17:15, 3 otsaila 2019ko berrikusketa aldatu Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 407.841 edits →‎Animalien konplexutasun-mailak eta antolakuntza-planak Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin ← Aurreko ezberdintasuna		18:30, 3 otsaila 2019ko berrikusketa aldatu desegin Xabi22 (eztabaida \| ekarpenak) 5.772 edits +zuz Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
68. lerroa: Simetria bilaterala duten animaliek aurre-atze ardatzaren luzerarekiko antolatzen dute beren forma/funtzioa. Horrelakoetan bizimodua higikorra da, eta, gainera, higidura norabide preferente batean zehar egiten denez, [[heteropolaritate]]a areagotzen da: ingurunea lehenengoz arakatu beharko duen aurre-poloaren aldean kokatuko dira organo kinada-hartzaile eta harrapakaritzarako mekanismo gehienak, gainerakoak atzerago paratuko direlarik. Jakina, ahoa aurrean kokatua izateak baditu abantaila asko: sarritan bera izaten da organo kolektore nagusia besterik gabe; bestalde, ahoa horrela paratuta edukirik, animaliek ez dute topo egiten norberaren gorotzekin<ref name="ZT" />. Bestetik, nabaria da, jarduera biologikoa zenbat eta bizkorragoa denean, aurre-aldean garaturiko organo hartzaileen pilaketa handiagoa izaten dela: bai organo kinada-hartzaileena (kimio-, mekano-, termohartzaileak...) zein organo harrapatzaileena ([[garro]]ak, [[tronpa]]k, [[barail]]ak...). Horren ondorioz, aurre-poloa nabarmendu eta garbaldu egingo da, eta [[buru]]a itxuratu: garapen maximoa ornodun eta artropodoetan erakutsiko du. Noski, prozesu hori graduala da talderik talde, eta [[zefalizazio]] izenaz bataiatu da. Eboluzionatuenetan burua eta gorputza elkarrengandik aldendurik egoten dira, eta [[sama]] giltzadura-gune bat ~~bailitzen~~balitzen ulertu behar da: sama, nolabait, higidura-ekonomiaren ondorioa izan da, zeren eta, kinada bat lokalizatzeko burua mugitzeaz nahikoa baita, eta ez gorputz osoa<ref name="ZT" />. Gorputz-antolaketa honek [[mugimendu peristaltiko]]ak babestek ditu, [[eskeleto hidrostatiko]]aren laguntzarekin.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Brusca, Richard\|abizena=C.,\|izenburua=Invertebrates\|url=https://www.worldcat.org/oclc/928750550\|edizioa=Third edition\|isbn=9781605353753\|pmc=928750550\|sartze-data=2019-01-06}}</ref> Animalia zelomatu batzuk segmentaturik daude, eta, izatez, beraien gorputza segmentu seriatuen multzo bat da. Fenomeno horri [[metameria]] deritzo; modu berean, errepikapen seriatu horretako unitate bakoitzari, [[metamero]]. Antolakuntza segmentatuko eredu paradigmatikoa [[anelido]]ena da. Metamero guztiak gutxi gorabehera berdinak diren kasuan metameria homonomoaz mintzatzen da. Beste animalia batzuetan, modifikazioak egon daitezke errepikapen seriatuan: metameroak, forma edo funtzioaren arabera taldekatzen direnean, heteronomoa izango da metameria. Kasu honetan, espezializaturiko metamero-serie bakoitzak [[tagma]] izena hartuko du, eta gorputz osoa zenbait tagmaz osatua da; fenomeno orokorrari tagmatizazio deritzo, artropodoetan zeharo nabaria izanik. Segmentazio metamerikoa, antza, [[trifiletiko]]a da, jatorri desberdinekoak baitira anelidoen metameria, kordatuena eta platihelminte zestodoena<ref name="ZT" />. 