Filipe II.a Espainiakoa: berrikuspenen arteko aldeak

t
Robota: Aldaketa kosmetikoak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
43. lerroa:
| erlijioa = [[Katolizismo]]a
| sinadura = Firma del Rey Felipe II.svg
| oharrak = [[Fitxategi:Escudo de Armas de Felipe II a Carlos II.svg|centererdian|100px]]
}}
'''Filipe II.a Gaztelakoa ''Zuhurra'''''<ref>{{EuskaltzArauErref|arau-zk=186|arau-izenb=Atzerriko pertsona-izenak. Grafia-irizpideak. Erregeerreginen eta kidekoen kasua}}‎</ref> edo '''Filipe I.a Portugalgoa''' ([[Valladolid]], [[1527]]ko [[maiatzaren 21]]a - [[El Escorial]], [[1598]]) [[1556]]-[[1598]] bitartean Espainiako erregea eta [[1580]]-1598 bitartean [[Portugal]]go erregea izan zen. Horrez gainera, [[Maria I.a Ingalaterrakoa]]rekin ezkondurik egon zen urteetan ([[1554]]-[[1558]]), Ingalaterra eta Irlandako errege ezkontidea izan zen.
 
Bere garaian izugarri zabaldu zen [[Espainiar Inperioa]] ([[Amerika]], haren omenez izendatutako [[Filipinak|Filipinetako uharteak]]) eta [[1580]]. urtean Portugalgo erreinuaz eta inperioaz jabetu zen Espainiako koroa. Maila handiko aholkulariz eta militarrez inguratua egon zen beti ([[Fernando Álvarez de Toledo|Albako dukea]], [[Antoine Perrenot de Granvelle|Granvelle]], Alexandro Farnese, [[Joan Austriakoa]]…), baina ez zen batere trebea izan administrazioan eta barne politikan. Ameriketan pilaturiko urre guztiagatik ere, lur jota utzi zuen Espainiako ekonomia. Bestalde, erlijioan ezarri zituen lege zorrotzak oso ondorio txarrak ekarri zizkion Espainiako erresumari, Filipe II.aren garaian [[Espainiako Urrezko Mendea]] izeneko aroa hasi zen arren.
85. lerroa:
[[Karlos Habsburgokoa|Bere aitaren]] erregealdian bezala, [[Frantzia]]k potentzia aurkaria izaten jarraitu zuen. [[Henrike II.a Frantziakoa]]ren aurka [[Italia]]n eta Frantzian borrokatu zen, eta azken honetan garaile suertatu zen [[Saint-Quentingo gudua]]n. Frantziak, orduan, [[Flandria]]n finkatu zuen bere helburua, baina hor ere garaitua izan zen [[Gravelinesko gudua]]n ([[1558]]). Azkenean, [[1559]]an [[Cateau-Cambresisko bakea|Cateau-Cambrésiseko bakea]] sinatu zen, eta horren bidez Espainiak hegemonia lortu zuen Europan.
 
[[1580ko hamarkada]]n, Frantziako erregetzarako gatazken garaian, Filipe II.ak [[Parisko Liga Santua]]ren alde hartu zuen parte, [[Henrike III.a Nafarroakoa]] eta [[higanot]]en aurka. Horrezaz gain, [[Henrike III.a Frantziakoa]]ren erailketaren ondotik ([[1589]]), Frantziako tronua bere alaba [[Elisabet Klara Eugenia Austriakoa|Elisabet Klara EugeniaEugeniarentzat]]rentzat galdegin zuen. Baina Filiperen asmoek huts egin zuten: Henrike Nafarroakoa [[katolizismo]]ra bihurtu zen eta, [[Vervinsko bakea]]n ([[1598]]), Frantziako erregetzat onartu behar izan zuen<ref name=brit/>.
 
=== Mediterraneoa ===
103. lerroa:
Joan Austriakoa hil zenean, Filipek [[Alexandro Farnese (1545-1592)|Alexandro Farnese]] jarri zuen Herbehereetan buru. Alexandro oso diplomatiko ona zen, eta jeneral handia. Hark izan zituen garaipen militarrek ia konpondu zuten arazoa ([[1585]]ean Anberes menderatu zuen). Alexandro gaur egungo [[Belgika]]ren sortzailetzat hartzen da. Baina lorpen haiek ez zuten behar adina arreta izan, Filipe II.ak [[Ingalaterra]] menderatzeko zuen proiektua eta [[Frantzia]]rekin izan zituen gatazkak zirela eta.
 
