14:16, 8 urtarrila 2019ko berrikusketa aldatu Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 408.086 edits No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin ← Aurreko ezberdintasuna		14:42, 8 urtarrila 2019ko berrikusketa aldatu desegin Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 408.086 edits No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin Hurrengo ezberdintasuna →
52. lerroa: '''Bigarren Mundu Gerra''' [[1939]]-[[1945]] urteen artean [[Lurra\|mundu]] osoan hedatu zen [[gerra]] izan zen.{{Lur erref}} Munduko herrialde gehienek, tartean potentzia handi guztiek, aurkako bi aliantza militar osatu zituzten: [[Bigarren Mundu Gerrako aliatuak\|Aliatuak]] eta [[Ardatzeko potentziak\|Ardatza]]. Gerra osoko egoera sortu zen, zuzenean 30 herrialdetako 100 milioi pertsonari eragin ziona. Parte-hartzaile handienek euren ekonomia, industria eta zientzia gaitasun oso jarri zuten gerrako esfortzuaren alde, zibilen eta militarren baliabideen arteko muga lausotuz. Gizateriaren historian hildako gehien eragin duen guda izan da<ref>[http://secondworldwar.co.uk/index.php/fatalities Second World War: Fatalities] Secondworldwar.co.uk</ref>, munduko biztanleen % 2 hil baitzen (50 eta 85 milioi pertsona artean), horietako gehienak [[Sobietar Batasuna\|Sobietar Batasuneko]] eta [[Txina]]ko zibilak. Gerra honen barnean sarraskiak, [[Holokausto]]a bezalako [[genozidio]]ak, [[bonbardaketa]] estrategikoak, planifikatutako [[gosete]] eta gaixotasunak izan ziren; historian [[bonba nuklear]]rak erabili diren gerra bakarra izan da<ref name="gilbert">{{Erreferentzia\|izenburua=The Oxford companion to World War II\|argitaletxea=Oxford University Press\|data=2005\|url=https://www.worldcat.org/oclc/61175901\|edizioa=New ed\|isbn=0192806661\|pmc=61175901\|sartze-data=2019-01-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Tyner, James A.,\|abizena=1966-\|izenburua=War, violence, and population : making the body count\|argitaletxea=Guilford Press\|data=2009\|url=https://www.worldcat.org/oclc/243601948\|isbn=9781606230374\|pmc=243601948\|sartze-data=2019-01-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izenburua=BBC - Tyne - Roots - Non-Jewish Holocaust Victims : The 5,000,000 others\|url=http://www.bbc.co.uk/tyne/content/articles/2005/01/20/holocaust_memorial_other_victims_feature.shtml\|aldizkaria=www.bbc.co.uk\|sartze-data=2019-01-08}}</ref><ref name="sommerville">{{Erreferentzia\|izena=, Donald\|abizena=Sommerville\|izenburua=The complete illustrated history of World War II : an authoritative account of the deadliest conflicts in human history with analysis of decisive encounters and landmark engagements\|argitaletxea=Lorenz\|data=2008\|url=https://www.worldcat.org/oclc/232365751\|isbn=9780754818984\|pmc=232365751\|sartze-data=2019-01-08}}</ref>. [[Japonia]]k [[Asia]] eta [[Ozeano Barea]] kontrolatu nahi zituen, eta [[Bigarren Txina-Japonia Gerra\|gerran zegoen Txinarekin]] 1937tik<ref name="barrett">{{Erreferentzia\|izenburua=China in the anti-Japanese War, 1937-1945 : politics, culture and society\|argitaletxea=Peter Lang\|data=2001\|url=https://www.worldcat.org/oclc/43913162\|isbn=0820445568\|pmc=43913162\|sartze-data=2019-01-08}}</ref>, nahiz eta ez zen egon gerra deklarazio formalik<ref group="oh">Txina eta Japoniaren arteko erasoak 1937tik aurrera ohikoak ziren, baina ez zen egon gerra deklarazio formalik Pearl Harborreko erasoa gertatu zen arte, 1941ean.