74. lerroa: == Birsorkuntza eta garapena == [[Fitxategi:Odonata_copulation.jpg\|thumb\|Bi [[sorgin-orratz]] [[ugalketa sexual]]a egiten. Ia animalia guztiek egiten dute ugalketa sexuala.]] Ia-ia animalia guztiek birsorkuntza [[sexu ugalketa\|sexual]] mota bat edo beste dute<ref>{{Erreferentzia\|izenburua=Encyclopedia of reproduction\|argitaletxea=Academic Press\|data=1998\|url=https://www.worldcat.org/oclc/40214174\|isbn=0122270215\|pmc=40214174\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Birsorkuntza sexualeko kasu gehienetan [[zigoto\|zelula sexual]] espezializatuak dituzte, eta hauek [[meiosi]]aren bitartez txikiagoak diren [[espermatozoide]]ak eta mugitu ezin daitekeen [[obulu]]a sortzen dute<ref>{{Erreferentzia\|izena=Stewart, Mark A. (Mark Alan),\|abizena=1957-\|izenburua=Peterson's master the GED 2011\|argitaletxea=Peterson's\|data=2010\|url=https://www.worldcat.org/oclc/464592106\|edizioa=25th ed\|isbn=9780768928853\|pmc=464592106\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Bi zelula sexualak elkartuta [[zigoto]]ak sortzen dira, indibiduo berria eratuz<ref>{{Erreferentzia\|izena=Hamilton, Matthew\|abizena=B.\|izenburua=Population genetics\|argitaletxea=Wiley-Blackwell\|data=2009\|url=https://www.worldcat.org/oclc/259716125\|isbn=9781405132770\|pmc=259716125\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Zigotoa hasieran esfera batean bilakatzen dira, gero [[blastula]] batean, honek ~~berrantolakuntza~~berrantolaketa eta bereizketa ematen duelarik. Belakietan blastula honek igeri egiten du leku berri bateraino, han finkatuz<ref>{{Erreferentzia\|izena=Villee, Claude Alvin,\|abizena=1917-\|izenburua=General zoology\|argitaletxea=Saunders College Pub\|data=1984\|url=https://www.worldcat.org/oclc/10146039\|edizioa=6th ed\|isbn=0030624517\|pmc=10146039\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Talde gehienetan, ordea, blastulak ~~berrantolakuntza~~berrantolaketa ezberdin bat garatzen du<ref>{{Erreferentzia\|izena=F.\|abizena=Goldby\|izenburua=Human Embryology (Prenatal Development of Form and Function)\|orrialdeak=295–296\|data=1963-04\|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1244241/\|aldizkaria=Journal of Anatomy\|alea=Pt 2\|zenbakia=97\|issn=0021-8782\|pmc=PMC1244241\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Lehenengo, inbaginazio bat edukitzen du eta [[gastrula]] sortzen da. Hor izango da, gehienetan, digestio ganbera. Horrela, bi azal mota sortzen dira: [[ektodermo]]a, [[endodermo]]a eta gehienetan [[mesodermo]]a<ref>{{Erreferentzia\|izena=Phillips, Joy B.,\|abizena=1917-\|izenburua=Development of vertebrate anatomy\|argitaletxea=Mosby\|data=1975\|url=https://www.worldcat.org/oclc/1008211\|isbn=0801639271\|pmc=1008211\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Geruza horietatik ehunak eta organoak sortzen dira<ref>{{Erreferentzia\|izena=Romoser, William\|abizena=S.\|izenburua=The science of entomology\|argitaletxea=WCB McGraw-Hill\|data=1998\|url=https://www.worldcat.org/oclc/37359617\|edizioa=4th ed\|isbn=0697228487\|pmc=37359617\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Ahaide batekin begin eta berriro ugalketa sexuala izateak [[ernalketa depresioa]] eragiten du populazioetan, ezaugarri errezesibo kaltegarrien prebalentzia handitzearen ondorioz<ref>{{Erreferentzia\|izena=John H.