Wikipedia

Belgika: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
42.189 edits
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
11. lerroa:
| mapa2_irudi = Belgium_-_Location_Map_(2013)_-_BEL_-_UNOCHA.svg
| hizkuntza_ofizialak = [[nederlandera]], [[frantses]]a, [[aleman]]a
| ereserki_nazional = [[La Brabançonne]]<br />[[Fitxategi:La Brabançonne.oga|centererdian|250px]]
| hiriburu = [[Brusela]]
| hiriburuaren_koordenatuak = {{koord|50|51|N|4|21|E}}
44. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Belgika'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> ({{lang-nl|België}}, {{lang-fr|Belgique}}, {{lang-de|Belgien}}), izen ofiziala '''Belgikako Erresuma''', [[mendebaldeko Europa]]ko estatu burujabea da. Iparraldean [[Herbehereak]] ditu, [[Alemania]] ekialdean, [[Luxenburgo]] hego-ekialdean, [[Frantzia]] hego-mendebaldean, eta [[Ipar itsasoa]] ipar-mendebaldean. 30.528 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 11,4 milioi biztanle zituen 2018an.<ref name="zenbatespen"></ref> [[Brusela]] da hiriburua eta hiri nagusia.
 
[[Monarkia konstituzional]] federala da. Bi eskualde nagusik osatzen dute: [[Valonia]] [[frantses]]duna hegoaldean, eta [[Flandria]] [[nederlandera]]duna iparraldean, tartean [[Brusela-Hiriburua eskualdea|Bruselako eskualdea]] dagoela. Hizkuntza ofizialak [[nederlandera]], [[frantses]]a eta [[aleman]]a dira, eta [[katolizismo]]a da erlijio nagusia.
54. lerroa:
== Geografia ==
=== Mugak ===
Belgika Europako ipar-mendebaldean dago, ipar latitudeko 49°30 eta 51°30 artean, eta ekialde longitudeko 2°33 eta 6°24 artean. Iparraldean 478 kilometroko muga du [[Herbehereak|Herbehereekin]]; ekialdean 133 kilometrokoa [[Alemania]]rekin; hego-ekialdean 130 kilometrokoa [[Luxenburgo]]rekin; eta hegoaldean eta hego-mendebaldean 556 kilometrokoa [[Frantzia]]rekin. Ipar-mendebaldean [[Ipar itsasoa]] du (66,5 kilometroko itsasertza).<ref name="cia"></ref>
 
=== Erliebea ===
Hiru alde nagusi bereizten dira: itsasaldeko lautada, erdialdeko [[goi-ordoki]]a eta, hegoaldean, [[Ardenetako mendigunea]].
Itsasaldeko lautada [[duna]] eta [[polder]]rez osaturik dago. Azken hauek, [[dike]] eta [[ubide]]en bidez [[Ipar itsasoa|Ipar Itsasoari]] irabazitako eremuak dira. Erdialdeko goi-ordokiak 100 eta 200 metro arteko garaiera du; haran emankorrak dira, ibai ugarik zeharkatutakoak. Ipar-ekialdean [[Campine]]ko zabaldi hareatsua dago. [[Ardenak (lurraldea)|Ardenetako]] muinoak eta goi-ordokiak malkartsuagoak dira, eta baso trinkoz estalirik daude; [[haitzulo]] eta [[arroila]] txikiak ere daude. Mendebaldean Frantzian ere sartzen da mendigune hori, eta ekialdean Alemaniako [[Eifel]] mendiekin loturik dago, [[Hautes Fagnes]] goi-ordokiaren bitartez. Bertan dago herrialdeko mendirik garaiena: [[Signal de Botrange]] (694 metro)
 
71. lerroa:
 
=== Klima ===
[[Klima ozeaniko]]a da oro har, ''Cfb'' [[Köppen klima sailkapena]]ren arabera, gogorragoa mendialdean. Herrialdearen erdialdean, Bruselaren ondoan, dagoen [[Uccle]]ko estazioan 10,4 gradukoa da urteko batez besteko tenperatura; urtarrila da hilerik hotzena (3,3 &nbsp;°C) eta uztaila beroena (18,4 &nbsp;°C). Urteko prezipitazioak 852 mm ingurukoak dira, ongi banatuak urte osoan: handienak abuztuan (79,3 mm), txikienak apirilean (51,3 mm).<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=http://www.meteo.be/meteo/view/fr/360955-Normales+mensuelles.html#ppt_5238252 | izenburua=Les normales mensuelles à Uccle |sartze-data=2019-01-14 |argitaletxea=Institut Royal Météorologique, meteo.be}}</ref>
 
