Wikipedia

Uhin: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
atal ordena
Irakasleak ikasleari egindako zuzenketak
21. lerroa:
* [[Periodo (argipena)|Periodoa]] (''T''): Uhinak oszilazio oso bat egiteko behar duen denbora. Unitatea segundoa da.
 
* Anplitudea (''A''): Gailurretik uhinaren erdiko puntura bertikalki dagoen distantzia maximoa da. KontutanKontuan hartu behar da uhin batzuen anplitudea aldakorra dela, hau da, anplitudea denbora pasa ahala txikitzen edo handitzen dela.
 
* [[Maiztasun|Maiztasuna]] (''f''): Denbora unitateko puntu batetik igaro diren uhin-luzera kopurua zehazten du. Unitatea Hz-a da.
29. lerroa:
* Harana: Uhinaren puntu minimoa da.
* [[Uhin-luzera]] (''λ''): Ondoz ondoko bi uhinen puntu berdinen arteko distantzia edo ondoz ondoko bi gailurren arteko distantzia da.
* NodoNodoa: Uhinak oreka lerroa ebakitzen duen puntua da.
* Elongazioa (χ): Uhinaren puntu batetik oreka lerrora elkarzut dagoen distantzia da.
* Zikloa: Oszilazio bat gailurraren ibilbidea hasieratzen duen nodotik haranaren ibilbidea bukatzen duen nodora dagoen ibilbidea edo alderantziz, haranaren ibilbidea hasieratzen duen nodotik gailurraren ibilbidea bukatzen duen nodora dagoen ibilbidea da.
* Hedapen -abiadura (ν): Uhindura -mugimenduaren hedadura zehazten duen abiadura da.
 
<math>v={\lambda \over T}</math><br />
 
== Ezaugarriak==
[[Fitxategi:Wave motion-i18n.svg|thumb|A: Sakonera handiko uretanBuretan B: Azaleko uretan 1: Uhinaren hedapena 2: Gailurra 3: Harana]]
Uhin periodikoen ezaugarri nagusiak gailurrak edo tontorrak eta haranak dira. Normalean, zeharkako uhinetan eta luzetarako uhinetan sailkatzen dira. Zeharkako uhinek, uhinaren hedapenaren norabidearekiko elkarzutak diren bibrazioak dituzte. Luzetarako uhinek, uhinaren hedapenaren norabidearekiko paraleloak diren bibrazioak dituzte.
 
norabidearekiko elkarzutak diren bibrazioak dituzte. Luzetarako uhinek, uhinaren hedapenaren norabidearekiko paraleloak diren bibrazioak dituzte.
 
Objektu batek putzu batean uhin bat goian eta behean ebakitzen duenean, bere ibilbidea orbitala izango da, uhinak ibilbide hori izango du, ez direlako zeharkako uhin [[Sinusoide|sinusoidal]] arruntak. Upel baten gainazalean dauden uhinak zeharkako uhinen eta luzetarako uhinen nahastea dira. Hori dela eta, gainazaleko puntuek ibilbide orbitalak egiten dituzte.
48 ⟶ 46 lerroa:
* Difrakzioa: Uhina uhin-luzeraren antzeko tamaina duen oztopo edo irekiunearekin topo egitean, bere ibilbide zuzena aldatu egiten da oztopo hori inguratuz.
* [[Doppler efektua]]: Uhinaren iturria eta behatzailea erlatiboki mugitzen ari direnean, elkarrekiko hurbildu eta urrundu ahala behatzaileak jasotzen duen uhinaren maiztasun aldaketari deritzo.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ZT Hiztegi Berria|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/kontzeptua/022567|aldizkaria=zthiztegia.elhuyar.eus|sartze-data=2018-12-13}}</ref>
* Interferentzia: Bi uhin espazioko puntu berean topatzen eta konbinatzen direnean, sortzen den efektua da.
* Islapena: Uhin batek ingurune berri batekin topo egiten duenean eta ezin duenean ingurune hori zeharkatu, bere norabidea aldatzen du.
* [[Errefrakzioa]]: Uhin bat ingurune berri batean sartzen denean, bere norabidea eta hedapen abiadura aldatzen ditu.
61 ⟶ 59 lerroa:
<math>f(x,t) = A\sin(\omega t-kx)\,</math>
 
Non A uhinaren anplitudea (elongazio maximoa edo uhinaren gailurraren altuera) den. Anplitudearen unitatea uhin motaren araberakoa da - soka baten uhinen anplitudea distantzia baten bidez adierazita dago (metrotan), soinu uhinak presio baten bidez (pascaletan) eta uhin elektromagnetikoen anplitudea [[Eremu elektriko|eremu-elektrikoen]] anplitudea bezala adierazita daude (volt/metrotan). Anplitudea konstantea edo aldakorra izan daiteke denbora eta espazioaren ondorioz. Anplitudearen formaren aldakuntzari "uhinaren inguratzailea" esaten zaio.
Uhin baten ilustrazioa (urdinez) eta bere inguratzailea (gorriz)
[[Uhin-luzera]] (λ) bi gailurren edo ondoz ondoko bi haranen arteko distantzia da. Luzera unitatetan neurtzen da, esate baterako, metrotan. Optikan, uhin-luzera [[Nanometro|nanometrotan]]<nowiki/> neurtzen da.
 