\|abizena=Willis\|izenburua=The genetics of inbreeding depression\|orrialdeak=783–796\|hizkuntza=en\|abizena2=Charlesworth\|izena2=Deborah\|data=2009-11\|url=https://www.nature.com/articles/nrg2664\|aldizkaria=Nature Reviews Genetics\|alea=11\|zenbakia=10\|issn=1471-0064\|doi=10.1038/nrg2664\|sartze-data=2019-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izenburua=The Molecular Basis of the Evolution of Sex\|orrialdeak=323–370\|hizkuntza=en\|data=1987-01-01\|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0065266008600127\|aldizkaria=Advances in Genetics\|zenbakia=24\|issn=0065-2660\|doi=10.1016/S0065-2660(08)60012-7\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Animaliek ahaideekin [[kopulazio]]a ekiditeko estrategia ugari garatu dituzte<ref>{{Erreferentzia\|izenburua=Inbreeding avoidance in animals\|orrialdeak=201–206\|hizkuntza=en\|data=1996-05-01\|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0169534796100288\|aldizkaria=Trends in Ecology & Evolution\|alea=5\|zenbakia=11\|issn=0169-5347\|doi=10.1016/0169-5347(96)10028-8\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. Espezie batzuetan, adibidez ''[[Malurus sprendens]]'', emeek ar bat baino gehiagorekin dituzte harremanak, kume gehiago sortuz aldakuntza genetiko gehiagorekin<ref>{{Erreferentzia\|izena=Marion\|abizena=Petrie\|izenburua=Extra-pair paternity in birds: explaining variation between species and populations\|orrialdeak=52–58\|abizena2=Kempenaers\|izena2=Bart\|data=1998-02\|url=https://doi.org/10.1016/s0169-5347(97)01232-9\|aldizkaria=Trends in Ecology & Evolution\|alea=2\|zenbakia=13\|issn=0169-5347\|doi=10.1016/s0169-5347(97)01232-9\|sartze-data=2019-01-02}}</ref>. 86. lerroa: === Ingurunea === Hiru ingurune nagusietatik, hots, [[ur gazi]]a, [[ur geza]] eta [[lur lehor\|lurra]], [[itsaso]]a da, oro har, egonkorrena. [[Marea\|Mareen]] ekintza ondulatorioak, eta ozeanoetako korronte horizontal eta bertikalek uraren nahasketa etengabea sortarazten dute, eta hortaz, disolbaturiko gatzen eta gasen kontzentrazioak gutxi fluktuatuko du. Bestetik, itsasoaren indar hidrostatikoak ~~euskarritzaren~~euskarritzearen arazoa leundu egingo du nabariki, eta beraz, ez da harritzekoa [[ornogabe]]rik handienak beti itsasokoak izan badira. Bestetik, itsasoko ura ehunetako likidoekiko [[isotoniko]]a denez, ez da zaila [[elektrolito]]en oreka gobernatzea. Ugalketa ere, erlatiboki erraza izaten da itsasoan, askaturiko gametoak uretan bertan ernaldu eta garatu ahal baitira<ref name="ZT" />. Ur geza, itsasoa baino askoz ere ez-egonkorragoa da, fluktuazioak [[urtaro]]arekin etor daitezkeelarik ([[sikate]]ak kasu) edo gau eta egunaren txandaketagatik. Presio hidrostatikoak flotagarritasuna errazten du itsasoan bezala, baina, aitzitik, gatz-kontzentrazio urria edukita, eragozpenak agertzen dira gorputzeko oreka hidrikoa mantentzeko. Gorputzeko [[gatz]]-kontzentrazioa kanpo-ingurunekoa baino handiagoa denez, barneranzko ur-difusioaren joera egongo da, eta animaliak ur-aborokina egotzi beharko du, ponpaketa-mekanismoren baten bitartez. Bestalde, ur gezatako animalien [[arrautza]]k eta, hondoan finkatzen dira, bestela ur-korronteek itsasoratu egingo bailituzkete<ref name="ZT" />. 