Bizkaia: berrikuspenen arteko aldeak

=== Kostaldea ===

{{sakontzeko|Bizkaiko kostaldea}}

Bizkaiko kostaldea malkartsua da, baina orokorrean hondartza handiak daude. Gainera bi itsas-adar daude bertan: [[Bilboko itsasadarra|Nerbioiko itsasadarra]] eta [[Urdaibai]].

 

 

Kostako gune batzuetan itsasoak hegi handiekin topo egiten du, adibidez, [[Ogoño lurmuturra]]n, 200 metro baino gehiago dituena.

 

==== Uharteak ====

* [[Aketx]]e ([[Bermeo]])

* [[Gaztelugatxe]] ([[Bermeo]])

|bgcolor="#ccccff"|'''Euria (mm)''' || ''126'' || ''97'' || ''94'' || ''124''|| ''90 ''|| ''64'' || ''62'' ||'' 82 ''|| ''74'' || ''121'' || ''141'' || ''116''||'''''1191'''''

|}

Bizkaiko klima [[klima ozeaniko]]a da, tenperatura ertainekin eta urte osoan zehar banatutako euriarekin. Barnealdea hotzagoa da, eta [[Otxandio]]n edo [[Urduña]]n, adibidez, [[klima kontinental]]erako trantsizioa dago. Elurra gehiagotan egiten du mendietan.

 

 

=== Klasizismoa, erromatarren garaia ===

Erromatar geografoek hainbat datu eman zituzten antzinako bizkaitarren inguruan. Euren esanetan bi euskal tribu zeuden gaur egungo Bizkaian: [[Karistiar|Karistioak]] eta [[Autrigoi]]ak. Karistioak Bizkaiaren erdigunean bizi ziren, Bilbotik ekialdera, [[Araba]]ko iparraldean eta [[Deba]] ibarrean. Autrigoiak, berriz, Bizkaia eta Arabako mendebaldean bizi ziren, [[Kantabria]], [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]] eta [[Burgos]]en ere bai. Toponimia aztertuta uste da [[euskara]]z hitz egiten zutela. [http://www.gara.net/idatzia/20060616/art169077.php].Beraz, badirudi [[Bizkaiera]]ren muga Karistioen eremuan zegoela.

 

 

=== Erdi Aroa ===

[[Erdi Aroa]]ren hasieran Bizkaiko historia ezin da [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] historiatik banandu. [[Bisigodo]] eta [[Franko (argipena)|Frankoak]] behin baino gehiagotan saiatu ziren konkistatzen baina ez zuten lortu eta ''[[de facto]]'' lur independentea izan zen. Garai honetako hainbat agintarik ''[[domuit vascones]]'' jartzen zuten euren txanponetan, nahiz eta egia ez zen.

 

Jaunek [[Gernikako Arbola]]ren azpian zin egin behar zituzten foruak bertan egiten zelarik Batzar Nagusia.

 

[[Aro Modernoa]]n komertzioak garrantzi itzela hartu zuen, batez ere [[Bilboko portua|Bilboko Portua]] zela eta, [[1511]]an [[Espainia]]k eskumena eman baitzion merkataritzarako. Bilbo [[Gaztela]]ko portu garrantzitsuena izan zen, bertatik garraiatzen zelarik [[artile]]a [[Flandria]]ra.

 

[[1850eko hamarkada]]n [[burdina|burdin]] [[mea]]tze handiak aurkitu zituzten Bizkaian. Honek kanpoko dirua ekarri zuen, batez ere [[Frantzia]] eta [[Ingalaterra]]tik. [[Industrializazioa Euskal Herrian|Industrializazioan]] Ibarra, Txabarri eta Lezama-Legizamon [[burgesia|burges]] familiak agertu ziren. [[Bizkaiko Labe Garaiak|Altos Hornos de Vizcaya]], [[Iberdrola]] eta [[Banco Bilbao Vizcaya Argentaria]]ren parte diren [[Banco de Bilbao|Banco Bilbao]] eta [[Banco de Vizcaya|Banco Vizcaya]] sortu ziren.

 

[[Espainiako Bigarren Errepublika]], [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]k agindu zuen herrialdean. [[Espainiako Gerra Zibila]] hasi zenean Bizkaiak Errepublikaren alde egin zuen eta [[Francisco Franco]]ren aurka. Gerra hasi ondoren lehenengo autonomia estatutua onartu zen Euskal Autonomia Erkidegoan baina Bizkaiko herri batzuetan baino ezin izan martxan jarri. [[Nafarroa Garaia|Nafarroatik]] faxista eta [[errekete]]ak Bizkairantz zetozenez, [[Bilboko Burdin Hesia|Burdin Hesia]] eraikiarazi zuen Jaurlaritzak [[Bilbo]]ren inguruetan. Hesiak akats ugari zuen, eta faxistek laster konkistatu zuten Bilbo. [[1937]]an [[Gernikako bonbardaketa]] egin zuten [[Adolf Hitler|Hitlerren]] hegazkinek eta aste batzuk lehenago [[Durango]] eta [[Otxandio]]n berdina egin zuten. Momentu horretan [[Eusko Gudarostea]] [[Santoña]]ra joan eta [[Benito Mussolini|Mussoliniren]] [[Italia]]ren aurrean errendizioa aurkeztu zuten.

