Wikipedia

Berlin: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Euskaltzaindiaren webguneko esteka berriak
No edit summary
9. lerroa:
 
== Toponimia ==
Berlin izenaren jatorria ezezaguna da. Teoria baten arabera, [[Elba]] inguruan bizi zen [[eslaviar]]rek hitz egiten zuten [[polabiera]]zko ''berle'' edo ''berlin'' hitzetatik dator, hurrenez hurren "«landu ezin den lurra"»<ref>{{Erreferentzia|abizena=Charnock|izena=Richard S.|izenburua=Local Etymology: A derivative dictionary of Geographical names|urtea=1859|orrialdea=35|hizkuntza=en}}</ref> eta "«biztanlerik gabeko lurra"»<ref>{{Erreferentzia|izena1=C. |abizena1=von Kertbeny |izena2= Karoly M. |abizena2= Kertbeny|izenburua=Berlin, wie es ist|urtea=1831|orrialdea=5|hizkuntza=de}}</ref> esan nahi dutenak. Beste teoriak, berriz, ''berl'' ([[zingira]]) eta ''-in'' [[Eslaviar hizkuntzak|eslaviar]] [[lokatibo]]aren lotunea dela dio, «eremu zingiratsua» zela adieraziz<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.onomastik.com/on_slawische_ortsnamen.php|izenburua=Slawische Ortsnamen|bilduma=Onomastik.com|hizkuntza=de}}</ref>. Edonola ere, izenak ez du hiriko armarrian agertzen den [[hartz]]arekin inolako loturarik. Gaizki-ulertu hau arrunta da oso, izan ere, [[aleman]]ezko ''Bär'' hitza- {{IPA|[ber]}} ahoskatzen dena- hartza esan nahi du.
 
[[Fitxategi:Berlingo estolderia.jpg|200px|thumb|left|Berlingo monumetu guztiak biltzen dituen estalkia.]]
18. lerroa:
Nahiz eta haranean sortua izan, egungo Berlingo barruti batzuk Spree haranaren bi aldeko goi-ordokietara hedatu dira: [[Reinickendorf]] eta [[Pankow]] barrutien zati batzuk Barnim goi-ordokian daude eta, era berean, [[Charlottenburg-Wilmersdorf]], [[Steglitz-Zehlendorf]], [[Tempelhof-Schöneberg]] eta [[Neukölln]] barrutiak Teltow goi-ordokian. [[Spandau]] barrutia, berriz, Berlingo ''urstromtal'' eta Nauen ordokiaren artean dago, azkena Berlingo mendebaldean dagoena.
 
Hiriko lekurik altuenak Teufelsberg eta Müggelberge muinoak dira, biek 115 [[metro]]ko altuera dutenak. Teufelsberg berez ez da muino bat, baizik eta [[Bigarren Mundu Gerra]]ko aztarnetatik [[bigarren Mundu Gerrako Aliatuak|aliatuek]] sortutako obra-hondakin multzoa.{{-}}
{{-}}
=== Klima ===
[[Fitxategi:Luftbild bln-schmoeckwitz.jpg|thumb|Berlingo kanpoaldeak basoz eta aintzirez beterik dago.]]
26 ⟶ 25 lerroa:
[[Uda]]k ez dira oso beroak tenperatura beroenak 22-25 [[celsius gradu|°C]] artekoak eta hotzenak 12-14 [[celsius gradu|°C]] artekoak izanik. [[Negu]]ak, berriz, epelak dira batez besteko [[tenperatura]] 4 [[celsius gradu|°C]]-koa izanik. [[Udaberri]]a eta [[udazken]]a normalean hotz eta epel artean dira. Berlingo eraikinek mikroklima bat sortzen dute, erdialdean inguruko herrixketan baino 1-4 [[celsius gradu|°C]] artean izanik<ref>http://www.weather.com</ref>.
 