129. lerroa: Animalia guztiak [[monofiletiko]]ak dira, hau da, [[arbaso komun]] bera dute. Animalien taxoi ahizpa [[Choanoflagellata]] da, elkarrekin [[Choanozoa]] sortzen dutenak<ref>{{Erreferentzia\|izena=Graham E.\|abizena=Budd\|izenburua=The origin of the animals and a ‘Savannah’ hypothesis for early bilaterian evolution\|orrialdeak=446–473\|hizkuntza=en\|abizena2=Jensen\|izena2=Sören\|data=2017\|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/brv.12239\|aldizkaria=Biological Reviews\|alea=1\|zenbakia=92\|issn=1469-185X\|doi=10.1111/brv.12239\|sartze-data=2019-01-05}}</ref>. Animalia basalenak [[Porifera]], [[Ctenophora]], [[Cnidaria]] eta [[Placozoa]] dira, simetria bilateralik gabekoak. Euren arteko harremana oraindik eztabaidagai dago; baliteke beste animalia guztien taxoi ahizpa Porifera edo Ctenophora izatea, biek faltan dutelako [[hox gene]]ak, gorputz plan bat garatzeko garrantzitsuak<ref>{{Erreferentzia\|izena=Gonzalo\|abizena=Giribet\|izenburua=Genomics and the animal tree of life: conflicts and future prospects\|orrialdeak=14–21\|hizkuntza=en\|data=2016\|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/zsc.12215\|aldizkaria=Zoologica Scripta\|alea=S1\|zenbakia=45\|issn=1463-6409\|doi=10.1111/zsc.12215\|sartze-data=2019-01-05}}</ref>. Gene hauek Placozoan<ref>{{Erreferentzia\|izenburua=Wayback Machine\|data=2014-03-02\|url=https://web.archive.org/web/20140302084415/http://emb.carnegiescience.edu/sites/emb.carnegiescience.edu/files/evodevo12.pdf\|aldizkaria=web.archive.org\|sartze-data=2019-01-05}}</ref> zein beste animalia guztietan aurki daitezke, [[Bilateria]]n<ref>{{Erreferentzia\|izena=Bernd\|abizena=Schierwater\|izenburua=The Trox-2 Hox/ParaHox gene of Trichoplax (Placozoa) marks an epithelial boundary\|orrialdeak=170–175\|hizkuntza=en\|abizena2=Kuhn\|abizena3=Holland\|abizena4=Dellaporta\|abizena5=Sagasser\|abizena6=Jakob\|izena2=Kerstin\|izena3=Peter\|izena4=Stephen\|izena5=Sven\|izena6=Wolfgang\|data=2004-04-01\|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s00427-004-0390-8\|aldizkaria=Development Genes and Evolution\|alea=4\|zenbakia=214\|issn=1432-041X\|doi=10.1007/s00427-004-0390-8\|sartze-data=2019-01-05}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Thomas\|abizena=Wiehe\|izenburua=A catalogue of Bilaterian-specific genes - their function and expression profiles in early development\|orrialdeak=041806\|hizkuntza=en\|abizena2=Heger\|abizena3=Schiffer\|abizena4=Ferretti\|abizena5=Kraemer-Eis\|izena2=Peter\|izena3=Philipp\|izena4=Luca\|izena5=Andrea\|data=2016-04-17\|url=https://www.biorxiv.org/content/early/2016/04/17/041806\|aldizkaria=bioRxiv\|doi=10.1101/041806\|sartze-data=2019-01-05}}</ref>. Animalia guztiek partekatzen dituzten 6.331 gene talde identifikatu dira; hauek guztiak arbaso komun batengandik sortu ziren orain dela 650 milioi urte, ~~Kanbriaurrean~~Kanbriarraurrean. Hauetatik, 25 animalietan baino aurkitu ezin daitezkeen muineko gene taldeak dira; eta hauetatik 8 [[Wnt]] eta [[TGB-beta]] seinalatze bideetakoak dira, animaliei zelulaniztun izatea ahalbidetu zutenak, gorputzari hiru dimentsioko ardatzak emanez. Beste 7 talde [[homeodomeinuko proteina]]k eta antzeko transkripzio faktoreak dira, garapenaren kontrola egiten dutenak<ref>{{Erreferentzia\|izena=Carl\|abizena=Zimmer\|izenburua=The Very First Animal Appeared Amid an Explosion of DNA\|hizkuntza=en-US\|data=2018-05-04\|url=https://www.nytimes.com/2018/05/04/science/first-animal-genes-evolution.html\|aldizkaria=The New York Times\|issn=0362-4331\|sartze-data=2019-01-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Peter W. H.