[[1593]]an, Farnese hil ondoren, Herbehereetako arazoa konponezina zen. Horregatik, Filipe II.ak, hil aurretik, uko egin zien herrialde haiei eta bere alaba [[Elisabet Klara Eugenia Austriakoa|Elisabet Klara EugeniaEugeniari]]ri utzi zizkion. Elisabet Alberto artxidukearekin ezkondu zen. Filipek itxaropena zuen errege-erregina berriek mendekoen begirunea izango zutela eta dinastia burujabe bat sortuko zutela, Espainiarekin ahaidetasun loturak izango zituena. Hala ere, klausula baten arabera, ondorengotzarik ez bazen, Espainiako erregearengana itzuliko ziren Herbehereak.
 
=== Ingalaterraren kontrako borroka ===
132. lerroa:
[[Ignazio Loiolakoa|San Ignazio Loiolakoak]] (1491–1556) protestantismoaren kontra borrokatzeko [[Jesusen Konpainia|Jesusen Lagundia]] sortu zuen. Trentoko kontzilioan, bestalde, espainiar teologo ospetsu hauek nabarmendu ziren: [[Diego Laínez]] (1512-1565) eta [[Alfonso Salmerón]] (1515-1585) jesuitak, [[Domingo de Soto]] (1494-1560) eta [[Melchor Cano]] (1509-1560) domingotarrak, eta beste hainbat.
 
[[Fitxategi:El escorial blick von oben.jpg|thumb|leftezkerrera|400px|<small>[[El Escorial|El Escorial monasterioa]]</small>.]]
Baina, Espainiaren indarra ez zegokion erlijioari bakarrik, kulturak ez zuen ordu arte inoiz halako hazkunderik izan. Hazkunde hori kulturaren ia alor guztietan gertatu bazen ere, literatura sorkuntzan izan zuen garrantzi gehien. [[Gaztelania]]zko prosak [[La Celestina]]ren mailako lanak eman zituen Errege-erregina Katolikoen garaian, eta gorantz jarraitu zuen, harik eta XVI. mendearen azken herenean eta XVII.aren hasieran gailurrera iritsi zen arte. Garai horretako literaturan gehien nabarmendu ziren gaiak mistika eta [[eleberri pikaresko|pikareska]] izan ziren. Poesian Joan Gurutzekoa, [[Luis Leongoa]] (1527-1591), [[Alonso Ertzilla]] (1533-1594) eta [[Fernando de Herrera]] (1534-1597) nabarmendu ziren. Antzerkian [[Lope de Vega]]k (1562–1635) bere lehenbiziko obrak idatzi zituen. Eta derrigorrezkoa da eleberri bat aipatzea: [[Miguel de Cervantes]]en (1547-1616) ''[[On Kixote Mantxakoa]]''.
 
144. lerroa:
* Hirugarren emaztea [[Elisabet Valoiskoa (1546-1568)|Elisabet Valoiskoa]], [[Henrike II.a Frantziakoa]]ren eta [[Katalina Medici]]ren alaba zaharrena izan zen. Ezkontza, [[Cateau-Cambresisko bakea|Cateau-Cambrésiseko bakearen]] ondorioa izan zena, [[1559]]an egin zen. Elisabet 1568an hil zen. Bi alaba izan zituzten:
** [[Elisabet Klara Eugenia Austriakoa|Elisabet Klara Eugenia]] ([[1566]]ko [[abuztuaren 12|abuztuak 12]] – [[1633]]ko [[abenduaren 1|abenduak 1]]).
** [[Katalina Mikaela Austriakoa]] ([[1567]]ko [[urriaren 10|urriak 10]] – [[1597]]ko [[azaroaren 6|azaroak 6]]).
* [[1570]]an bere lehengusu propio [[Maximiliano II.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Maximiliano II.aren]] alaba [[Ana Austriakoa (1549-1580)|Ana Austriakoarekin]] ezkondu zen. Ana [[1580]]an hil zen. Bost ume izan zituzten:
** [[Fernando Austriakoa (Asturiasko printzea)|Fernando Austriakoa]] ([[1571]]ko [[abenduaren 4|abenduak 4]] – [[1578]]ko [[urriaren 18|urriak 18]]).
169. lerroa:
{{Asturiasko printzeak}}
{{bizialdia|1527ko|1598ko|Filipe 02 Espainiakoa}}
 
[[Kategoria:Filipe II.a Espainiakoaren erregealdia]]
[[Kategoria:Espainiako errege-erreginak]]