== Historia ==
{{nagusia|Belgikako historia}}
=== Independentzia aurreko Belgika ===
[[Fitxategi:Tongeren_Romeinse_wallen.jpg|thumb|righteskuinera|[[Tongeren]]go (''Atuatuca Tungrorum'') erromatar harresia]]
[[K. a. 57]]an, [[Julio Zesar]]rek [[Galiar]]en ipar-mendebaldea konkistatu zuen; bertan ''belgae'' izeneko herri [[zelta]] bizi zen. [[K. a. 22]]an, [[Zesar Augusto]]k [[Galia Belgika]] [[erromatar probintzia]] sortu zuen, [[Sena]] eta [[Rhin]] ibaien artean; ''Durocortorum Remorum'' (egun [[Reims]], Frantzia) zen hiriburua.<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=https://www.britannica.com/place/Belgica-ancient-province-Europe | izenburua=Gallia Belgica |sartze-data=2019-01-15 |argitaletxea=Encyclopædia Britannica, inc., britannica.com}}</ref> Erromatarrek galtzada garrantzitsuak eraiki zituzten probintzian zehar, hala nola [[Boulogne-sur-Mer|Boulogne]]-[[Kolonia (Alemania)|Kolonia]] eta [[Reims]]-[[Treveris]] artekoak, eta [[latin]]a bilakatu zen administrazioaren hizkuntza. Kristautasuna IV. mendearen hasieratik aurrera hedatu zen; [[Tongeren]] izan zen lehenbiziko apezpikutegia.<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=http://perso.infonie.be/liege06/01un.htm | izenburua=La principauté de Liège: Les premiers évêques |sartze-data=2019-01-15 |argitaletxea=perso.infonie.be}}</ref> [[Migrazioen Garaia|IV. eta V. mendeetako migrazioetan]], [[frankoak]] kokatu ziren eskualde hartan, eta bertan eratu zuten [[Franko saliar|lehenbiziko erresuma frankoa]]. [[Txilderiko I.a|Txilderikok]] [[Tournai]]n ezarri zuen hiriburua; haren seme [[Klovis I.a]]k bataioa hartu zuen [[496]] aldean, eta [[Paris]]era lekualdatu zuen gortea.<ref>{{erreferentzia |izena=Christian |abizena= Pfister |url=https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Clovis | izenburua=Clovis |sartze-data=2019-01-15 |argitaletxea=1911 Encyclopædia Britannica, en.wikisource.org}}</ref>
 
[[843]]an sinatutako, [[Verdungo Hitzarmena]]ren arabera, [[Luis Errukitsua]]ren hiru semeen artean banatu zen [[Karolingiar Inperioa]]. Egungo Belgikaren lurraldeei dagokienez, [[Lotario I.a]]k jaso zituen [[Eskalda]] eta [[Rhin]]en arteko lurrak ([[Lotaringia]]), eta [[Karlos II.a Burusoila|Karlos Burusoilak]] [[Flandria]]. [[923]]ean, Lotaringia [[Ekialdeko Frantzia]]ri lotu zitzaion. [[XI. mendea|XI.]] eta [[XII. mende]]etan, lurraldea zenbait konderri eta jaurerri feudaletan banaturik zegoen: [[Flandriako Konderria|Flandriako]], [[Namurko Konderria|Namurko]], [[Hainauteko Konderria|Hainauteko]], [[Luxenburgo]]ko eta [[Loongo Konderria|Loongo]] konderriak, [[Brabanteko Dukerria|Brabanteko]] eta [[Linburgoko Dukerria|Linburgoko]] dukerriak eta [[Liejako Printzerria]]. Flandria [[Frantziako Erresuma]]ren parte zen, eta gainerako lurraldeak [[Germaniako Erromatar Inperio Santua]]ren mende zeuden.<ref name="vivreenbelgique">{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=http://www.vivreenbelgique.be/12-a-la-decouverte-de-la-belgique/histoire-avant-l-independance | izenburua=Histoire avant l'indépendance |sartze-data=2019-01-15 |argitaletxea=vivreenbelgique.be}}</ref>
 
