Oxigeno: berrikuspenen arteko aldeak

▲'''Oxigenoa''' [[elementu kimiko]] bat da, '''O''' [[elementu kimikoen zerrenda ikurraren arabera|ikurra]] eta 8 [[atomo zenbaki|atomo-zenbaki]]a dituena. Grezieraz ὀξύς (oxys) («azido», hitzez hitz «zorrontz», azidoen zaporei erreferentzia) eta –γόνος (-gonos) («jatorria»​)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Breve historia de la quimica / Introduccion a Las Ideas Y Conceptos De La Quimica / Introduction to Ideas and Concepts of Chemistry.|argitaletxea=Alianza Editorial Sa|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/701020154|isbn=9788420664217|pmc=701020154|sartze-data=2018-11-07}}</ref>. Antzinan, oxigenoa [[azido]]<nowiki/>a ekoizteko ezinbestekoa zela uste zen, horregatik, oxigenoak “azidoa sortzen duen” esanahi du. Baldintza estandarretan (T=0k eta p=1atm), bi oxigeno [[atomo]] lotzen dira [[dioxigenoa]] sortuz. Dioxigenoa [[gas]] diatomiko, usaingabe eta zapore gabekoa da, <chem>O2</chem>formularekin izendatzen dena eta bizitza lurtarrarentzako ezinbestekoa dena.

▲[[Taula periodikoa|Taula periodikoan]], 16. taldean (16.taldea→kalkogenoak edo oxigenoideak) eta 2. periodoan kokatua dago. Oxigenoaren balentziari dagokionez, arruntena -2 da, baina beste batzuk ere baditu (-1,+1,+2,...). Oxigenoa, [[Ez-metal|ez-metala]] da eta elementu gehienekin erraz erreakzionatzen du, [[Gas noble konposatu|gas nobleak]], [[metal geldoak]] eta [[Halogeno|halogenoekin]] izan ezik. Halaber, [[oxidatzaile]] sendoa eta [[elektronegatibotasun]] handieneko bigarren elementua da (fluorraren ondoren)<ref>{{Erreferentzia|izena=Mark Winter, University of Sheffield and WebElements|abizena=Ltd|izenburua=WebElements Periodic Table » Oxygen » electronegativity|hizkuntza=en|url=https://www.webelements.com/oxygen/electronegativity.html|aldizkaria=www.webelements.com|sartze-data=2018-11-07}}</ref>.

▲Oxigenoaren masan oinarrituz, [[Unibertsoa|unibertsoko]] hirugarren elementurik ugariena da, [[Hidrogeno|hidrogenoaren]] eta [[Helio|helioaren]] ondoren<ref name=":7">{{Erreferentzia|izena=Emsley,|abizena=John.|izenburua=Nature's building blocks : an A-Z guide to the elements|argitaletxea=Oxford University Press|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46984609|isbn=0198503415|pmc=46984609|sartze-data=2018-11-07}}</ref>, eta lurrazalaren elementurik aberatsena da. [[Atmosfera|Atmosferan]], oxigenoa elementu aske bezala aurkitzea posible da, [[Fotosintesi|fotosintesia]] egiten duten organismoak etengabe hornitzen dutelako. Fotosintesirik ez balego, oxigenoak ezingo luke elementu aske bezala egon atmosferan, oso erreaktiboa delako. 2500 milioi urte inguru<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - NASA Research Indicates Oxygen on Earth 2.5 Billion Years Ago|hizkuntza=en|url=https://www.nasa.gov/home/hqnews/2007/sep/HQ_07215_Timeline_of_Oxygen_on_Earth.html|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-11-07}}</ref>, organismo horiek agertu ondoren hasi zen oxigeno elementala atmosferan pilatzen, eta gaur egun dioxigenoak, atmosferako [[Bolumen (espazioa)|bolumenaren]] %20,8a osatzen du<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Oxygen|data=2007-10-26|url=https://web.archive.org/web/20071026034224/http://periodic.lanl.gov/elements/8.html|sartze-data=2018-11-07}}</ref>. Oxigenoaren beste forma [[alotropia|alotropo]] batek, [[ozono]]ak <math>O_3</math>, [[biosfera]] argi [[ultramore]]tik babesten du atmosferako [[Ozono geruza|ozono-geruzari]] esker. Haatik, lurrazal mailan ozonoa kutsatzailea da.

▲Izaki bizidun gehienentzat nahitaezkoa da. [[Bizi|Izaki bizidunetako]] egiturazko [[molekula]] mota guztiek, hala nola [[proteina|proteinek]], [[karbono hidrato|karbohidratoek]] edo [[gantz]]ek, oxigenoa daukate osagaitzat. Era berean, animalien [[maskor]], [[hortz]] eta [[hezur]]rak osatzen dituzten [[konposatu ez-organiko|konposatu inorganiko]] gehienek ere oxigenoa daukate. [[Zianobakterio]]ek, [[alga|algek]] eta [[landare]]ek oxigenoa ekoizten dute, bere forma diatomikoan [[fotosintesi]]an zehar, eta [[zelula|zelulen]] [[arnasketa]]n erabiltzen dute izaki bizidun konplexu guztiek. Oxigenoa [[toxikoa]] da organismo [[anaerobiko]]entzako.