Konposatu inorganikoen nomenklatura: berrikuspenen arteko aldeak

 

=== Stock nomenklatura ===

Nomenklatura mota hau ere IUPAKek onartzen du eta kasu honetan balentzia kopurua konposatuaren bukaeran idazten da [[Zenbaki erromatar|zenbaki erromatarretan]]. Baina balentzia ezberdin bakarra izan dezakeen konposatua bada, ez dago idatzi beharrik zenbaki erromatarrez.

 

* FeCl₃: Burdin (III) kloruroa

 

Nomenklatura tradizionala edo klasikoa ez da [[IUPAC|IUPACek]] hobesten duena, gaur egun ditugun konposatu guztiak ezin baititu izendatu. Nomenklatura mota hau erabiltzeko, gure konposatuaren balentzia zenbakia jakin behar da, honen arabera izen ezberdina hartzen baitu.

{| class="wikitable"

Br₂O₇ anhidrido perbromikoa

 

 

Oxidoak konposatu inorganikoak dira, eta oxigeno eta beste konposatuez osatuak dauden. Oxigenoaren oxidazio-zenbakia kasu hauetan -2 da. Metal batekin lotuta baldin badago, oxido basikoa da. Berriz, ez-metal batekin baldin badago, oxido azidoa da.

 

'''Pb₃O₄:''' berun (II,IV) oxidoa, triberun tetraoxidoa eta oxido plumboso plumbikoa.

 

Oxido azidoen ezaugarri nabarmenena uretan disolbatzerakoan oxoazido bihurtzen direla da. Adibidez: '''SO₃ + H₂O = H₂SO₄''' . Konposatu horiek ez-metal eta oxigenoz osatuta daude, zeinetan oxigenoa -2 oxidazio-zenbakia dauka, eta ez-metala beste oxidazio zenbakiren bat izan dezake (+1etik +5era joan daitezke).

 

Oxido basikoak, bere izenak dion bezala, base bihurtzen dira uraren aurrean, hidroxido bihurtuz. Adibidez: '''Fe₂O₃ + 3H₂O = 2Fe(OH)₃'''

 

Konposatu horiek katioi metaliko batez eta oxigeno anioiz osatuta daude, non oxigenoak -2 oxidazio zenbakia du, eta metalak oxidazio zenbaki positibo bat du.

 

Oxido bikoitzak bi katioi edo gehiago nahasita dituen oxidoak dira. Kasu honetan, katioiak berdinak izan daitezke, baina balentzia-zenbaki ezberdinez osatuta dago (Pb₃O₃ = PbO + PbO₂) edo bi katioi ezberdinez osatuta dago (KNaO)

 

Pb₃O₃: berun (II,IV) oxidoa edo oxido plumboso plumbikoa

 

Superoxidoetan, oxigeno diatomikoaren balentzia -1 da (O₂)^-1. Peroxidoak bezala, konposatu hauek ez dira oso egonkorrak. Adib: NaO₂

 

Fe(O₂)₂: burdin (II) superoxidoa edo burdin disuperoxidoa

 

Ozonidoak, bere izena adierazten duen bezala, ozonoa daramate (O₃^-). Normalean, metalekin lotzen dira.

 

Fe(O₃)₂: burdin (II) ozonidoa edo burdin diozonidoa

 

Oxido azido bati ur molekulak gehitzerakoan sortzen diren konposatuak, azidoak dira.

{| class="wikitable sortable mw-collapsible"

|}

 

Konposatuak oxigenoa -2 oxidazio-zenbakia izan ordez, -1 zenbakia badu peroxido bat da. Oxigenoaren ohizko oxidazio-maila ez denez, peroxidoak sortzen dira, hauek konposatu ezegonkorrak dira.

 

Na₂O₂: sodio peroxidoa

 

Hidroxidoak oxido basikoen eta uraren arteko loturaz osaturiko konposatuak dira. Erraz bereizten dira hidroxilo taldea (OH^-) taldea izaten dutelako, horiek izendatzeko metal elektropositiboaren izena eman behar da eta ondoren hidroxilo.<center>

Oxido basikoa + Ura → Hidroxiloa

Konposatu horiek, uretan disolbatzen dira ioietan banatuz; alde batetik, metal katioiak eta, beste aldetik, hidroxilo taldeak. Baina prozesu hau itzulgarria da, berriro ere konposatua osatzea baitago.

 

Hidruroak hidrogenoz eta beste elementu batez osaturiko konposatuak dira, elementu hori metala edo ez-metala bada, talde ezberdinetan banantzen dira.

 

Hidruro metalikoak, izenak dioen bezala, hidrogenoz eta metal batez osatriko konposatu binarioak dira. Hidruro metalikoek duten bereizgarria hidrogenoaren balentzia da, kasu guztietan -1 balioa baita. Hidruroak izendatzeko, lehenengo metalaren izena esan behar da eta ondoren hidruro hitza.<center>Metala + Hidrogenoa '''→ Hidruro metalikoa'''

2 K + H₂ '''→ 2 KH'''

|}<center> </center>

 

Hidruro ez-metalikoak, hidrazido izenez ere ezagunak, hidrogenoz eta elementu ez-metalikoz osatuta daude, elementu ez-metalikoak kalkogenuro eta halogenuro taldekoak izanik.