[[Fitxategi:Battle of Courtrai3.jpg|thumb|righteskuinera|[[Kortrijkeko gudua]], [[1302]]]]
X. mendetik aurrera, merkataritza bideak sendotuz joan ziren. Haien ondoan hiri berriak sortu eta zaharrak suspertu ziren. Urteko feriek garrantzi handia hartu zuten. XII. mendetik hara, produktu batzuk kanpora saltzen hasi ziren, hala nola [[Flandes]]ko ehunak eta [[Valonia]]ko metalurgia-lanak. Hiri batzuek, [[Gante]]k, [[Brujas]]ek eta [[Ypres]]ek adibidez, [[hiri gutun]]a eskuratu zuten. [[Zistertar]] abadia ugari eraiki ziren urte haietan: [[Orvalgo abadia|Orval]] ([[1132]]), [[Ten Duinen abadia|Ten Duinen]] ([[1139]]), [[Villersko abadia|Villers]] ([[1146]]), [[Aulneko abadia|Aulne]] ([[1147]]), [[Ter Doest abadia|Ter Doest]] ([[1174]]), [[Val-Saint-Lamberteko abadia|Val-Saint-Lambert]] ([[1191]]). XIV. mendea izan zen Flandesko hirien garairik oparoena. Bertan ekoitzitako oihalak ontziz eramaten ziren [[Baltiko]]rantz, [[Hansa]]ren portuen bitartez. Leku estrategikoan kokatua, finatza gune garrantzitsu bihurtu zen Brujas, eta bertako portuak berealdiko ontzi-trafikoa zeukan.<ref name="vivreenbelgique"></ref>
 
[[XIV. mende|XIV]]-[[XV. mende]]etan, [[Borgoinako Dukerria|Borgoinako]] dukeen esku gelditu ziren egungo Belgikako lurralde guztiak, Liejako eta Stavelot-Malmedyko printzerriak eta [[Tournai]] izan ezik. Frantzia eta Inperio Santuaren artean estatu indartsu bat eratzea zen haien asmoa. Urte horietan, 1400-1450 bitartean batez ere, ekonomia, kultura eta arte loraldia gertatu zen [[Borgoinar Herbehereak|Borgoinar Herbehereetan]]. [[Filipe Onbera]]k gauzatu zuen lurralde horien guztien bateratze administratiboa. Hiri handiek, ordea, beren autonomia gorde nahi izan zuten, politika zentralista horren aurka. XV. mendearen amaieran, Brujasen gainbehera hasi zen, eta [[Anberes]] bilakatu zen Flandesko merkataritza-hiri nagusi.<ref name="vivreenbelgique"></ref>
 
[[Fitxategi:Map_Burgundian_Netherlands_1477-en.png|thumb|righteskuinera|[[Hamazazpi Probintziak]]; Liejako Printzerria berdez]]
[[1477]]an amaitu zen Borgoinar Herbehereen independentzia, [[Maria Borgoinakoa]] [[Maximiliano I.a Habsburgokoa]]rekin ezkondu zenean. Maria eta Maximilianoren iloba [[Karlos Habsburgokoa]]k oinordetu zituen lurralde horiek, Espainiako Koroa eta Inperio Santuarekin batera. [[1521]]ean Tournai eta egungo [[Herbehereak|Herbehereetako]] probintzia batzuk ere bereganatu zituen. Eskuratu berriko eskualde horiek eta Borgoinar Herbehereek osatutako estatu multzoari [[Espainiar Herbehereak]] (edo ''Hamazazpi probintziak'') izena ematen zaio. Hura zen Europan kapitalismoak indar gehien zuen herrialdeetako bat, eta [[Pizkundea]]rekin eta [[Humanismo]]arekin loturiko arteak eta ideiek zabalkunde gehien izan zutenetakoa. Hura zen, beraz, [[Erreforma Protestantea]] errotzeko gune egokienetako bat.<ref name="lurbat">{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=http://www.euskara.euskadi.eus/r59-luredir/es/contenidos/articulo/c1504/eu_d1504014/1504014.html | izenburua=Erlijio gerrak |sartze-data=2019-01-18 |argitaletxea=Historia Unibertsala, Lur Entziklopedia Tematikoa, CC-BY 3.0, euskara.euskadi.eus}}</ref> Karlos Habsburgokoak aurre egin bazion ere, [[kalbinismo]]a azkar hedatu zuen Espainiar Herbehereetako iparraldean.<ref name="vivreenbelgique"></ref>
 