Urtean zehar batez besteko [[Prezipitazio (meteorologia)|prezipitazioa]] 570 [[milimetro]]koa da, urte osoan zehar neurrizko [[euri]]te izanda. [[Abendu]] eta [[martxo]] artean sarritan egiten du [[elur]] baina arraroa da gatzatu eta luzaroan irautea<ref name=worldweather>{{Erreferentzia|url=http://www.worldweather.org/016/c00059.htm|izenburua=Climate figures|bilduma=World Weather Information Service}}</ref>.{{-}}
{{-}}
{{Klima
|location = Berlin
256 ⟶ 254 lerroa:
|}
 
[[Ernst Werner von Siemens|Siemensek]], [[DAX]] indizean dabilen munduko multinazional nagusienetariko bat, Berlinen du bere egoitza, baita [[Deutsche Bahn|''Deutsche Bahn'']] enpresa publikoak ere<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.deutschebahn.com/site/bahn/en/group/group__affairs/schenker__frankfurt__20100714.html |izenburua=DB Schenker to concentrate control functions in Frankfurt am Main | hizkuntza =en}}</ref>. Beste enpresa nagusi askok ere Berlinen lan-guneak dituzte, tartean ''Charité'', ''BVG'', ''Dussmann and the Piepenbrock Group'', ''[[Daimler AG|Daimler]]'', ''[[BMW]]'', ''[[Bayer Schering Pharma]]'' edo ''Berlin Chemie''<ref>[http://www.airberlin.com/site/kontakt_db_a.php?LANG=eng Air Berlin: Contact] {{en}}</ref>
 
[[2010]]ean hiriak 746 [[hotel]] eta 112.400 [[ohe]] zituen. Hiriak 20,8&nbsp;milioi gau-igarotze eta 9,1&nbsp;milioi bezero zenbatu zituen<ref name=third>{{Erreferentzia|url=http://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2011/11-02-18.pdf|izenburua=Berlin-Tourismus 2010 mit neuem Rekord|bilduma=Amt für Statistik|hizkuntza=de}}</ref>, [[Europar Batasuna]]ko hirugarren hiririk bisitatuena izanik.
264 ⟶ 262 lerroa:
 
=== Hedabideak ===
Berlinen hainbat nazioarteko eta eskualdeko telebista eta irrati kateen egoitza da<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.medienboard.de/WebObjects/Medienboard.woa/wa/CMSshow/2809830|izenburua=Media Companies in Berlin and Potsdam|bilduma=medienboard|hizkuntza=en}}</ref>. Bertan daude [[Rundfunk Berlin-Brandenburg|RBB]] publikoa, [[MTV Europe]], [[Viva (telebista)|VIVA]], [[N24 (telebista)|N24]] edo [[Deutsche Welle|''Deutsche Welle'']] alemaniarra.
 
[[Alemania]]ko [[egunkari]] nagusienetariko batzuk ere Berlinen argitaratuak dira (''[[Berliner Morgenpost]]'', ''[[Berliner Zeitung]]'', ''[[Der Tagesspiegel]]'', ''[[Die Welt]]''<ref>{{de}} [http://www.welt.de/ Die Welt egunkariaren webgunea]</ref>, ''[[Junge Welt]]'', ''[[Neues Deutschland]]'' edo ''[[Die Tageszeitung]]''). [[Aleman]]ezko argitaletxe nagusiak ere, [[Walter de Gruyter]] edo [[Axel Springer AG|Springer]], hirian ere dute bere egoitza.
 
Herrialdeko eta Europako zinemaren hiriburutzat ere jotzen dute<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.theage.com.au/news/arts/walltowall-culture/2007/11/09/1194329483873.html|izenburua=Wall-to-wall culture|bilduma=The Age |lekua=Australia|data=2007-11-10|hizkuntza=en}}</ref>. [[Studio Babelsberg|''Studio Babelsberg'']] eta [[Universum Film AG|UFA]] produkzio-etxe ospetsuak Berlinetik gertu daude, [[Potsdam]]en hain zuzen ere. Hirian Alemania eta Europako Zinema Akademiek bere egoitzak dituzte<ref>[http://www.europeanfilmacademy.org/ European Film Academy]</ref> eta urtero otsailean [[Berlinale|Berlingo Nazioarteko Zinema-jaialdia]] ospatzen dute<ref>[http://www.berlinale.de/en/f_main_einst.html Berlinaleren webgunea]</ref> [[Potsdamer Platz]]eko dorreen artean. [[1951]]n sortua, nazioarteko epaimahai batek [[Urrezko Hartza|Urrezko]] eta Zilarrezko Hartzaren irabazleak aukeratzen ditu.
 
=== Gaueko aisia ===
279 ⟶ 277 lerroa:
 
=== Antzerkiak eta musika klasikoa ===
Berlinek 50 antzerki baino gehiago ditu. Mitte auzoan dagoen [[Deutsches Theater|''Deutsches Theater'']] [[1849]]an eraiki zuten eta [[Bigarren Mundu Gerra]]ren amaieran izan ezik etengabe lan egin du. Eserlekuak 1.895 edukiera dute eta etapa 2,854 metro karratuko solairu bat batera, Friedrichstadt-Palast Berlin Mitte ikuskizuna jauregi handiena da Europan.
 
