriak dira (C18:2). Landare olioetan aurki ditzazkegu: ekilorea, artoa, soja eta sojaren eratorri ez hidrogenatuak... Desaturasak C20:4 [[azido arakidoniko|arakidonikoa]] eratzea eragiten du (kontrako zentzuan elongasak). Azken honek [[eikosanoide]] (gehien eikotrienoak, tronbosanoak, prostagalandinak eta prostaziklinak)izeneko substantzia onuragarriak sortzen ditu. Azido cis-linolekikoa (LA; C18:2) da nagusia eta hemendik desaturasek azido arakidonikoa (AA; C 20:4) sintetizatzen du (kontrako zentzuan elongasak). Azken honek zenbait substantzia onuragarri sortzen ditu eikosanoide izenekoak: eikotrienoak, tronbosanoak, prostagalandinak eta prostaziklinak (gehien). Guzti hauek zelulen arteko komunikazioan eragiten dute eta antiinflamatorio, antiaterogeniko eta antiagreganteak dira, ondorioz bihotzekoa izateko arrisku gutxiagotzen du.
* '''[[Omega-3|n-3]] taldeko gantz-azidoak''': cis-linoleiko (C18:3). Arrain eta itsas jatorriko beste olio batzuetatik lortu dezakegu; baina alfa-linolenikoa ale-jatorriko olioetan (koltza…) ere aurki ditzakegu. Eikosapentanoikoa eta dokosahexanoikoa eratzen ditu. Azido alfa-linoleikoa (ALA; C18:3) da nagusia eta hemenik desaturasek azido eikosapentanoikoa (EPA) eta azido dokosahexanoikoa (DHA) sortzen dute. DHA mailak ez daude bakarrik dietagatik baldintzatuta, genetikak ere eragina dauka. Gaixotasun kardiobaskularretan efektu onuragarriak sortzen dituzte eta zelulen mintzen osagai dira. Nerbio-sistemaren garapena eta erretinaren garapenean onuragarria da.
46. lerroa:
** SFA eta trans erakoek, energiaren %10 -a baino gutxiago izan behar dute.
** MUFA gantzak, energiaren %10-20 izate gomendatzen da eta hauek gehien bat [[oliba olioan]] aurkitzen dira.
** PUFA, energiaren %5-10 izantea gomendatzn da. Gantz hauek,
*** Omega-3: alfa linoleiko 2g/egun; eta omega-3 eikosapentanoiko eta dokosapentanoiko gomendioa 250mg/egun gomendatzen dira. Aldiz, gizonentzat 1,6g/egun eta emakumeentzat 1,1g/egun hartzea gomendatzen dira.
*** Omega-6: azido linoleiko 2g/egun hartzea da gomendioa. Gizonek 17g/egun eta emakumeek 12g/egun hartzeko gomendioa dago.
52. lerroa:
=== Haurdun dauden emakumeak<ref>{{Cite web|url=file:///C:/Users/Haris/Documents/11.%20GAIA.%20Dietetika%20eta%20Nutrizioa%20haurdunaldian.pdf|izenburua=Dietetika eta Nutrizioa Haurdunaldian|sartze-data=2018/03/02|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|formatua=PDF}}</ref> ===
Hauen gomendioa
Gainera, Gantz Azido Aseetan eta [[kolesterol]] maila altua duten elikagaiekin kontuz ibili beharra dago.
74. lerroa:
=== Ganzt Azido Asegabeak ===
Ganzt Azido asegabeak [[animalia]] zein [[landare]] jatorriko eikagaietatik lortu daiteke. Aguakatea, oliba olioa, ekilore olioa, fruitu lehorrak, arrainak...
* MUFA: gantz azido monoasegabeak gehinbat landare jatorriko etan ([[
* PUFA: gant azido poliasegabeak, fruitu lehorretan, arrainean (gehienbat [[arrain urdin]]<nowiki/>ean) eta ekilore olioan aurkitzen dira
83. lerroa:
=== Urtze puntua ===
Zenbat eta luzeagoa izan gantz-azidoaren molekula (hots, zenbat eta pisu molekular handiagokoa) orduan eta altuagoa bere [[
=== Lipido aseak, trans gantzak eta kolesterola ===
112. lerroa:
{{Lipidoak}}
[[Kategoria:
[[Kategoria:Lipidoak]]
| |||