[[Filipe II.a Espainiakoa]] izan zen Karlos Habsburgokoaren oinordekoa. Hamazazpi probintzietako nobleziak ez zuen gogo onez hartu haren jatorri atzerritarra, ezta haren nagusikeria ere. Protestanteen aurka Filipek abiarazi zuen politika bortitzak haserrea areagotu zuen. [[1568]]an [[Laurogei Urteko Gerra|espainiarren aurkako matxinada]] piztu zen, [[Gilen Isila]] buru zela. Hasieran espainiarrak nagusitu baziren ere, iparraldeko probintziek borrokari eutsi zioten, eta [[Zazpi Herbehere Batuen Errepublika]] independentea (Probintzia Batuak ere deitua) eratu zuten [[1581]]ean. [[Hegoaldeko Herbehereak|Hegoaldeko hamar probintziak]] (ipar-mendebaldeko Frantzia, egungo Belgika, [[Liejako probintzia]] izan ezik, eta Luxenburgo) Espainiako Koroaren mendean geratu ziren. Horiek horrela, hegoaldeko probintzietako herritar ugari erbesteratu egin zen Zazpi Probintzietara edo beste herrialde batzuetara.<ref name="vivreenbelgique"></ref>
 
[[XVII. mende]]an Espainiak etengabeko gerrak izan zituen, bai Frantziaren aurka, bai Probintzia Batuen aurka. Horren ondorioz, Hegoaldeko Herbehereak guduzelai bilakatu ziren, eta herrialdea suntsiturik geratu zen. Miseria garaia izan zen, artean Inperio Santuaren mende zegoen Liejako Printzerrian izan ezik. Gudu horietan Zeelandako Flandria, [[Ipar Brabante]] eta [[Maastricht]] aldea konkistatu zituzten Probintzia Batuek, eta [[Artois]], [[Frantziar Flandria]] eta [[Hainauteko Konderria|Hainauteko hegoaldea]] bereganatu zituen Frantziak.<ref name="vivreenbelgique"></ref> [[1714]]an, [[Espainiako Ondorengotza Gerra]]ren ostean, [[Habsburgotar monarkia]]k eskuratu zituen Hegoaldeko Herbehereak; handik aurrera, [[Austriar Herbehereak]] izena eman zitzaien. [[1794]]an, [[Frantziako Iraultzako Gerrak|Frantziako Iraultzako Gerretan]], [[Frantziako Lehen Errepublika|Frantziako Errepublikak]] beretu zituen; frantsesen nagusitasuna [[1815]]ean amaitu zen, [[Napoleon]] erabat azpiratua izan zenean.<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ad06 | izenburua= War of the Spanish Succession |sartze-data=2019-01-20 |argitaletxea=historyworld.net}}</ref>
 
=== Independentzia ondoko Belgika ===
[[Fitxategi:Wappers_belgian_revolution.jpg|thumb|righteskuinera|1830eko [[Belgikako Iraultza]], [[Gustave Wappers]]en margolana]]
[[1815]]ean, [[Herbehereetako Erresuma Batua]] sortu zuten Napoleonen aurkako aliatuek, [[Probintzia Batuak]], [[Austriar Herbehereak]] eta Liejako Printzerria bateraturik, hizkuntza eta erlijio berezitasunak kontuan hartu gabe, eta [[Gilen I.a Herbehereetakoa|Gilen Orangekoa]] ezarri zuten errege. [[1830]]ean, ordea, hegoaldeko [[valonia]]r eta [[flandria]]r katolikoak matxinatu eta Herbehereetatik bereizi ziren ([[Belgikako Iraultza]]). Monarkia konstituzionala ezarri zen, [[Leopoldo I.a Belgikakoa|Leopoldo I.a]] errege zela. Leopoldo I.a 1865ean zendu zuen, eta [[Leopoldo II.a Belgikakoa|Leopoldo II.a]] semea izan zuen ondorengo. Afrikako kolonizazioaren eragile nagusietako bat izan zen Leopoldo II.a; [[Kongoko Estatu Burujabea]] haren jabego pribatua izan zen, eta hilketak, bahiketak eta torturak erabili zituen bertako aberastasunak beretzeko. [[1908]]an, Kongoko Estatu Burujabean gertatzen ari ziren izugarrikeriak ezagutu zirelarik, gobernuaren esku utzi behar izan zuen erregeak lurralde hura, harrezkero [[Kongo Belgikarra]] izena hartu zuena.<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url=http://www.ikuska.com/Africa/Historia/congo/hiscongo1.htm | izenburua=El Genocidio de Leopoldo II |sartze-data=2019-01-21 |argitaletxea=ikuska.com}}</ref>
 