Berlinek hiru [[opera]]-areto ditu: [[Deutsche Oper|''Deutsche Oper'']], [[Staatsoper Unter den Linden|''Staatsoper Unter den Linden'']] edo Berlingo Opera eta [[Komische Oper|''Komische Oper'']]. Berlingo Opera [[Unter den Linden|''Unter den Lindenen'']]en dago eta [[1742]]an ireki zutenez hiriko zaharrena da. Egungo zuzendaria [[Daniel Barenboim]] du.
 
Zazpi orkestra sinfoniko ere baditu, [[Berlingo Orkestra Filarmonikoa|Berliner Philharmoniker]] nagusienetariko bat izanik<ref>[http://www.guardian.co.uk/world/2004/apr/29/germany.arts Is Rattle's Berlin honeymoon over?], [[The Guardian]]</ref>. [[Herbert von Karajan]] bere zuzendaria izan da<ref>{{Erreferentzia|url=http://travel2.nytimes.com/2005/09/25/travel/25berlin.html?ex=1162962000&en=36217d7f20459f88&ei=5070|izenburua=Music: Berlin|izena=Daniel J.|abizena=Wakin|egunkaria=[[The New York Times]]|data=2005-9-25}}</ref>.
317 ⟶ 315 lerroa:
! style="background:#d8e2ef; color:navy;" |Entrenatzailea
|-
|''[[Hertha BSC]]<ref>[http://www.herthabsc.de/ Hertha BSC], www.herthabsc.de</ref>''
|[[Futbol]]a
|1892
324 ⟶ 322 lerroa:
|[[Markus Babbel|M. Babbel]]
|-
|''[[1. FC Union Berlin]]<ref>[http://www.fc-union-berlin.de/ Union Berlin], www.fc-union-berlin.de</ref>''
|[[Futbol]]a
|1966
331 ⟶ 329 lerroa:
|U. Neuhaus
|-
|''[[ALBA Berlin]]<ref>[http://www.albaberlin.de/ ALBA Berlin], www.albaberlin.de</ref>''
|[[Saskibaloi]]a
|1991
338 ⟶ 336 lerroa:
|G. Herbert
|-
|''[[Eisbären Berlin]]<ref>[http://www.eisbaeren.de/content/index.php Eisbären Berlin], www.eisbaeren.de</ref>''
|[[Izotz hockey]]a
|1954
345 ⟶ 343 lerroa:
|D. Jackson
|-
|''[[Füchse Berlin]]<ref>[http://www.fuechse-berlin.de/ Füchse Berlin], www.fuechse-berlin.de</ref>''
|[[Eskubaloi]]a
|1891
352 ⟶ 350 lerroa:
|D. Sigurdsson
|-
|''[[SC Charlottenburg Berlin|Berlin Recycling Volleys]]<ref>[http://www.scc-berlin.de/abteilungen.html SCC Berlin], www.scc-berlin.de</ref>''
|[[Boleibol]]
|1911
362 ⟶ 360 lerroa:
=== Aipuak ===
[[Fitxategi:Marlene Dietrich in Stage Fright trailer.jpg|thumb|[[Marlene Dietrich]] Berlin-[[Schöneberg]]en jaiotako artista]]
* "''"Berlin ist eine Stadt, verdammt dazu, ewig zu werden, niemals zu sein"''" ("Berlin bilakatzeko kondenatuta dagoen hiria da, inoiz ez izateko kondenatua.");<br /><small>(Karl Scheffler, ''Berlin: Ein Stadtschicksal'' liburuaren egilea)<ref>{{Erreferentzia|abizena=Scheffler|izena=Karl|izenburua=Berlin: Ein Stadtschicksal|argitaletxea=Fannei & Walz|isbn=3927574023 |urtea= 1910| hizkuntza= de}}</ref></small>
* "''"Ich hab noch einen Koffer in Berlin"''" ("Oraindik maleta bat dauka Berlinen");<br /><small>([[Marlene Dietrich]], [[1951]]eko abesti batean.)<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.newcolonist.com/cs-berlin.html|izenburua=Citysongs|bilduma=The New Colonist}}</ref></small>
* "''"[[Ich bin ein Berliner]]"''." ("Berlindar bat naiz")<br /> <small>([[John Fitzgerald Kennedy|John F. Kennedy]], AEBetako presidenta, 1963an hiria bisitatu zuenean)</small>
* "''"The greatest cultural extravaganza that one could imagine."''" ("Batek asmatu dezakeen nabarmenkeria kulturalik handiena.");<br /><small>([[David Bowie]] britainiar abeslaria 1970eko Berlini buruz)<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.expatica.com/de/life_in/feature/david-bowies-golden-years-in-berlin-31468.html|izenburua=David Bowie's golden years in Berlin|bilduma=Expatica|hizkuntza= en}}</ref></small>
* "''"Berlin wird leben und die Mauer wird fallen."''" ("Berlin bizi eta harresia eroriko da.");<br /><small>([[Willy Brandt]], antzinako alkate eta [[Alemaniako kantziler]] ohia, 1989ko azaroaren 10)<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.guardian.co.uk/world/1989/nov/11/berlinwall.germany3|izenburua=Kohl: We are one nation|izena1=Anna|abizena1=Tomforde|izena2=Michael|abizena2=Farr|egunkaria=[[The Guardian]] |lekua= [[Londres]]|data=1999-11-11}}</ref></small>
* "''"Berlin ist arm, aber sexy."''" ("Berlin txiroa da, baina sexy.").<br /> <small>([[Klaus Wowereit]] alkatea, 2003an)<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.focus.de/politik/deutschland/wowereits-berlin-slogan_aid_117712.html|izenburua=Arm, aber sexy|egunkaria=Focus|hizkuntza=de}}</ref></small>
{{clear}}
 
