Galizia: berrikuspenen arteko aldeak

| sinbolo_zabalera = 65px

| nongo = Galiziako

| hiriburu = [[Santiago de Compostela]]

| hiri_handiena = [[Vigo]]

| web = www.xunta.es

}}

 

 

Berezko hizkuntza [[galiziera]] du, [[portuges]]aren jatorri berbera duena, eta [[gaztelania]]rekin batera ofizialtasuna du. Hiriburua [[Santiago de Compostela]] da, bertan boterearen organorik gorena den [[Galiziako Xunta]] dago, Galiziako Gobernua alegia.

 

== Izena ==

{{sakontzeko|Gallaecia|Galeziar|Galiziar}}

"Galizia" eta "Galiza" izenak [[latin]]ezko ''Gallaecia'' (edo ''Callaecia'') hitzetik eratorriak dira, eta "[[galeziar]]ren lurraldea" esan nahi du, [[Antzinako Erroma]]ko [[Gallaecia]] probintziako biztanleak ziren. [[Galeziar]]rek [[Antzinaro]]an [[Iberiar penintsula]]ren ipar-mendebaldean bizi zen herri bat osatzen zuten. [[Antzinako Grezia|Antzinako greziarrek]] galiziarrei καλλαικoι (''kalekós'') deitzen zieten.

Galeziarrei buruzko lehenbiziko aipamena K. a. 136. urtean [[Dezimo Junio Bruto Galaiko]] erromatar jeneralak egin zuen, [[lusitania]]rrak eta galeziarrak menperatu ondoren [[Erroma]]ra itzuli eta [[Erromako Senatua]]k garaipen horren omenez ''Gallaecus'' edo ''Galeziar'' titulua eman zionean.

 

 

== Ikurrak ==

=== Armarria ===

{{sakontzeko|Galiziako armarria}}

[[Graal|Kaliza]] Galizia mende luzez ordezkatu zuen ikurra da, [[1282]]an Armorial Segar Ingalaterrakoak ''[[Galiziako errege-erreginak|Galiziako Errege-Erreginen]]'' (''Roys de Galyce'') armarrian lehenbizikoz erregistratu zuen. Denboraren poderioz hainbat eraldaketa izan ditu, gaur egungo Galiziako Ikurren Legearen 3. artikuluak Galiziako armarria honela deskribatzen du:

 

==== Burdin Aroa ====

{{sakontzeko|Kastroen kultura}}

 

Aro honetan [[metalurgia]]k [[meatzaritza]]ren aberastasunak bultzaturik garapena eduki zuen. Dirudienez [[klima]] aldaketak gizaki asko Galiziako ordokira lekualdatzea ekarri zuen, biztanleria handitu eta herrien arteko liskarrak ere areagotu ziren. Hainbat urrezko eta zilarrezko lanabes eta harribitxi landu ziren unea ere bada, horietako batzuk [[Pirinioak|Pirinioetatik]] haratago eramanak izan ziren.

 

=== Aro Garaikidea ===

* [[1982]]an [[galiziera]]ren inguruan akordioa lortu zuten arautze lanetan, "''Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego''" kaleratuz.

* [[2002]]ko [[azaroaren 13]]an "[[Prestige]]" petroliontzia hondoratu zen [[Coruñako probintzia|Coruñako]] kostaldean ("''[[Heriotzaren Kosta|Costa da Morte]]''"), olio isuri erraldoiak hondamendi ekologiko itzela eraginez.

* [[2003]]an aurreko hizkuntza-arauak berrikusi zituzten.

}}

 

 

=== Hauteskundeetako emaitzak ===

| bgcolor="#FFFFFF"| E/A

|-----

| bgcolor="#FFFFFF"| -

| bgcolor="#FFFFFF"| 4.203

|}

 

 

=== Demografia bilakaera ===

<center>

<timeline>

id:AA value:blue

id:lightgrey value:gray(0.9)

</center>

 

Galizian bizi diren galiziarrez gain [[Espainia]]ko beste autonomia erkidegoetara (bereziki [[Madrilgo Erkidegoa]]) nahiz atzerrira emigratu duten galiziar etorkinen kopurua oso handia da, bereziki [[Argentina]], [[Kolonbia]] eta [[Venezuela]]ra. [[Uruguai]], [[Txile]], [[Kuba]], [[Brasil]], [[Mexiko]] eta [[Europa]]ko hainbat herrialdeetan ere galiziar etorkinez eta haien ondorengoez osatutako komunitate nabarmenak daude (1960 eta 1970ko hamarkadetan galiziar ugari [[Suitza]], [[Alemania]], [[Frantzia]], [[Herbehereak]], [[Erresuma Batua]] eta [[Katalunia]]ra lan egitera joan eta bertan bizitzen amaitu zuten).

