Baionako txokolate: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-thumb|right +thumb)
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
1. lerroa:
[[FileFitxategi:Le musée de chocolat.jpg|thumb|Txokolatearen aterpea, Baiona]]
'''Baionako txokolatea''' [[Lapurdi]]ko hiriburuan egiten duten [[txokolate]]a da. Euskal Herrian ezagunena, hiria oso inportantea izan da txokolatearen historian.<ref>{{erreferentzia|izena=Frédéric |abizena= Duhart|izenburua=Le chocolat au Pays basque (XVIIe-XXIe siècle) : De Bayonne à Oñati|argitaletxea=[[Elkar]]|lekua=Baiona|urtea=2006|isbn=978-2913156791}}</ref>
 
7. lerroa:
Aurretik produktua jada ezaguna zen baionarren artean. 1559an, Baionako eta [[Donibane Lohizune]]ko lau itsasontzi kortsariok Puerto Caballos arpilatu zuten, [[Nikaragua]]ko ertze atlantikoan<ref>{{erreferentzia|izenburua= Quand la révolution, aux Amériques, était nègre: Caraïbes noirs, negros |izena= Nicolas |abizena= Rey |orrialdea= 120}}</ref>, edo [[Honduras]]en<ref>[http://membre.oricom.ca/yarl/Livre/1F/102.html En course aux îles du Pérou (1524-1559)]</ref> zegoena. Bertan [[kakao arbola|kakao]] ustiatzen zuten.
 
[[1492]]an, [[Errege-erregina Katolikoak|Espainiako errege-erregina katolikoek]] [[judu]]ak bere erresumetatik bota eta Espiritu Saindua auzoan geratu ziren. Familia hauek komunitate sefardiekin harremanak mantendu zituzten, horien artean [[Amsterdam]]goarekin<ref name="terredisrael.com">{{erreferentzia|url= http://www.terredisrael.com/comm_juivesBordeauxHist.php|izenburua= A Bayonne et à Bordeaux : Un refuge pour les "Portugais" |izena= Gérard |abizena= Nahon| argitaletxea= www.terredisrael.com}}</ref>. Baionako juduak, hiritik 1597an egotziak, Espiritu Saindura ere mugitu ziren eta bertan sefardiekin bat egin zuten. Beste batzuk, Herbehereetan zegoen tolerantziaren bila Amsterdamera ere joan ziren.
 
1650eko hamarkadan, [[Ezpeleta]]n piperrak landatzeari ekin zioten. Haziak hautatu eta "Gorria" izeneko aldaera lortu zuten egungo [[Ezpeletako piperra]] sortu zuena. [[Hego Amerika]]n jaiotako landare hau laster batu zuten kakaorekin.
19. lerroa:
Hala eta guztiz ere, juduek txokolategile moduan irautea lortu zuen, bere bezeroek hala eskatzen zietelako. Espiritu Sainduaren eliz-erroldak 1687an txokolategile bat zegoela adierazi zuen<ref name="cambo-les-bains.info">{{erreferentzia|url= http://www.cambo-les-bains.info/chocolat.htm|izenburua= Le chocolat au Pays Basque|egilea= www.cambo-les-bains.info}}</ref>. {{data|1691|8|23}}, [[Ehun Pareak|Ehun Pareek]] ordenantza bat atera zuten Espiritu Sainduaren judu-portugesek Baionan bere erosketak egin ez zitzaten. Baionako rabinoek [[ladino]]z argitaratu zituzten bere lanak: 1691n Ysaak de Acostak ''Historia Sacra Real'' argitaratu zuen<ref>[http://www.lhoumeau.com/w/Crif/SO/2005/pdf/CrifSO05-2.pdf www.lhoumeau.com]</ref>. Hau Amsterdamen ikasi zuen, Baiona eta [[Bordele]]ko beste rabinoek, adibidez Abraham Vaez edo Isaac Abarbanel de Souza, egin zuten moduan<ref name="terredisrael.com"/>.
 
1697ko Frantzia eta Espainia arteko [[Rijswijkeko ituna]] sinatu eta handik gutxira, Frantziako erregearen ediktu batek 1705ean freskagarri-saltzaileei txokolate kikarak saltzeko baimena eman zien. 1710 eta 1720 artan, Baionan eta Donibane Lohizunen, [[Donostia]], [[Azpeitia]], [[Urdazubi]] eta [[Ainhoa]]ko familia batzuk, Ezkurra, Amisarobe, Istillarte eta Latamendia deiturikoak, kokatu ziren<ref name="cambo-les-bains.info"/>.
1723 inguruan, Espiritu Sainduaren erroldaren arabera auzoan 1100 judu eta 3500 kristau ziren, [[gatz]]a, goma eta txokolatearen salerosketa lanbidea zutenak<ref>{{erreferentzia|izenburua= Les traditions musicales judéo-portugaises en France |izena= Hervé |abizena= Roten |orrialdea= 26}}</ref>. Venezuelan, [[Yaracuy ibaia]]ren bokalean, espainiarrek holandarren kontrabando jasaten zuten, hauek bere bokalean zegoen [[Tucacas]]en portu bat zutelako.