375 ⟶ 373 lerroa:
Berlinek 878 eskola ditu, non 340.658 ume inguruk ikasten duten<ref name="factsheet"/>. Hiriak, gainera, lau [[unibertsitate]] eta 27 eskola tekniko eta profesional (''Hochschulen'') ditu<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.berlin-partner.de/622/?L=1|izenburua=Metropolis of Sciences|bilduma=Berlin Partner GmbH|hizkuntza = en}}</ref>, non beste 135.327 ikasle dauden<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.tagesspiegel.de/berlin/abgeschlagen-auf-den-hinteren-raengen/1820474.html| izenburua= Wirtschaftsstandort Berlin | egunkaria= [[Der Tagesspiegel]]|data=2010-5-11|hizkuntza=de}}</ref>. Horietatik ehun mila iru unibertsitate handienetan daude: [[Berlingo Humboldt Unibertsitatea|Humboldt Unibertsitatea]]k (''Humboldt Universität zu Berlin'') 35.000, Unibertsitate Askeak (''Freie Universität Berlin'') 35.000 eta Unibertsitate Teknikoak (''Technische Universität Berlin'') 30.000 ikasle dituzte. Txikiena den Arteen Unibertsitateak (''Universität der Künste''), berriz, 4.300 ikasle inguru ditu.
 
Hiria ikerketa zentro ospetsu batzuen egoitza ere bada, tartean [[Fraunhofer Elkartea]] edo [[Max Planck Elkartea]]. Ikerketa-gune hauetan 62.000 zientzialari baino gehiagok lan egiten dute<ref name="factsheet"/>. Berlingo liburutegi publiko nagusiak [[Staatsbibliothek zu Berlin|''Staatsbibliothek zu Berlin'']] du izena. Bi egoitza ditu Potsdamer Platz-en eta Potsdamer Straße-n hain zuzen ere.
 
=== Garraioa ===
381 ⟶ 379 lerroa:
Bi [[aireportu]] daude Berlinen<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.airportzentrale.de/?p=4940|izenburua=Airport BBI: Einzigartige, historische Chance für Berlin und Brandenburg|bilduma=airportzentrale.de|hizkuntza=de}}</ref>: [[Berlin-Schönefeld aireportua|Schönefeld]] ([[1930eko hamarkada]]n hasi zen lanean eta Alemania zatitzean AEDan geratu zen) eta [[Berlin-Tegel aireportua|Tegel]], baina bien artean [[Frankfurteko aireportua|Frankfurt]] edo [[Municheko aireportua|Municheko aireportuek]] baino trafiko gutxiago dute. Lehen, hirugarren aireportu bat bazuen, [[Berlin-Tempelhof aireportua]] hain zuzen ere, baina [[2008]]ko [[urriaren 31]]n itxi zuten.
 