 
 
''k'' uhin angeluar bat honako formula hau erabiliz, uhin-luzerarekin erlaziona daiteke:
[[Fitxategi:Wave packet.svg|thumb|257x257px|Uhin baten ilustrazioa (urdinez) eta bere inguratzailea (gorriz)]]
<math> k = \frac{2 \pi}{\lambda} \,</math>
90. lerroa:
Uhinak hainbat eratan sailka daitezke:
# Uhinaren '''izaeraren''' arabera.
##[[Uhin mekaniko]]ak (edo '''materialak'''): Ingurune fisiko bat behar dute, hauenhorien hedapena molekulen arteko energia trukean oinarritzen baita. Puntu zehatz batean sortu den perturbazio edo bibrazioak energia kantitate bat askatzen du (hau da, puntu horretako partikulek energia kantitate zehatz bat jasotzen dute, alegia) [[Newton]]-etan ['''''N'''''] neurtzen dena, eta honen ostean, energia hau, molekulek kontaktua egiten dutenean batetik bestera pasatzen da. Igortze hau norabide guztietan gertatzen da, eta puntu guztietan konstantea da,. honekHorrek esan nahi du, molekula batek jasotzen duen energiaren parte bat ere atzera bueltan bidaltzen duela. Arrazoi honengatik izan ohi dute uhinek (edo hobeto esanda, uhinen hedapenek) itxura esferikoa (edo zirkularra bi dimentsiotan hedatzen bada, uretan bezala), norabide guztietan era konstantean igortzen baita bibrazioa. Energia esfera formako uhin fronteetan hedatzen da. Uhin fronte hauetako bakoitzaren energia konstantea da, beraz handitzen den heinean azalera unitate bakoitzak duen energia txikiagoa izango da. HonekHorrek azaltzen du zergatik, uhina zenbat eta uhina hedatuago egon, orduan eta ahulagoa den, energia kantitate bera gero eta molekula gehiagoren artean banatzen doalako era konstantean. Hedapen hauhori kontaktuaren bidez gertatzen denez, edozein materialen bidez heda daiteke,: gasa, likidoa edo solidoa. Uhin mekanikoak soinu, olatu, bibrazio eta abarren itxurakoak dira gehienbat.
## [[Erradiazio elektromagnetiko|Uhin elektromagnetikoak]]: Uhin elektromagnetikoek ez dute material fisikorik behar hedatzeko, hau da, espazio hutsean zehar heda daitezke. Uhin mota hauen oinarria ez da eta, molekulen perturbazioa (eta bertan askatutako energia), [[eremu elektromagnetiko]]a baizik. Elektrikoki kargatutako partikulen bidez osatzen da, hauek higitzen direnean energia garraiatzen dutelarik. Uhin elektromagnetikoak uhinaren maiztasunaren edo uhin luzeraren arabera sailkatzen dira, izaera desberdina duten uhinak izen desberdinez ezagutzen ditugularik. Alde batetik argi ikuskorra dago, gure begiek nabari dezaketen uhin elektromagnetiko bakarra. Bere espektroa kolore gorriaren eta bioletaren (morearen) artean kokatzen da. Honez gain, ezagun gertatzen zaizkigun beste hainbat eta hainbat uhin mota daude, hala nola: infragorria, [[mikrouhin]]ak, [[irrati (hedabidea)|irrati]] uhinak, ultra-morea, [[X izpi]]ak, ''Gamma'' izpiak, etab.
# Uhina hedatzen den espazioaren '''dimentsioaren''' arabera.
109. lerroa:
* [[Olatu|Olatuak]], uretan hedatzen diren perturbazioak dira.
* Irrati-uhinak, [[Mikrouhin|mikrouhinak]], [[Infragorri|infragorriak]], [[Argi ikusgai|argi ikusgaiak]], [[Ultramore|argi ultramoreak]], [[X izpi|x izpiak]] eta [[Gamma izpi|gamma izpiak]] [[erradiazio elektromagnetikoa]] osatzen dute. Kasu honetan, hedapena ingurune fisiko barik eman daiteke, hutsean hain zuzen ere. Hutsean uhin elektromagnetikoak 299 792 458 m/s-ko abiadurarekin hedatzen dira.
* [[Soinu|Soinuak]] -, airetik, likidotik edo solidotik hedatzen den uhin mekanikoa da.
* [[Zirkulazio]] uhinak (autoen dentsitate desberdinen hedapenari deritzo) - Sir M. J. Lighthill-ek egin zuen moduan uhin horiek uhin zinematikoak moduan modelatumodela daitezke.
* [[Uhin sismiko|Uhin sismikoak]], lurrikaretan.
* [[Grabitazio uhin|Grabitazio uhinak]], [[Erlatibitate orokorra|erlatibitate orokorraren]] arabera espazio-denbora kurbaduraren gorabeherak dira. [[Big Bang]]-aren ondoren unibertsoaren hedapena gertatu zen eta periodo horren barruan agertutako grabitazio uhinen hondarrei buruzko behaketa esperimental bat egiten ari zela 2014ko martxoaren 17an iragarri zen, baina aurrerago aurkikuntza zalantzan jarri zen. <ref>{{Erreferentzia|izena=Ron|abizena=Cowen|izenburua=‘No evidence for or against gravitational waves’|data=2014-05-29|url=http://dx.doi.org/10.1038/nature.2014.15322|aldizkaria=Nature|issn=1476-4687|doi=10.1038/nature.2014.15322|sartze-data=2018-11-15}}</ref>
 
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Uhin"(e)tik eskuratuta