Eguzkia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-{{HezkuntzaPrograma}} +{{HezkuntzaPrograma|Kultura zientifikoa}}) |
|||
19. lerroa:
== Ezaugarriak ==
Eguzkia [[sekuentzia nagusi]]ko [[nano hori]] bat da, [[Eguzki-sistema]]ren masaren %99,86rekin. Eguzkiaren [[magnitude absolutu]]a +4,83 da, [[Esne Bidea]]n dauden izarren %85 baino distiratsuago; izan ere, Esne Bideko izar gehienak [[nano gorri]]ak dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astronomers Had it Wrong: Most Stars are Single|url=http://www.space.com/scienceastronomy/060130_mm_single_stars.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Charles J.|abizena=Lada|izenburua=Stellar Multiplicity and the Initial Mass Function: Most Stars Are Single|orrialdeak=L63|hizkuntza=en|data=2006|url=http://stacks.iop.org/1538-4357/640/i=1/a=L63|aldizkaria=The Astrophysical Journal Letters|alea=1|zenbakia=640|issn=1538-4357|doi=10.1086/503158|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkia [[I Populazioa|I Populazioko]] izarra da, hau da, [[elementu astun]]etan aberatsa<ref group="oh">Astronomian, elementu astuna [[hidrogeno]]a eta [[helio]]a ez diren elementu eta metal guztiak dira.</ref><ref name="Zeilik">{{Erreferentzia|izena=Zeilik,|abizena=Michael|izenburua=Introductory astronomy & astrophysics|argitaletxea=Saunders College Pub|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/38157539|edizioa=4th ed|isbn=0030062284|pmc=38157539|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Eguzkiaren sorrera orain dela 5.000 milioi urte inguru eman zen, [[supernoba]] baten edo gehiagoren uhinen ondorioz<ref>{{Erreferentzia|izena=SYDNEY W.|abizena=FALK|izenburua=Are supernovae sources of presolar grains?|orrialdeak=700–701|hizkuntza=En|abizena2=LATTIMER|abizena3=MARGOLIS|izena2=JAMES M.|izena3=S. H.|data=1977-12|url=https://doi.org/10.1038/270700a0|aldizkaria=Nature|alea=5639|zenbakia=270|issn=0028-0836|doi=10.1038/270700a0|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Honela, Eguzki-sisteman dauden elementu astunen kopurua azalduko litzateke, adibidez [[urre]]a eta [[uranio]]a, [[II Populazioa|II Populazioko]] izarretan ez bezala. Elementu astun hauek supernobatan ematen diren [[erreakzio nuklear]] [[Erreakzio endotermiko|endotermiko]]en ondorioa lirateke, edo [[transmutazio nuklear]]raren bidez [[neutroien absortzio]]a gertatu zenean bigarren belaunaldiko izar batean<ref name="Zeilik" />.
Eguzkia da [[Lurra|Lurreko]] [[zeru]]an dagoen objekturik distiratsuena, -26,74ko [[itxurazko magnitude]]arekin<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Stellar parameters|hizkuntza=en|data=1986-04|url=https://doi.org/10.1007/BF00190626|aldizkaria=Space Science Reviews|alea=3-4|zenbakia=43|issn=0038-6308|doi=10.1007/bf00190626|sartze-data=2018-10-01}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Bessell, M.|abizena=S.|izenburua=Model atmospheres broad-band colors, bolometric corrections and temperature calibrations for O - M stars|hizkuntza=en|abizena2=F.|abizena3=B.|izena2=Castelli,|izena3=Plez,|data=1998-5|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1998A&A...333..231B|aldizkaria=Astronomy and Astrophysics|zenbakia=333|issn=0004-6361|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Hurrengo izarrik distiratsuena [[Sirius]] da, -1,46 itxurazko magnitudearekin, hau da, 13.000 milioi aldiz ahulagoa. Eguzkiaren zentrotik Lurrarenera [[unitate astronomiko]] bateko distantzia dago, batezbesteko (150.000.000 kilometro). Baina distantzia hori aldatzen da urtarrileko [[perihelio]]tik uztaileko [[afelio]]ra<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Earth's Seasons and Apsides|hizkuntza=en|url=http://aa.usno.navy.mil/data/docs/EarthSeasons.php|aldizkaria=aa.usno.navy.mil|sartze-data=2018-10-01}}</ref>. Batezbesteko distantzia horretan Eguzkitik ateratzen den argiak [[argiaren abiadura|8 minutu eta 19 segundo]] behar ditu Eguzkiaren horizontetik Lurraren horizontera iristeko, eta bi segundo gutxiago gertuen dauden puntuetatik hartzen badugu erreferentzia. [[Eguzkiaren argia]]k Lurreko ia bizia osoa<ref group="oh">Hainbat [[bakterio]]k [[kimiosintesia]] egiten dute, argirik iristen ez diren lekuetan bizi baitira. Ekosistema oso bat egon daiteke bakterio horiek sortzen duten energiatik bizitzen.</ref> mantentzen du, [[fotosintesi]]aren bitartez<ref>{{Erreferentzia|izena=Simon, Anne Elizabeth,|abizena=1956-|izenburua=The real science behind the X-files : microbes, meteorites, and mutants|argitaletxea=Simon & Schuster|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/48151793|edizioa=1st Touchstone ed|isbn=0684856182|pmc=48151793|sartze-data=2018-10-01}}</ref>, eta Lurraren [[klima]] eta [[eguraldia]] gidatzen ditu.
| |||