[[Berlingo metroa]] (''Berliner U-Bahn'') Europako metrorik erabilgarrienetariko bat da. Aldirietako trenekin (''S-Bahn'') batera sare zerratua osatzen du, hiri barneko ibilbideak errazten duena. Metroa kudeatzeko [[Berliner Verkehrsbetriebe|''Berliner Verkehrsbetriebe'']] (BVG) enpresa dago, autobusak eta tranbiak ere kudeatzen dituena<ref>Amt für Statistik Berlin-Brandenburg, [http://www.statistik-berlin-brandenburg.de/produkte/KleineStatistik/kBEst_2008.pdf Die kleine Berlin-Statistik] {{de}}</ref>, S-Bahn berriz [[Deutsche Bahn|''Deutsche Bahn'']]ek (DB) kudeatua da.
, S-Bahn berriz [[Deutsche Bahn]]ek (DB) kudeatua da.
 
Tren sistemari dagokionez, [[Berlin Hauptbahnhof|Berlingo geltoki nagusia]] (''Hauptbahnhof'') eraiki zuten. [[1992]]an hasitako proiektua da, 900 milioi euroko aurrekontua zuena<ref name="structurae">{{Erreferentzia|url=http://en.structurae.de/structures/data/index.cfm?id=s0003694|izenburua=Berlin Hauptbahnhof|egilea=Structurae}}</ref>. [[1995]]ean hasi zuten eraikitzen eta [[2006]]ko [[maiatzaren 25]]ean amaitu, hain zuzen, [[2006ko Munduko Futbol Txapelketa]]rako.
449 ⟶ 446 lerroa:
== Berlindar ospetsuak ==
<div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;">
* [[Alexander von Humboldt]] ([[1769]] – [[1859]]), naturalista eta esploratzailea.
* [[Albert Lortzing]] ([[1801]] – [[1851]]), musikagile eta abeslaria.
* [[Max Liebermann]] ([[1847]] – [[1935]]), margolaria.
* [[Eduard Bernstein]] ([[1850]]-–[[1932]]), politikari sozialista.
* [[Paul Lincke]] ([[1866]] – [[1946]]), musikagilea.
* [[Walter Gropius]] ([[1883]] – [[1969]]), arkitektoa.
* [[Kurt Tucholsky]] ([[1890]] – [[1935]]), idazle eta kazetaria.
* [[Francis Simon]] ([[1893]] – [[1956]]), fisikaria.
* [[Herbert Marcuse]] ([[1898]] – [[1979]]), filosofo eta soziologoa.
* [[Marlene Dietrich]] ([[1901]]-–[[1992]]), aktore eta abeslaria.
* [[Max Delbruck|Max Delbrück]] ([[1906]] – [[1981]]), biofisikoa.
* [[Konrad Zuse]] ([[1910]] – [[1995]]), ingeniari eta informatikaria.
* [[Joseph Weizenbaum]] ([[1923]] – [[2008]]), informatikari eta filosofoa.
* [[Hildegard Knef]] ([[1925]] – [[2002]]), aktore eta abeslaria.
* [[Myriam Bat-Yosef]] ([[1931]] -–), margolaria.
* [[Beate Klarsfeld]] ([[1939]] –), nazien aurkako ekintzailea.
* [[Jürgen Prochnow]] ([[1941]] –), aktorea.
* [[Suzanne Roquette]] ([[1942]] –), aktorea.
* [[Rio Reiser]] ([[1950]] – [[1996]]), abeslaria.
* [[Klaus Wowereit]] ([[1953]] –), Berlingo alkatea.
* [[Nina Hagen]] ([[1955]] –), abeslaria.
* [[Guido Buchwald]] ([[1961]] –), futbolaria.
* [[Katarina Witt]] ([[1965]] –), patinatzailea.
* [[Thomas Häßler]] ([[1966]] –), futbolaria.
* [[Christoph Schneider]] ([[1966]] –), [[Rammstein]] taldeko bateria.
* [[Christian Lorenz]] ([[1966]] –), [[Rammstein]] taldeko teklatu-jolea.
* [[Erik Zabel]] ([[1970]] –), txirrindularia.
* [[Niko Kovač]] ([[1971]] –), futbolaria.
* [[Stefan Beinlich]] ([[1972]] –), futbolaria.
* [[Robert Kovač]] ([[1974]] –), futbolaria
* [[Judith Holofernes]] ([[1976]] –), abeslaria.
* [[Alexandra Neldel]] ([[1976]] –), aktorea.
* [[Franziska van Almsick]] ([[1978]] –), igerilaria.
* [[Antje Buschschulte]] ([[1978]] –), igerilaria.
* [[Julia Jentsch]] ([[1978]] –), aktorea.
* [[Jeanette Biedermann]] ([[1981]] –), aktore eta abeslaria.
</div>
 
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Berlin"(e)tik eskuratuta