 

[[Euskal Herria]]n orokorrean galiziar komunitate garrantzitsuenak hirigune populatuetan kokatu izan dira: [[Bilbo Handia|Bilbo Handiko]] udalerrietan (bereziki [[Ezkerraldea]]n) eta [[Pasaia]]n (bereziki [[Trintxerpe]] auzoan), baina baita [[Euskal kostaldea|Euskal kostaldeko]] hainbat udalerrietan ere, galiziar etorkinek hasiera batean bereziki [[arrantza]]ren sektorean lan egin baizuten.

 

 

[[As Pontes de García Rodríguez]]eko zentral termikoa, [[Sil ibaia|Sil]] ibaiko zentral hidroelektrikoak, Coruñako aluminio fabrika. Historian zehar emigrazio handia izan da Galizian, baina gaur egun apaldu egin da joera hori. [[Turismo]]a garrantzitsua da kostaldean eta Santiago Konpostelakoan.

=== Energia ===

 

 

=== Aireportuak ===

Gaur egun [[Alta Velocidad Española|abiadura handiko]] hainbat linea eraikitzen ari dira. Hauetako bat [[2018]]rako amaitzea aurreikusia dagoen [[Olmedo-Zamora-Galicia abiadura handiko linea|Coruña-Santiago-Ourense-Madril linea]] da, bai eta jada [[Coruña]] eta [[Vigo]] artean zerbitzua eskeintzen duen [[Abiadura Handiko Atlantiar Ardatza|Atlantiar Ardatza]], etorkizunean Galiziako atlantiar hiriak [[Portugal]]ekin lotuko dituena.

 

Galizian [[galiziera]] eta [[gaztelania]] dira hizkuntza ofizialak. Galizierak [[portuges]]arekin harreman estua du, Erdi Aroan hizkuntza bakarra osatu zutelarik.

 

=== Gastronomia ===

[[Fitxategi:Vinos DO de Galicia.svg|thumb|Jatorrizko Izendapena duten Galiziako [[ardo]]ak.]]

 

Galiziako gastronomia bere produktuen ugaritasun eta kalitatearengatik nabarmentzen da, horren adibide [[Jatorrizko Izendapena]] duten 30 galiziar produktuak dira, hauetako batzuk Babestutako Jatorrizko Izendapena dute (BJI).<ref>[http://www.mapa.es/es/alimentacion/pags/Denominacion/resultado.asp Espainiako Ingurumen eta Landa eta Itsas Eremuko Ministerioa, Galiziako Jatorrizko Izendapena]. {{es}}</ref> Galiziar sukaldaritzan maiz [[arrain]]a eta [[itsaski]]ak erabiltzen dira. [[Galiziar enpanada]] [[haragi]] edo arrainez beteriko Galiziako usadiozko jakia da. [[Galiziar salda]] [[patata]]k eta [[grelo]]ak osagai nagusitzat dituen [[zopa]] oparoa da. Greloa bera ohituraz [[Inauteri]]etan jan ohi den [[lakoia greloekin]] deritzon platereko osagaia ere bada, berau grelo, patata eta [[txorizo]]arekin batera egositako txerri [[lakoi]]ez osatua dago. [[Txangurru]]a (''Centola'') ere galiziar gastronomiako ohiko jakia da, bizirik egosten da, gorputz atal nagusia maskor baten gisara irekiz, bere barrenak ongi nahas daitezen. Beste plater herrikoi eta arras ezaguna [[Olagarroa galiziar eran]] da (''Polbo á feira''), usadioz [[kobre]]zko [[eltze]] batean egosia, zati txikietan ebakia, [[oliba olio]]z, itsas [[gatz]]ez eta [[piperrauts]]ez hornitua, eta azkenik [[zur]]ezko plater batean zerbitzatua.

 

== Kirola ==

 

{| class="wikitable"

| Beste erlijioak || align=center| %0,5a

|-

|-

|}

</center>

 

=== Telebista ===

 

 

 

Galiziako tokian-tokiko lehenbiziko telebista katea [[1984]]ean [[Naron]] udalerrian aireratu zen. [[1990eko hamarkada]]n erdialdera orokortu ziren eta jada [[2006]]ean Galizia osoan tokian-tokiko 36 kate zeuden. [[LTD]]a iristearekin bat udalerrietako aireratze eremuak ezarri ziren, [[2006]]ean Galiziako Gobernuak tokian-tokiko telebista kate kopuru jakin bat egon zedin lizentziak emanez.