 

Francoren diktaduran Bizkaia eta [[Gipuzkoa]] ''herrialde traidore'' izendatu zituzten eta edozein autonomia mota ukatu zitzaien.

[[1975]]n Francoren heriotzaren ondoren [[espainiako 1978ko konstituzioa|1978ko Espainiako Konstituzioak]] [[Hego Euskal Herriko foruak]] onartu eta [[1979]]an [[1979ko Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua|Gernikako Estatutua]] onartu zen Euskal Herriko mendebaldeko hiru herrialdeentzat. Ondoren egoniko hauteskunde guztietan Bizkaian [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]k irabazi zuen.

 

 

==== Hiriak eta hiribilduak ====

Bizkaiko hiri eta hiribilduek ekonomia sistema ezberdina zuten. Bestelako forua zuten eta [[harresi]]ak eraikitzeko eskumena ere bai. Hauek dira Bizkaian dauden hiri eta hiribilduak:

* [[Balmaseda]] hiribildua

* [[Durango]] hiribildua

* [[Ermua]] hiribildua

* [[Gernika-Lumo]] hiribildua

* [[Lanestosa]] hiribildua

}}

 

* [[Uribe]]

* [[Busturia]]

* [[Arratia]]

 

* [[Durango]]

* [[Enkarterri]]ak

=== Autobusak ===

{{sakontzeko|Bizkaibus}}

'''Bizkaibus''' Bizkaiko autobus zerbitzua eskaintzen duen elkartea da.

Autobus zerbitzua eskaintzen zuten enpresa ezberdinak batu egin ziren [[Bizkaiko Garraio Partzuergoa]]ren barnean. Batu ziren enpresak, [[Euskotren Trena|EuskoTren]], [[Adnor]], [[Compañia de Autobuses Vascongados]], eta [[Pesa|PESA]] izan ziren besteak beste. Gaur egun 108 linea ezberdin daude, batzuk uda garaikoak baino ez diren arren, adibidez, hondartzetako zerbitzua eskaintzen dituzten lineak.

Eragileen arteko koordinaketa kudeatzeaz [[Bizkaiko Garraio Partzuergoa]]k arduratzen da. Gainera, eragile guztietan erabiltzeko tituluak jaulkitzen ditu, [[Barik txartela]] euskarritzat duela. Hurrengoak dira trenbide lineak:

* [[Eusko Trenbideak]]:

*** [[E1 linea (Euskotren)|E1 (Bilbo-Matiko – Donostia-Amara)]]

*** [[1D linea (Euskotren)|1D (Bilbo-Matiko – Elgoibar)]]

*** [[Lutxana-Sondika anezka|Lutxana-Sondika linea]]

*** [[Larreinetako funikularra]]

*** [[Bilboko tranbia|TR (Bilboko tranbia)]]

* [[Renfe Operadora]]:

*** [[C-2 linea (Bilboko Renfe Aldiriak)|C-2 (Bilbo-Abando – Muskiz)]]

*** [[C-3 linea (Bilboko Renfe Aldiriak)|C-3 (Bilbo-Abando – Urduña)]]

*** R3b (Bilbo-Concordia – Karrantza)

* [[Metro Bilbao]]:

** [[2. linea (Bilboko metroa)|L2 (Basauri – Kabiezes)]]

* Artxandako Funikularra, S.A.:

Bilbobus [[Bilbo]] udalerri barneko autobus zerbitzua da. Sareak 44 linea ditu: hogeitazazpi linea orokor, zortzi auzolinea (A letraz identifikatuta) linea berezi bakarra (E letraz identifikatuta) eta zortzi gautxori (G letraz identifikatuta).

 

 

==== Sopelbus ====

==== Bilboko tranbia ====

{{sakontzeko|Bilboko tranbia}}

Tranbia betidanik izan da [[Bilbo]]ko parte. [[XIX. mendea]]n ezarri zen, munduko beste hiri askotan bezala. Hamarkadak pasatu ahala ordea, bere erabilera gutxituz joan zen, eta azkenik [[XX. mendea]]ren erdialdera kendu egin zen zerbitzua. [[2002]]. urtean berreskuratu egin zen zerbitzua.

 

 

==== Irratiak ====

* Anboto Irratia

* Radio Bilbao (SER Katea)

* [[Joan Antonio Mogel|Mogel]], Juan Antonio ([[1745]]-[[1804]]), [[euskal idazle]]a.

* [[Casilda Iturrizar]] (1818-1900), filantropoa.

* [[Txomin Agirre]] ([[1864]]-[[1920]]), [[euskal idazle]]a.

* [[Resurreccion Maria Azkue]] ([[1864]]-[[1951]]), apaiza, idazlea eta [[euskaltzaindia|euskaltzaina]].

* [[Dolores Ibarruri]] (1895-1989), politikoa.

* [[Lauaxeta]] ([[1905]]-[[1937]]), [[euskal idazle]]a.

* [[Eusebio Erkiaga]] ([[1912]]-[[1993]]), [[euskal idazle]]a.

* [[Carmelo Bernaola]] ([[1929]]-[[2002]]), konpositorea.