Gizaki: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}) |
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
46. lerroa:
}}
[[Fitxategi:Azalaren kolorea, eboluzioaren margoa.webm|thumb|257x257px|Azalaren kolorea, eboluzioaren margoa]]
'''Gizakia''' edo '''''Homo sapiens''''' ([[latin]]etik ''ezagutzen duen gizakia'') [[Hominina]] azpileinuan biziraun duen [[animalia]] [[espezie]] bakarra da. [[Gorila]], [[txinpantze]] eta [[pongo|orangutanekin]] batera [[Hominidae]] familia osatzen dute. [[Ugaztun]] lurtarra da, bere mugimendu [[bipedalismo|bipedoa]] dela eta ezaguna da. Beste animaliek baino [[tresna]] gehiago erabiltzen ditu, bere [[esku]]en mugimendu oso zehatza eta abilezia dela eta; [[hizkuntza]] konplexua erabiltzeko gaitasuna du; beste animaliek baino [[garun]] konplexuagoa dute, [[arrazoi]]tzeko gaitasuna ematen diona; eta beste edozein animaliak baino [[gizarte]]-antolaketa korapilotsuagoak ditu<ref>{{Erreferentzia|izena=Morris|abizena=Goodman|izenburua=Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids|orrialdeak=260–266|hizkuntza=en|abizena2=Tagle|abizena3=Fitch|abizena4=Bailey|abizena5=Czelusniak|abizena6=Koop|abizena7=Benson|abizena8=Slightom|izena2=Danilo A.|izena3=David H. A.|izena4=Wendy|izena5=John|izena6=Ben F.|izena7=Philip|izena8=Jerry L.|data=1990-03-01|url=https://doi.org/10.1007/BF02099995|aldizkaria=Journal of Molecular Evolution|alea=3|zenbakia=30|issn=1432-1432|doi=10.1007/BF02099995|sartze-data=2019-01-21}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=ADW: Hominidae: CLASSIFICATION|url=https://animaldiversity.org/site/accounts/classification/Hominidae.html|aldizkaria=animaldiversity.org|sartze-data=2019-01-21}}</ref>.
'''Gizakia''' edo '''''Homo sapiens''''' ([[latin]]etik ''ezagutzen duen gizakia'') [[primate]] [[bipedismo|bipedo]] bat da, [[Hominidae]] familiaren barnean ([[gorila]], [[txinpantze]] eta [[pongo|orangutanak]] barnebiltzen dituena). Beste [[ugaztun]]ekin alderatuta eta era berean beste [[ornodun]] guztiekin, [[garun|burmuin]] tamaina erlatibo oso handia du, arrazonatzea, [[hizkuntza]] eta barne bizitza edukitzea baimentzen diona. Bizkarra [[ortogrado]]a denez eta beraz besoak libre dituenez [[tresna]]k asmatzeko aukera du, burmuinarekin ere egin ahal duena. Tresnak asmatzen dituen izaki bakarra ez bada ere hauen kopurua eta diseinua askoz handiagoa da. [[Azido desoxirribonukleiko|DNAren]] ikerketetako datuetan oinarriturik, ondorioztatu da gizaki modernoa [[Afrika]]n sortu zela orain dela gutxi gorabehera 200.000 urte.<ref name="Smithsonian">[http://www.mnh.si.edu/anthro/humanorigins/ha/sap.htm The Smithsonian Institution, Human Origins Program]</ref> Gaur egun [[kontinente]] guztietan aurki daitezke, baita [[Antartika]]n ere (nahiz eta oso kopuru txikian), eta 6.600 milioi baino gehiago ziren [[2007]]an.<ref name="popclock">[http://www.census.gov/ipc/www/popclockworld.html World POPClock Projection] ''U.S. Census Bureau, Population Division/International Programs Center''</ref>▼
▲
Primate gehienek bezala gizakia [[animalia sozial]]a da naturalki eta beste batzuen beharra izan ohi du garapenerako. Hala ere gizakiak [[komunikazio]] gaitasun handiak ditu eta horrekin antolaketaren inguruko ideiak garatu ahal ditu. Gizakiek [[gizarte egitura|egitura sozial]] konplexuak sortzen dituzte, elkarren artean kooperatzen eta lehiatzen duten taldeekin, [[familia]]tik hasita talde politiko, zientifiko eta ekonomikoetaraino. Elkarrekintza honek ohitura, erritual, herri, balore, arau eta legeak sortu ditu, gizakiaren elkarbizitzaren oinarri direnak. Gizakiak, era berean, [[estetika]]ren balorazioa du, [[kultura]] berrikuntzen, [[arte]]aren, [[literatura]]ren eta [[musika]]ren oinarrietako bat dena.
| |||