\|abizena=Holland\|izenburua=Reconstruction of the ancestral metazoan genome reveals an increase in genomic novelty\|orrialdeak=1730\|hizkuntza=en\|abizena2=Paps\|izena2=Jordi\|data=2018-04-30\|url=https://www.nature.com/articles/s41467-018-04136-5\|aldizkaria=Nature Communications\|alea=1\|zenbakia=9\|issn=2041-1723\|pmid=29712911\|pmc=PMC5928047\|doi=10.1038/s41467-018-04136-5\|sartze-data=2019-01-06}}</ref>. Honako [[zuhaitz filogenetiko]]ak (leinu nagusiak baino ez dituena) orain dela zenbat milioi urte (mya) bereizi ziren adierazten du. Zuhaitz filogenetiko asko egin dira, eta ikerketak aurrera joan ahal aldaketak egon ohi dira. Honakoak onarpen zabala du gaur egun<ref>{{Erreferentzia\|url=https://royalsocietypublishing.org/action/captchaChallenge?redirectUrl=https%3A%2F%2Froyalsocietypublishing.org%2Fdoi%2F10.1098%2Frstb.2007.2233&\|aldizkaria=royalsocietypublishing.org\|pmid=18192191\|pmc=PMC2614224\|doi=10.1098/rstb.2007.2233\|sartze-data=2019-01-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Laura A.\|abizena=Katz\|izenburua=Estimating the timing of early eukaryotic diversification with multigene molecular clocks\|orrialdeak=13624–13629\|hizkuntza=en\|abizena2=Knoll\|abizena3=Lahr\|abizena4=Parfrey\|izena2=Andrew H.\|izena3=Daniel J. G.\|izena4=Laura Wegener\|data=2011-08-16\|url=https://www.pnas.org/content/108/33/13624\|aldizkaria=Proceedings of the National Academy of Sciences\|alea=33\|zenbakia=108\|issn=1091-6490\|pmid=21810989\|pmc=PMC3158185\|doi=10.1073/pnas.1110633108\|sartze-data=2019-01-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izenburua=Fossil Calibration Database\|url=https://fossilcalibrations.org/\|aldizkaria=fossilcalibrations.org\|sartze-data=2019-01-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Gonzalo\|abizena=Giribet\|izenburua=Placozoa and Cnidaria are sister taxa\|orrialdeak=200972\|hizkuntza=en\|abizena2=Marioni\|abizena3=Riesgo\|abizena4=Pearse\|abizena5=Hadfield\|abizena6=Gruber-Vodicka\|abizena7=Laumer\|izena2=John C.\|izena3=Ana\|izena4=Vicki B.\|izena5=Michael G.\|izena6=Harald\|izena7=Christopher E.\|data=2018-03-17\|url=https://www.biorxiv.org/content/early/2018/03/17/200972\|aldizkaria=bioRxiv\|doi=10.1101/200972\|sartze-data=2019-01-06}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Sina M.\|abizena=Adl\|izenburua=Revisions to the Classification, Nomenclature, and Diversity of Eukaryotes\|hizkuntza=en\|abizena2=Bass\|abizena3=Lane\|abizena4=Lukeš\|abizena5=Schoch\|abizena6=Smirnov\|abizena7=Agatha\|abizena8=Berney\|abizena9=Brown\|izena2=David\|izena3=Christopher E.\|izena4=Julius\|izena5=Conrad L.\|izena6=Alexey\|izena7=Sabine\|izena8=Cedric\|izena9=Matthew W.\|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jeu.12691\|aldizkaria=Journal of Eukaryotic Microbiology\|alea=ja\|zenbakia=0\|issn=1550-7408\|doi=10.1111/jeu.12691\|sartze-data=2019-01-06}}</ref>.

Animalia: berrikuspenen arteko aldeak