</ref> Bigarren Mundu Gerra ofizialki [[1939]]ko [[irailaren 1]]ean hasi zela esan ohi da, [[Hirugarren Reicha\|Alemaniak]] [[Poloniako Bigarren Errepublika\|Polonia]] [[Poloniaren inbasioa\|inbaditu]] zuenean, [[Frantziako Hirugarren Errepublika\|Frantziaren]] eta [[Erresuma Batua]]ren gerra deklarazioak ekarri zuena. 1939aren amaieratik 1941eko hasierara, [[kanpaina militar\|kanpaina]] eta [[Hiruko Ituna\|itun]] ezberdinen bidez, Alemaniak Europa kontinentalaren zatirik handiena konkistatu zuen, eta [[Italiako Erresuma (1861-1946)\|Italia]] eta Japoniarekin batera Ardatza eratu zuen. 1939ko [[Molotov-Ribbentrop Ituna]]ren ondorioz, Alemaniak eta Sobietar Batasunak [[Poloniaren sobietar inbasioa\|Polonia]], [[Neguko Gerra\|Finlandia]], [[Besarabia eta Ipar Bukovinaren sobietar okupazioa\|Errumania]] eta [[Estatu baltikoen okupazioa\|Estatu baltikoak]] anexionatu eta banatu zituzten. [[Mendebaldeko Basamortuko Kanpaina\|Ipar Afrika]] eta [[Ekialdeko Afrikako Kanpaina (Bigarren Mundu Gerra)\|Ekialdeko Afrika]]ko kanpainen ostean, eta 1940aren erdialdean [[Frantziako Gudua\|Frantziaren erorketarekin]], gerrak Europako Ardatzeko potentzien eta [[Britainiar Inperioa]]ren artean jarraitu zuen. [[Balkanetako Kanpaina (Bigarren Mundu Gerra)\|Balkanetako Kanpaina]]k, airez eman zen [[Ingalaterrako Gudua]], [[Blitz]]a eta [[Atlantikoko Gudua]]k jarraipena eman zion gerrari. 1941eko [[ekainaren 22]]an Ardatzeko potentziek [[Bizargorri Operazioa]] abiatu zuten Sobietar Batasuna inbadituz, historia osoan zehar gerra batean egondako eremurik handiena irekiz. [[Ekialdeko Frontea Bigarren Mundu Gerran\|Ekialdeko Fronteak]] Ardatza geldotu zuen, batez ere Alemaniako ''[[Wehrmacht]]''a, [[erresistentzia gerra]] batean sartuz. 1941eko abenduan Japoniak [[Pearl Harborreko erasoa]] egin zuen [[Ameriketako Estatu Batuak\|Ameriketako Estatu Batuen]] eta [[Malayaren japoniar inbasioa\|Europar kolonien]] aurka. Erasoaren ondorioz AEBk gerra deklaratu zion Japoniari, Erresuma Batuaren babesarekin; Europako Ardatzek AEBren aurkako gerra abiatu zuten, Japoniar aliatua babesteko helburuarekin. Japoniak Ozeano Barean arrakasta azkarra izan zuen, [[kolonialismo\|kolonia]] askotatik Europa kenduz; armada lokal askok Japonia babestu zuten dominazio honetatik askatzeko. 1939ko irailaren 1ean hasi zen (nahiz eta [[Asia]]n [[1937]]tik [[Japonia]] eta [[Txinako Herri Errepublika\|Txina]] gerran ari ziren), eta 1945eko irailaren 2an amaitu. Laburbilduz, bi alderdi borrokatu ziren: Aliatuak, batetik; Ardatza, bestetik. * '''[[Ardatzeko potentziak\|Ardatza]]''' osatu zuten herrialdeak: [[Alemania]], [[Italia]] eta [[Japonia]]. Ardatzari atxiki zitzaizkion beste herrialdeak: [[Eslovakia]], [[Finlandia]], [[Hungaria]], [[Errumania]], [[Bulgaria]], [[Kroazia]] eta [[Thailandia]]. * '''[[Bigarren Mundu Gerrako aliatuak\|Aliatuak]]''': Hasiera batean Ardatzaren kontra aritzeko elkartu ziren bi herrialdeak [[Frantzia]] eta [[Erresuma Batua]] izan ziren. Ardatzaren erasoen ondorioz aliatuei