Leopoldo II.a [[1909]]an hil ondoren, [[Alberto I.a Belgikakoa|Alberto I.a]] tronuratu zen. Herrialde neutrala bazen ere, [[Lehen Mundu Gerra]]ren hasieran, [[1914]]ko irailean, [[Alemaniar Inperioa|Alemaniak]] Belgika inbaditu zuen, Frantziari erasotzea herburu zuen [[Schlieffen plana]]ren barnean. Gerrako mendebaldeko fronteko bataila nagusietako batzuk mendebaldeko Belgikan gertatu ziren. Gerra ondoan, [[Versaillesko Ituna (1919)|Versaillesko Itunaren]] bitartez, [[Eupen]] eta [[Malmedy]] bereganatu zituen,<ref>{{erreferentzia |izena=George |abizena= Robert H. |url= https://www.foreignaffairs.com/articles/belgium/1927-01-01/eupen-and-malmedy | izenburua=Eupen and Malmedy |sartze-data=2019-01-21 |argitaletxea=foreignaffairs.com}}</ref> eta baita erdialdeko Afrikako [[Ruanda-Urundi]] kolonia ere.<ref>{{erreferentzia |izena=Anne |abizena= Samson |url= https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/ruanda_and_urundi | izenburua=Ruanda and Urundi |sartze-data=2019-01-21 |argitaletxea=1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War, encyclopedia.1914-1918-online.net}}</ref> 1932an onartu zen lehenbiziko hizkuntza legea, herrialdea hiru eremutan banatu zuena: Valonia (frantsesa ofiziala), Flandria (flandesera ofiziala) eta Brusela (elebiduna).<ref>{{erreferentzia |izena=|abizena= |url= http://www.soziolinguistika.eus/node/886 | izenburua=Beljika burujabearen hizkuntza politika |sartze-data=2019-01-21 |argitaletxea=soziolinguistika.eus}}</ref>
 
[[Fitxategi:Cheering_crowds_greet_British_troops_entering_Brussels,_4_September_1944._BU483.jpg|thumb|righteskuinera|Britainiar tropei [[Brusela]]n egindako harrera, [[1944]]ko irailak 4]]
Alberto I.a [[1934]]an hil zen mendi istripu batean, eta haren seme [[Leopoldo III.a Belgikakoa|Leopoldo III.a]] izan zen ondorengoa. [[1940]]eko maiatzaren 10ean, [[Alemania Nazi]]ak herrialdea inbaditu zuen. Erregeak kapitulatzeko agindua eman bazuen ere, Parisen erbesteraturik zegoen gobernuak errefusatu zuen amore ematea. Alferrik izan zen, eta hilaren 28an baldintzarik gabe errenditu zen Belgika.<ref>{{erreferentzia |izena=|abizena= |url= https://www.history.com/this-day-in-history/belgium-surrenders-unconditionally | izenburua=May 28: Belgium surrenders unconditionally |sartze-data=2019-01-22 |argitaletxea=This Day in History, A&E Television Networks, history.com}}</ref> 40.000 belgikar baino gehiago hil zituzten naziek, horietako erdiak juduak. 1944ko irailaren eta 1945eko otsailaren bitartean, [[Bigarren Mundu Gerrako Aliatuak|Aliatuek]] herrialdea askatu zuten. Belgikar herriak naziekin kolaboratu izana egotzi zion Leopoldo III.ari, eta 1951n [[Baudouin Belgikakoa|Baudouin]] semeari utzi behar izan zion erregetza.<ref>{{erreferentzia |izena=Tom |abizena=Vanderstappen |url= http://www.brusselstimes.com/opinion/9607/leopold-iii-the-belgian-king-who-was-forced-to-abdicate-after-the-second-world-war | izenburua=Leopold III: The Belgian king who was forced to abdicate after the Second World War |sartze-data=2019-01-22 |argitaletxea=2019 The Brussels Times, brusselstimes.com}}</ref>
 
