t
Robota: Aldaketa kosmetikoak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Fisika eta Kimika}}) |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
2. lerroa:
[[Fitxategi:Ferrofluid poles.jpg|thumb|Magneto sendo baten poloetan taldekatzen da ferrofluxua.]]
[[Fitxategi:Zientzia Astea- Motor homopolarra.webm|thumb|[[Motor homopolar]] bat.]]
'''Elektromagnetismoa''' [[
Elektromagnetismoa [[Eremu-teoria|eremuen teoria]] da; hau da, azalpenak eta aurreikuspenak [[Posizio|espazioko posizio]] eta [[
Gaur egun, aintzat hartzen da ezagutzen dugun unibertsoaren oinarrizko lau [[Oinarrizko elkarrekintza|indarretako]] bat dela elektromagnetismoa.
12. lerroa:
[[Fitxategi:M Faraday Th Phillips oil 1842.jpg|thumb|177x177px|
Michael Faraday.
]][[Fitxategi:James-clerk-maxwell 1.jpg|ezkerrera|thumb|199x199px|James Clerk Maxwell.]][[Antzinako Grezia
[[XIX. mendea|XIX mende]] hasieran [[Hans Christian Ørsted]]-ek fenomeno magnetiko eta elektrikoak erlazionatuak zeuden ebidentzia enpirikoa aurkitu zuen. [[André-Marie Ampère]], [[William Sturgeon]], [[Joseph Henry]], [[Georg Simon Ohm]], [[Michael Faraday]] fisikarien lanak [[James Clerk Maxwell|James Clerk Maxwell-ek]] [[1861]] urtean erlazionatu zituen hainbat ekuazioen bidez eta bi fenomenoak bakar batean definitu zituen, fenomeno elektromagnetikoa.<ref name=":0" />
Gaur egun [[Maxwellen ekuazioak|Maxwell-en ekuazio]] izenez ezagun direnak frogatu zuten eremu elektriko eta eremu magnetikoa, eremu bakar bat osatzen dutela eremu elektromagnetikoa. Honez gain argiaren uhin-izaera deskribatu eta [[uhin elektromagnetiko]] moduan adierazi zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=James Clerk|abizena=Maxwell|izenburua=A Treatise on Electricity and Magnetism|url=https://en.wikisource.org/wiki/A_Treatise_on_Electricity_and_Magnetism|sartze-data=2018-05-07}}</ref> Lehenago bananduak zeuden bi fenomeno hauek teoria sendo bakar batekin deskribatuz, fisikoek hainbat saiakuntza eta asmaketa baliagarri egin eta sortu ahal izan zituzten. Bonbilla elektrikoa [[Thomas Alva Edison
XX mendeko lehen zatian, mekanika kuantikoaren etorrerarekin, elektromagnetismoak bere formulatzea hobetu beharra zuen, teoria berriarekin koherentea izateko. Hau 1940-ko hamarkadan lortu zen teoria kuantiko elektromagnetikoa burutu zenean zeina [[Elektrodinamika kuantikoa|elektrodinamika-kuantikoa]] bezala den ezaguna.
22. lerroa:
== Elektrostatika ==
{{nagusia|Elektrostatika}}
[[Fitxategi:Gold leaf electroscope Deschanel.png|thumb|Objektu baten karga elektrikoa neurtzeko erabilitako [[
[[Elektrostatika
Oinarrizko karga oso unitate txikia da kalkulu praktikoetarako. [[Nazioarteko Unitate Sistema|Nazioarteko sisteman]] karga unitate elektrikoa, [[Coulomb]]-a, [[Ampere]] unitate [[Intentsitate elektriko|intentsitateko korronte elektrikoak]] segundo batean daraman karga kantitate da. Karga unitate elektrikoa 6,25 x 10<sup>18</sup> elektroien baliokide da.<ref name=":1" />
<math>1 \ \mathrm{C} = 1 \ \mathrm{A} \cdot \mathrm{s}</math>
Eroale batengan doazen elektroien mugimendua [[korronte elektriko]] gisa izendatzen da. Denbora unitateko doan karga elektriko kopurua [[intentsitate elektriko|korronte intentsitatea]] da. Kontzeptu gehiago sar daitezke potentzial diferentzia edo erresistentzia esaterako, honek zirkuitu elektrikoen teoriara eramango gintuelarik.
34. lerroa:
Bi karga puntualen artean, q1 eta q2, erakarpen ala aldarapen indar bat existitzen da zeina distantziaren karratuarekiko euren artean eta norabide erradialean aldatzen den eta [[permisibitate]] elektriko izenez ezagun den konstante bat da.
[[Fitxategi:ElectricField3Charges.svg|thumb|276x276px|Karga puntualen [[
Oinarrizko kargak bakarrik ez daudelako kontsideratu behar da euren [[Karga elektriko|banaketa]] modura. Horregatik ezarri behar da [[Eremu (fisika)|eremuaren]] kontzeptua, espazioaren eskualde bat magnitude [[Magnitude eskalar|eskalar]] edo [[Bektore (matematika)|bektoriala]] [[
Eremu elektrikoaren kontzeptu honen irismena ondo ezagutu ezkero, intentsitatea ezagutzeko aukera izango da. Eremuaren edozein zonaldetan dagoen kargari zerk eragiten dion jakin gabe.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2008-09-13|url=https://web.archive.org/web/20080913093414/http://usuarios.iponet.es/agusbo/uned/propios/apuntes/electrico.PDF|sartze-data=2018-05-07}}</ref>
Puntu batetik edo eremu elektrikoko azalera batetik doan indar elektrikoaren kantitatea ezagutzeko modu bat, fluxu elektrikoaren kontzeptua erabiltzea da. Fluxu elektriko hau azalera jakin bat zeharkatzen duen eremu kantitatearen batukaria da.
[[Carl Friedrich Gauss]] matematiko eta fisikoak frogatu zuen eremu bateko fluxu elektrikoaren kantitatea azalera itxiko karga kantitatearen eta permisibitate elektrikoaren proportzionala dela. Erlazio hau [[Gaussen lege|Gauss-en legea]] da.
46. lerroa:
{{nagusia|Magnetika estatiko}}
[[1820]] urtean, [[Hans Christian Ørsted]]-ek begiztatu zuen fenomeno magnetikoa eta elektrikoaren arteko lotura eta magnetismorako teoria zientifikoa sortu zuen. [[Korronte elektriko]] baten presentziak, hau da, [[
Eredu magnetiko horren balioa zehazteko, [[Jean-Baptiste Biot|Jean Baptiste Biot-ek]] [[1820
[[Iragazkortasun magnetiko]] gisa ezaguna den proportzionaltasun koefizientea, [[intentsitate elektriko|korronte intentsitatea]] da, hau da korrontea doan luzera diferentzia eta [[
Gainera magnetika estatikoan elektrostatikan Gauss-en legearen konparagarri den lege bat ezagutzen da, [[Ampereren legea]]. Lege honek esaten digu, eremu magnetiko baten zirkulazioa eta [[Gainazal|eremu itxi]] bateko korronte dentsitatea bera dela.
|