Bizkaiko Jaurerria: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t 93.176.134.193 (eztabaida) wikilariaren 6550475 berrikuspena desegin da Etiketa: Desegin |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
34. lerroa:
Lau etxe edo leinu nagusi egon ziren jaurerriaren historian: Haro, Borgoña, Lara eta Trastamarakoak.
Lurraldea garai hartan guztian bi multzo handitan banatzen zen:
* Herri xehea: baserrietan eta landa munduan bizi zen, [[elizate]]tan. Gehien-gehienek [[euskara]]z egiten zuten.
* [[Hiribildu]]ak eta hiria: hiri-gutunak eta foru bereziak zituzten, eta aparteko batzarrak antolatzen zituzten. Euskaraz ez eze, horko hainbat biztanlek [[gaztelania]]z ere egiten zuten, eta ikasienek [[latin]]ez ere. Hiri bakarra [[Urduña]] zen, eta hiribilduak hauek ziren: [[Balmaseda]], [[Bermeo]], [[Bilbo]], [[Durango]], [[Ermua]], [[Gernika-Lumo]], [[Lanestosa]], [[Lekeitio]], [[Markina-Xemein]], [[Ondarroa]], [[Otxandio]], [[Portugalete]], [[Plentzia]].
92. lerroa:
[[Fitxategi:Bilbao1575.jpg|thumb|250px|Franz Hohemberg [[belgika]]rrak [[1554]]an egindako [[Bilbo]]ko mapa.]]
Bizkaiko hiri eta [[hiribildu]]ek ekonomia sistema ezberdina zuten. Beste foru ezberdin bat, [[Zuzenbide zibil]] arrunta, zuten eta [[harresi]]ak eraikitzeko eskumena zuten. Hauek dira Bizkaian dauden [[hiribildu]]ak:
<div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;">
* [[Areatza]]
* [[Balmaseda]]
119. lerroa:
=== Enkarterri ===
{{sakontzeko|Enkarterriko historia}}
[[Fitxategi:Avellaneda-casa-juntas.jpg|250px|
Bizkaiko jaurerriak [[Enkarterri]] Haroko leinuaren eraginari esker eta era malkartsuan bereganatu zuen [[Erdi Aroa]]n zehar.
[[XIV. mendea|XIV. menderako]] bere Junta eta Foru berezkoa zuten, gero baita [[Bizkaiko Foru Zaharra]] onartuz. Bere antolakuntza administratiboa zuten kontzejutan banatutako 10 errepublikek osatuta, ordezkariak bidaltzen zituzten [[Avellanedako Batzarretxea|Avellanedako Juntetxera]] gai amankomunak eztabaidatzeko. Orduan ordezkari amankomuna bidaltzen zuten Gernikako Batzarretara. [[XVII. mendea]]n [[Enkarterri]]ko bost kontzejuk Gernikako Batzarretara bere ordezkaria bidaltzea lortu zuten. [[1804]]an Avellanedako juntetxea desegin eta Enkarterriko kontzejuak [[lur laua]]ren parte bilakatu ziren.
153. lerroa:
{{sakontzeko|Bizkaiko Foru Aldundia}}
[[Fitxategi:Fuero de Vizcaya.png|230px|thumb|[[1575]]eko [[Bizkaiko Foru Zaharra]].]]
[[XVIII. mendea]]n sortu zuten Jaurerria gobernatzeko erakunde hau. [[1645]]an ''Errejimentu Berezia'' izenaz aldatu eta ''[[Bizkaiko Foru Aldundia|Foru Aldundia]]'' bihurtu zen. Gainera ''Errejimentu Orokorra''rekiko zuen menpekotasuna desagertu zen. Zazpi kidek osatzen zuten: sei ''[[Ahaldun nagusi|Ahaldun Nagusi]]'' eta [[korrejidore]]a presidentea zen.
[[Ahaldun nagusi|Ahaldun Nagusiaren]] helburua Errejimentua eta Batzar Nagusiak presiditzea zen, non hitza bazuen, baina botorik ez. Gainera militar eta zerga-gaietan, Jaurerriaren altxor publikoaren kudeaketan, komunikabideen egoera eta ongintzaz arduratzen zen.
173. lerroa:
Lehendabizikoa, apokrifoa, Andekan hasi eta On Zenon bukatzen dena; bigarrena, "Zuriana", [[Jaun Zuria|Zuria]] eta gezurretan nahasitako bere ondorioena, non agian zenbait benetakoa dagoena, eta hirugarrena, nabarmen benetakoak direnak.
Ez da ezaguna nor izan zen lehendabiziko Bizkaiko Jauna. Batzuek uste dute, [[Gaztelako konderria|Gaztelako kondeak]] bere balentriak eta bertute moralak zirela eta gailentzen zirelako eta bere lurraldeak [[Mena Harana|Mena]], [[Aiaraldea|Aiara]] eta [[Enkarterri]] osatzen zuten zenbait lurraldetaraino ere ailegatzen zirelako, [[bizkaia|bizkaitarrek]] bere leinuko buruzagietako batengan arreta jarri zuten; beste [[bizkaia|bizkaitarrek]], [[Durangoko merindadea|durangarrek]] [[Nafarroako errege-erreginen zerrenda|Nafarroako errege-erreginengan]] jarri zuten bezala.<ref>Estanislao Jaime Labayru eta Goikoetxea. ''Historia de Vizcaya''.
=== Kondairazkoak ===
181. lerroa:
* Munso edo Nunso Lopez ([[909]]-[[920]])<ref>[http://parnaseo.uv.es/Lemir/Textos/bienandanzas/libros/Libro20.htm las Bienandanzas: ''"Título de cómo fue don Munso López, su fijo, segundo Señor de Vizcaya"'']</ref> bere semea.
* Eneko Ezkerra ([[920]]-[[924]]), aurrekoaren semea.
* Lope II.a Eneko ([[924]]-[[931]]), baita Lope Diaz "''Ederra''" ezizenaz ezaguna, aurrekoen semea eta emaztea [[Gaztela]]n topatu zuena.
* Antso Lopez ([[931]]-[[993]]), aurrekoaren semea.
| |||