[[1948]]an, [[Benelux]] izeneko ekonomia eta aduana batasuna eratu zuten Belgikak, Herbehereek eta Luxenburgok. Hiru urte geroago, hiru herrialde horiek, [[Frantzia]]k, [[Italia]]k eta [[Mendebaldeko Alemania]]k [[Europako Ikatz eta Altzairuaren Erkidegoa]] sortu zuten, [[Europar Batasuna]]ren ernamuina.[[1960]]an, burujabetasuna onartu behar izan zion Belgikar Kongori (egun [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]).<ref>{{erreferentzia |izena= |abizena= |url= https://history.state.gov/milestones/1961-1968/congo-decolonization | izenburua=The Congo, Decolonization, and the Cold War, 1960–1965 |sartze-data=2019-01-22 |argitaletxea=Office of the Historian, Bureau of Public Affairs, United States Department of Statehistory.state.gov}}</ref> [[Ruanda-Urundi]]ri dagokionez, 1961ean egin zen independentziarako erreferenduma, eta bi estatutan banatu zen [[1962]]an: [[Ruanda]] eta [[Burundi]].
110. lerroa:
[[File:Communities of Belgium.svg|thumb|200px|Belgikako komunitateak:<br>{{legend|#fab274|Flandriar komunitatea}}
{{legend|#f2536b|Frantziar komunitatea}}{{legend|#40bb6a|Alemaniar komunitatea}}]]
[[FileFitxategi:Regions of Belgium.svg|thumb|200px|Belgikako eskualdeak:<br>{{legend|#fab274|[[Flandria]]}}{{legend|#2385d2|[[Brusela-Hiriburua eskualdea]]}}{{legend|#f2536b|[[Valonia]]}}]]
Belgika [[monarkia konstituzional]]a, ordezkaritzazkoa eta hereditarioa da. Estatuburua erregea da, eskumen mugatuak dituena, eta lehen ministroa da gobernuburua. Legebiltzarra ganbera bikoa da, Senatuaz (60 kide) eta Ordezkarien Ganberaz (150 kide) osatua. Lehenbiziko konstituzioa [[1831]]n onartu zen, eta zazpi aldiz berrikusi da harrezkero, 1993an azkenekoz. Flandriera hiztunen eta frantses hiztunen arteko tirabiren ondorioz-edo, konstituzioaren azken aldaketa horretan [[federalismo|estatu federal]] bilakatu zen.
 
Hiru eskualdek osatzen dute herrialdea ([[Flandria]], [[Valonia]] eta [[Brusela]]) eta hiru komunitate daude (flandriarra, frantsesa eta aleman hiztuna), lurralde bakoitzean mintzatzen den hizkuntzaren arabera eraturik. Horrezaz gainera, lau hizkuntza-eremu daude (flandriera hiztuna, frantsesa hiztuna, elebiduna eta alemaniera hiztuna). Komunitate bakoitzak bere parlamentua eta bere gobernua ditu. Flandriako eskualdea eta komunitatea batu egin ziren eta parlamentu bakarra dago bi erakundeak ordezkatzeko. Valoniako eskualdea eta izen bereko komunitatea, berriz, bereizirik daude.<ref name="rbs"></ref>
 
=== Banaketa administratiboa ===
167. lerroa:
=== Biztanleria ===
[[Fitxategi:Belgium_demography.svg|thumb|Biztanleriaren bilakaera, 1948-2013 bitartean]]
2018aren hasieran 11.358.357 biztanle zituen.<ref name="zenbatespen"></ref> [[Biztanleriaren dentsitatea|Dentsitatea]] Europako handienetakoa da, 370 biztanle kilometro koadroko. Dentsitate hori ez da berdina alde guztietan: iparraldeko probintziek askoz handiagoa dute [[Ardenak|Ardenetakoek]] baino. Biztanle gehienak, %&nbsp;98, hirietan bizi dira. Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %&nbsp;17,2 dira, 15-24 urte bitartekoak %&nbsp;11,2, 25-54 urte bitartekoak %&nbsp;39,8, 55-64 urte bitartekoak %&nbsp;13 eta 65 urtetik gorakoak %&nbsp;18,8. Bizi itxaropena oso garaia da, 81,2 urtekoa; 78,6 urtekoa gizonezkoena eta 83,9 urtekoa emakumezkoena (2018ko zenbatespenak).<ref name="cia"></ref>
 