atxiki zitzaizkien herrialdeak [[Polonia]], [[Danimarka]], [[Norvegia]], [[Belgika]], [[Herbehereak]], [[Luxenburgo]], [[Jugoslavia]] eta [[Grezia]]. [[Commonwealth]]eko herrialdeek ere parte hartu zuten, hala nola [[Australia]], [[Kanada]], [[Hegoafrika]] eta [[Zeelanda Berria]]. Ardatzaren Japoniarekin bategiteak [[Txinako Herri Errepublika\|Txinarekin]] ituna ekarri zuen, eta Ardatzaren erasoak jasan ondoren [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna\|Sobietar Batasuna]] ere batu zitzaien. [[Ameriketako Estatu Batuak\|Estatu Batuak]] [[1941]]eko abenduaren 7an sartu ziren gerran Ardatzaren kontra [[Pearl Harbor]]eko erasoaren ondorioz. * '''Neutralak''': [[Europa]]n herrialde hauek mantendu ziren neutral: [[Irlandako Errepublika\|Irlanda]], [[Espainia]], [[Portugal]], [[Suedia]], [[Suitza]] eta [[Turkia]]. Bigarren Mundu Gerrak zibilen gainean jarri zuen sufrimenduen parte handiena: judutar, homosexual, ijito, eslaviar eta ezinduen [[kontzentrazio-esparru\|kontzentrazio esparruetan]] bildu zituzten naziek; japoniar jatorriko estatubatuarrak ere, kontzentrazio esparruetan Estatu Batuetako gobernuak; Txinako biztanleriarengan eragindako sarraskiak japoniar soldaduen aldetik; gizakien gaineko esperimentazio zientifikoak mediku [[nazionalsozialismo\|nazi]] eta japoniarren aldetik; zibilen kontrako airetiko bonbardaketak, lehenengo Ardatzen partetik [[Rotterdam]] eta [[Londres]]en, eta gero aliatuen partetik [[Tokio]]n, [[Dresden]]en edota [[Hanburgo]]n, besteak beste; eta lehenengo aldiz [[bonba nuklear\|bonba atomikoa]] erabiltzea, [[Ameriketako Estatu Batuak\|Estatu Batuek]] [[Hiroshima]] eta [[Nagasaki]]ren kontra jaurtikia. 337 ⟶ 333 lerroa: Izan ere gudan sortu ziren superbotere berriak [[Ameriketako Estatu Batuak]] eta [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna\|SESB]] izan ziren, [[Erresuma Batua]] munduko botere nagusia izateari utzi baitzion. Bi botere handien arteko tirabirek gora egin zuten gerra bukatutakoan, [[1991]] arte irautekoa zen [[Gerra Hotza]] izeneko gatazka sortuz. Lehia hainbat arlotan gertatu zen: ideologian, botere industrialean, [[espazioko lasterketa\|espazioan]], ekonomian, armen garapenean... Bien arteko buruz buruko borroka ez zen inoiz suertatu, baina ohikoak izan ziren beste herrialdeetan alde bakoitzak babestutakoen artekoak. Nolanahi ere, Bigarren Mundu Gerraren gertakari latzen ostean, [[diplomazia]]ko bideak hobestu nahi izan zituzten. Horretarako, [[Nazio Batuen Erakundea]] sortu zen, [[Nazioen Liga\|Nazioen Elkartea]] ordezkatuta. Izan ere, Nazioen Elkarteak ezin zuen ezer egin izan gatazka ekiditzeko. Halaber, [[1929ko kraxa\|1929ko krakak]] eragindako pobrezia ~~orokarra~~orokorra berriro gerta ez zedin, [[Bretton Woodseko batzarra\|Bretton Woods hitzarmenetan]] hainbat instituzio ekonomiko, [[Munduko Bankua\|Mundu Bankua]] edo [[Nazioarteko Diru Funtsa]] esaterako, sortu ziren. == Oharrak == {{erreferentzia zerrenda\|taldea=oh}} == Erreferentziak ==▼ {{erreferentzia_zerrenda\|2}}▼ == Ikus, gainera == * [[Bigarren Mundu Gerra Euskal Herrian]] * [[Euskara Bigarren Mundu Gerran]] ▲== Erreferentziak == ▲{{erreferentzia_zerrenda}} == Kanpo loturak ==

Bigarren Mundu Gerra: berrikuspenen arteko aldeak