 

|}

 

Hidruro ez-metaliko hauek konposatu binarioak dira, hidrogenoz eta ez-metalez osatuak, baina ez-metal hauek nitrogenoide taldekoak izanda. Konposatu hauek izendatzeko garaian, izen komuna esaten dugu normalean, baina badauka hidruro ez-metalikoak izendatzeko beste era bat ere. Hidruro ez-metaliko hauetan, hidrogenoa da konposatu [[Elektronegatibotasun|elektronegatiboena]].<center>Ez metal + Hidruroa → Hidruro ez-metalikoa

N₂ + 3H₂ → 2NH₃

<center></center>

 

Boranoak, boroz eta hidrogenoz osaturiko konposatu bereziak dira, eta formula hau jarraitzen dute, '''B_nH_n+4.''' Konposatu hauek izendatzeko ez da betiko erregela erabiltzen, boro kopuruaren arabera izendatzen baita.

{| class="wikitable"

|}

 

Silanoak, boranoak bezala, konposatu bereziak dira hidrogenoz eta silizioz osatuak, eta formula hau jarraitzen dute, '''Si_nH_2n+2.''' Konposatuak izendatzeko boranoen formatu bera jarraitzen dute.

{| class="wikitable"

|}

 

Germanoak, borano eta silano bezala bereziak dira, eta izendatzeko ere formatu bera dute. Germanoek ere formula berezi bat jarraitzen dute, '''Ge_nH_2n+2.'''

{| class="wikitable"

|}

 

Gatzak azido eta baseen arteko erreakzioen ondorioz sortzen diren konposatuak dira. Katioi metaliko bat eta anioi ez-metaliko batez osatutako konposatuak dira gatzak normalean, nahiz eta beste mota askotariko egitura izan dezaketen. Gatzen barruan, gatz neutroak, gatz azidoak, gatz basikoak eta gatz mistoak ditugu.

 

Gatz neutroak azido bat hidroxido batekin erreakzionatzerakoan sortzen diren konposatuak dira (erreakzioaren ondorioz ura ere sortzen da). Bi gatz neutro izan ditzazkegu: binarioak, hidrazido eta hidroxidoen baturaz sortzen direnak, eta ternarioak, oxoazido eta hidroxido baten baturaz sortzen direnak.

{| class="wikitable"

|}

 

Gatz azidoak konposatu kuaternarioak dira, non azido poliprotiko baten protoi bat katioi metaliko bat ordezkatzen du. Konposatu horiek oxoazidoak bezala izendatzen dira, "hidrogeno" gehituz anioaren izenari.

{| class="wikitable" border="1"

|}

 

Kasu honetan, base baten hidroxidoak ordezkatzen dira partzialki azidoen anioiekin. Izendatzeko, lehenik, basearen metala izendatzen dugu, eta gero, azidoaren anioiari hidroxi- aurrizkia eransten diogu.

{| class="wikitable" border="1"

|}

 

Gatz mistoetan, bi katioi ezberdin edo gehiagoz osatuak egon daitezke gatzak, eta katioi horiek hidroxilo ezberdinetatik datoz.

{| class="wikitable" border="1"

|}

 

Azido horien sorkuntzan, bi azido edo gehiago batzen dira, ur molekula bat galduz prozesuan.

{| class="wikitable" border="1"

|}

 

Azido hauen berezitasuna oxigeno bat peroxido batekin ordezkatzean datza.

 

|}

 

Hauek sortzen dira oxoazidoen oxigenoak sufre molekulekin ordezkatzen direnean.

 

|}

 

Ioiak atomo edo molekula kargadunak dira. Karga positiboa badute katioi deritze. Karga negatiboa dutenek, ordea, anioi deritze.

 

Izenak adierazten duen bezala, atomo bakarrez edo atomo anitzez osatuta egon daitezke katioiak. Izen tradizionala erabiltzeko orduan, kontuan izan behar dugu ioiaren oxidazio-zenbakia, atzizki egokia erabiltzeko.

{| class="wikitable" border="1"

|}

 

Anioi monoatomikoetan, -uro atzizkia jartzen zaie ioiei

{| class="wikitable" border="1"

|}

 

#[http://old.iupac.org/publications/books/rbook/Red_Book_2005.pdf Nomenclature of Inorganic Chemistry IUPAC Recommendations 2005] - Full text (PDF) 2004 version with separate chapters as pdf: IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (2004) Archived 2008-02-19 at the Wayback Machine.

#Chang, Raymond (1999). ''Química''. McGraw-Hill.

[[Kategoria:Nomenklatura kimikoa]]