=== Banaketa etnikoa ===
Bi gizatalde nagusi daude Belgikan: [[flandriar]]rak (%&nbsp;55) eta [[valoniar]]rak (%&nbsp;44); eta askoz txikiagoa den beste bat, [[aleman]]ak (%&nbsp;0,4). 2011n biztanleen %&nbsp;25 etorkinak edo etorkinen ondorengoak ziren: [[italiar]]rak (%&nbsp;4,1), [[marokoar]]rak (%&nbsp;3,7), [[frantzia]]rak (%&nbsp;2,4), [[turkiar]]rak (%&nbsp;2), [[herbeheretar]]rak (%&nbsp;2), eta beste herrialde batzuetakoak (%&nbsp;12.8).<ref name="cia"></ref>
 
=== Hizkuntzak ===
182. lerroa:
 
=== Osasuna ===
[[FileFitxategi:UZA ziekenhuis.jpg|thumb|[[Anberes]]ko unibertsitate ospitalea]]
[[1960ko hamarkada]]tik aurrera, urtero bi hilabetetan hazi zen bizi itxaropena, Europako batezbestekoaren antzera. Gaitz kardiobaskularrak, [[neoplasia]]k, [[arnas aparatu]]aren gaitzak eta naturalak ez diren kausak (istripuak eta suizidioak) dira heriotza-arrazoi nagusiak. [[Minbizi]]a eta heriotza-arrazoi ez naturalak nagusiak dira 24 urte baino gehiagoko emakumeengan eta 44 urte baino gehiagoko gizonengan.<ref name=Corens2007>{{erreferentzia |aldizkaria=Health Systems in Transition |liburukia=9 |urtea=2007 |izenburua=Belgium, health system review |abizena=Corens |izena= Dirk |argitaletxea=European Observatory on Health Systems and Policies |url=http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0007/96442/E90059.pdf |alea=2}}</ref>
 
191. lerroa:
| name = Belgikako hiri handienak
| country = Belgika
| stat_ref = IBZ (2018/1/1)<ref name="zenbatespen"></ref>
| list_by_pop =
| class = nav
300. lerroa:
== Ekonomia ==
[[Fitxategi:North_Galaxy_Towers-Schaerbeek-001.JPG|thumb|[[Schaerbeek]]eko finantza barrutia, [[Brusela]]]]
Belgika munduko herrialde [[industrializazio|industrializatu]] aurrenetako bat da. Gaur egun [[industria]]n eta [[merkataritza]]n ditu ekonomiaren bi oinarri nagusiak. Hala, biztanleen %&nbsp;80,1 [[hirugarren sektore]]an aritzen da, eta ia %&nbsp;18,6 [[bigarren sektore|bigarrenean]]. [[Nekazaritza]]-[[abeltzaintza]]k ez du %&nbsp;1,3 baizik hartzen (2013ko datuak),<ref name="cia"></ref> baina oso etekin handiak ematen dituzte, herrialdeko [[janari|elikagai]] beharren %&nbsp;80 asetzen baitituzte gutxi gorabehera.
 
=== Nekazaritza eta abeltzaintza ===
Lurraren laurden bat lantzeko erabiltzen da, %&nbsp;16 [[belar]]di eta [[larre]]etarako, eta %&nbsp;22 [[baso]]a da.<ref name="cia"></ref> Azkeneko urteotan, [[beterraba]], [[patata]], [[garia]] eta [[garagar]]ra landu dira batez ere, [[fruitu]]ez, [[tomate]]z eta [[Linum usitatissimum|lihoaz]] gainera. Dena dela, nekazari gehienak ez dira baserriko lanetik bakarrik bizi. Nekazaritzarako lur hoberenak Flandriako zelaiak, Brabante eta Hainaut dira. Abeltzaintzan [[txerri]], [[behi]], [[ardi]] eta [[zaldi]] hazkuntza da aipagarriena. Belgikak kontsumitzen duen haragiaren %&nbsp;95 ekoizten du, eta behar beste [[gurin]], [[arrautza (elikagaia)|arrautza]] eta [[esne]].
 
=== Meatzaritza ===
318. lerroa:
 
=== Energia ===
[[Argindar]]raren %35&nbsp; [[erregai fosil]]en bitartez lortzen da, %&nbsp;28 [[zentral nuklear]]retan, %&nbsp;1 [[hidroelektrizitate|ur indarretxeetan]], eta %&nbsp;36 beste [[energia berriztagarri|iturri berriztagarrien]] bitartez (2016-2017ko zenbatespenak).<ref name="cia"></ref>
 
== Azpiegiturak ==
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Belgika"(e)tik eskuratuta